Πώς η Ιεραρχία ακύρωσε τον Αρχιεπίσκοπο

Τεταμένη είναι η ατμόσφαιρα τις τελευταίες ώρες στην Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ενώ το απόγευμα της Παρασκευής οι μητροπολίτες αναχώρησαν για τις περιοχές τους με τη βεβαιότητα ότι στον διάλογο Εκκλησίας – Πολιτείας δεν τίθεται προς συζήτηση η αλλαγή του τρόπου μισθοδοσίας των κληρικών, στη συνέχεια οι ανακοινώσεις του Μεγάρου Μαξίμου για τον καταρτισμό ειδικού νομοσχεδίου και η δήλωση του Αρχιεπισκόπου με την οποία χαιρέτισε τη βούληση της κυβέρνησης για συνέχιση του διαλόγου προκάλεσαν αναστάτωση.

 Ιδιαίτερα η δήλωση Ιερωνύμου οδήγησε ιεράρχες και κληρικούς να  εκτιμούν ότι έρχεται σε αντίθεση με την απόφαση της Συνόδου. Μάλιστα ορισμένοι μητροπολίτες έφτασαν στο σημείο να δηλώνουν ότι πρόκειται για «εμπαιγμό» και εξέφρασαν τον φόβο πως «η επόμενη ημέρα μπορεί να είναι επώδυνη για το σώμα της Συνόδου της Ιεραρχίας».

Το τελευταίο δεκαήμερο η κατάσταση στη Σύνοδο είναι θυελλώδης. Ο  Ιερώνυμος την Παρασκευή δέχθηκε τις βολές εχθρών, φίλων, συμμάχων και αντιπάλων. Οι φιλίες που σφυρηλάτησε επί δεκαετίες δείχνει να δοκιμάζονται. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι παρά τις προσπάθειές του «να μην απαξιώσουμε τις παρούσες προτάσεις της πολιτείας» – όπως επέμεινε να δηλώνει χαρακτηριστικά στη συνεδρίαση – όταν έθεσε το ερώτημα «πάμε στον διάλογο, ναι ή όχι;» η απάντηση που έλαβε από πολλούς ιεράρχες ήταν: «Για τους κληρικούς όχι, για τα υπόλοιπα ναι». Η ένταση ήταν τέτοια μεταξύ των αρχιερέων που ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος έφτασε στο σημείο να μιλάει πολλές φορές στον ενικό ακόμη και σε γηραιούς ιεράρχες και να αναφέρεται στις προσπάθειές του επί δεκαετίες για την προστασία της εκκλησιαστικής περιουσίας αλλά και των ιερέων.

Μάλιστα προς το τέλος της συνεδρίασης ο κ. Ιερώνυμος παίρνοντας τον λόγο είπε: «Οχι μόνο ο Αρχιεπίσκοπος, αλλά και ο κάθε ένας κληρικός, ενώ έχει το δικαίωμα να υπερασπίσει τον εαυτό του και μπορεί μερικά θέματα να τον φέρουν σε δύσκολη θέση, χρειάζεται παράλληλα να έχει υπομονή και να δέχεται τις επιθέσεις και τα χτυπήματα. Είπε ο Πρωθυπουργός ότι οι συναντήσεις γίνονται πολύ καιρό. Εγώ θα έλεγα ότι για να αρχίσεις να πείθεις έναν άνθρωπο που τον βλέπεις μέσα σε τόση φασαρία και τόσα προβλήματα που έχει να βρίσκει τον χρόνο να θέλει να κουβεντιάσουμε, όχι μόνο για την περιουσία και τα άλλα ζητήματα, ξεκινάς τη συζήτηση. Και μάλιστα όταν η θέση του προέρχεται από την κατήχηση του Αλιβιζάτου που λέει πως το κράτος μάς έδωσε περιουσία από την 1/1/1945 για να παραδεχθεί στη συνέχεια και να ομολογήσει μπροστά στον Αρχιεπίσκοπο ότι «το κράτος έφαγε την περιουσία της Εκκλησίας της Ελλάδος και πρέπει να την επιστρέψουμε τώρα» τι μου λέτε; Οτι δεν το κάνουμε υπηρεσιακά; Ούτε αισθάνομαι μειονεκτικά. Τα θέματα δεν είναι τόσο απλά. Και ούτε μπορούμε να παίζουμε με την ψυχή των ανθρώπων. Για τους λόγους αυτούς δεν πιστεύω στα κόμματα. Πιστεύω στα πρόσωπα. Και τα πρόσωπα θα τα βρούμε πού; Και στην Αριστερά και στη Νέα Δημοκρατία και στο Ποτάμι και στον ΣΥΡΙΖΑ».

Για πρώτη φορά στη δεκαετή αρχιεπισκοπία του ο κ. Ιερώνυμος έφτασε να απαντάει σε έναν-έναν τους ιεράρχες σχολιάζοντας τις δηλώσεις, τη στάση και τις τοποθετήσεις τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι διέκοπτε τις παρεμβάσεις, καθώς φαίνεται πως η στήριξη που του προσέφεραν οι Μητροπολίτες Ιωαννίνων Μάξιμος και Νέας Ιωνίας Γαβριήλ δεν αρκούσαν. «Σταμάτα να με διακόπτεις. Μη φωνάζεις» είπε χαρακτηριστικά ο Μεσσηνίας Χρυσόστομος στον Μητροπολίτη Ιωαννίνων. Ενώ ο ίδιος ο κ. Ιερώνυμος παρεμβαίνοντας κατά την τοποθέτηση ιεράρχη τού είπε: «Σεβασμιότατε, να βάλουμε εδώ τους γραμματείς να συλλέξουν όλα τα κείμενά σας και τις δημόσιες τοποθετήσεις σας που μιλούν για μια Εκκλησία που δεν εξαρτάται από πουθενά. Λυπάμαι για αυτά που μας λέτε σήμερα»…

Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Μητροπολίτης Δημητριάδος ζήτησε να τεθεί σε ψηφοφορία πρότασή του δηλώνοντας: «Με όλον τον σεβασμό στο πρόσωπό σας και με το σκεπτικό ότι δεν αποκλείω να είναι άριστη η πρότασή σας για τα επερχόμενα που αφορούν την περιουσία, το θέμα μου είναι πώς λειτουργεί η Ιεραρχία. Προτείνω λοιπόν να αφήσουμε εκτός το θέμα της μισθοδοσίας του κλήρου ως αδιαπραγμάτευτο και να πούμε ναι στη σύσταση της επιτροπής η οποία θα εξετάσει τα άλλα ζητήματα. Και για να σας το κάνω ακόμη πιο προσιτό, εάν θέλετε να βάλουμε στη διατύπωση για το μισθολογικό μέχρι να υπάρξει τυχόν συνταγματική δέσμευση. Εαν το κάνετε αυτό, τότε θα έχετε όλους τους ιερείς και την Ιεραρχία πάλι μαζί σας».

Ο Αρχιεπίσκοπος επέμεινε από την πλευρά του ότι το «θέμα είναι ένα: να συνεχίσουμε τις συζητήσεις ή όχι; Θα δεχθούμε την πρόταση ή λέμε «διαφωνούμε, κάνουμε εμείς τη δουλειά μας και κάνετε εσείς τη δουλειά σας»».

Μάλιστα ο Μητροπολίτης Παροναξίας Καλλίνικος κάλεσε τον Αρχιεπίσκοπο να αντιληφθεί ότι ουδείς θέλει να του αποδώσει μομφή. Υπογραμμίζοντας πως «υπάρχει επιτροπή. Επί έναν χρόνο λειτουργεί η επιτροπή σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας. Να την ενισχύσουμε και να συζητήσει και τα δύο ζητήματα». Και τότε διατυπώθηκε η πρόταση η συζήτηση να μη γίνει ούτε τώρα ούτε μελλοντικά με την εκάστοτε κυβέρνηση αλλά με τη διακομματική Επιτροπή της Βουλής.

Δεν ήταν λίγοι και εκείνοι οι ιεράρχες που τόνιζαν το έωλο της συνταγματικής κατοχύρωσης της μισθοδοσίας τονίζοντας ότι πρόκειται «για επίδομα το οποίο ανά πάσα στιγμή μπορεί να ανακληθεί». Μάλιστα, ιεράρχης τόνισε ότι στη συνέντευξή του ο Πρωθυπουργός είπε πως «στο μέλλον η μισθοδοσία θα προέρχεται από την αξιοποίηση της περιουσίας. Εχετε δει επιχείρηση να έχει 200 εκατομμύρια κέρδη; Εμείς δεν γνωρίζουμε καμία στην Ελλάδα».

Μέσα σε αυτό το κλίμα και για να μην πληγεί το κύρος του Αρχιεπισκόπου η Ιεραρχία κατέληξε σε μια απόφαση-Ιανό: από τη μία μετέχει του διαλόγου, από την άλλη δεν συζητάει το θέμα της μισθοδοσίας.

«Στο τέλος Οκτωβρίου συναντηθήκαμε με τον  Πρωθυπουργό στην Αρχιεπισκοπή και μου μίλησε για τις νέες σκέψεις του» τόνισε ο Αρχιεπίσκοπος στην εισήγησή του στην Ιεραρχία, η οποία για πρώτη φορά δεν δόθηκε στους δημοσιογράφους, και όπως πρόσθεσε «πριν συνέλθει η Διαρκής Ιερά Σύνοδος του Νοεμβρίου εκάλεσα και συνομίλησα με μερικούς Αρχιερείς για το θέμα – δεν αναφέρω τα ονόματά τους, όποιος θέλει όμως μπορεί από μόνος του να το δηλώσει – και τους ανακοίνωσα τα της συναντήσεώς μου αυτής και τα της συζητήσεώς μας. Ολοι με συνεχάρησαν, ένας δε εξ αυτών φεύγοντας με ασπάστηκε, λέγοντάς μου στο αφτί «συγχαρητήρια, αυτό μόνο εσύ μπορούσες να το καταφέρεις». Δυστυχώς, είναι και αυτός ένας εκ των σήμερα διαμαρτυρομένων εναντίον μου».

Στη συνέχεια έδωσε στους Αρχιερείς τα πρακτικά της συνεδρίασης της 12μελούς Συνόδου, όπου ο Μητροπολίτης Πατρών αναφέρει για τη συνάντηση στο Μέγαρο Μαξίμου: «Οφείλω να ομολογήσω ότι, αν δεν ήμουν παρών, μπορεί να είχα υπόνοιες ότι δεν έγιναν έτσι τα πράγματα. Ομως οφείλω να καταθέσω στην Ι. Σύνοδο ότι ο Μακαριότατος και τα θέματα γνωρίζει άριστα και τυγχάνει σεβασμού και αγάπης. Είπε χαρακτηριστικά τη φράση ο Πρωθυπουργός ότι «όχι μόνο σέβομαι τον Αρχιεπίσκοπο (…) αλλά τον αγαπώ»».

Ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος κατά τη διάρκεια της προχθεσινής συνεδρίασης της Ιεραρχίας σε αντιπαράθεση που είχε με τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιερόθεο για το πώς ασκεί την ποιμαντική του ο κάθε ιεράρχης τόνισε: «Εξαρτάται από τον καθένα μας πώς αντιμετωπίζει τα ποιμαντικά μας ζητήματα. Εσείς ποιμαίνετε με τον δικό σας τρόπο και είστε ευχαριστημένος με αυτόν. Εγώ αντιμετωπίζω με έναν δικό μου τρόπο τα ποιμαντικά μας θέματα και είπα σε έναν Επίσκοπο προχθές: ο Σαούλ είναι ο Παύλος και ο Παύλος είναι ο Σαούλ και μην ξεχνάμε τον λιθοβολισμό του Στεφάνου που τον έκανε άγιο»… Τοποθέτηση που προκάλεσε αίσθηση στην Ιεραρχία καθώς από πολλούς ερμηνεύτηκε ότι στη θέση του Σαούλ-Παύλου τοποθετείται ο Πρωθυπουργός και σε εκείνην του Στεφάνου ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών.

«Δύο είναι τα σημαντικά σημεία τα οποία προκύπτουν από τις μέχρι στιγμής πληροφορίες και το ανακοινωθέν της Συνόδου. Πρώτον, ότι ήταν μια προσωπική ήττα του Αρχιεπισκόπου ο οποίος με μεγάλη επίταση προσπάθησε να συζητήσει μόνο το ένα μέρος της συμφωνίας, δηλαδή το περιουσιακό, και δεύτερον ότι ο Πρωθυπουργός κατόρθωσε με τον τρόπο αυτόν να επιφέρει βαρύτατο τραύμα στο σώμα της Εκκλησίας, ίσως το μεγαλύτερο τραύμα από τη μεταπολίτευση».

Δύο πνευματικά παιδιά του Αρχιεπισκόπου, οι μητροπολίτες Νέας Ιωνίας Γαβριήλ και Ιωαννίνων Μάξιμος, ανέλαβαν το «φορτίο» υπεράσπισης του Ιερωνύμου, καθώς ήταν γνώστες και σε ορισμένες περιπτώσεις συμμέτοχοι των συζητήσεων που διεξάγονταν με τον Πρωθυπουργό, αλλά και στελέχη του Μεγάρου Μαξίμου.

Με αλλεπάλληλες παρεμβάσεις τους προσπάθησαν να υπερασπιστούν τα όσα συμφωνήθηκαν στο Μέγαρο Μαξίμου, όμως δεν έπειθαν τους υπόλοιπους ιεράρχες.

Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν ήταν λίγες οι φορές που αντάλλαξαν διαξιφισμούς με προβεβλημένους αρχιερείς, όπως οι μητροπολίτες Μεσσηνίας Χρυσόστομος, Καισαριανής Δανιήλ, Ναυπάκτου Ιερόθεος και Δημητριάδος Ιγνάτιος.

Η έντονη αντίδραση του Μητροπολίτη Καισαριανής στα επιχειρήματα του Μητροπολίτη Νέας Ιωνίας υπέρ της συμφωνίας και τα περί ανωριμότητας της Ιεραρχίας να αντιληφθεί τα δεδομένα είναι ενδεικτική του κλίματος. «Θα πείτε ανώριμη την ιεραρχία;» διερωτήθηκε απαντώντας στον κ. Γαβριήλ και αποχώρησε διαμαρτυρόμενος από την αίθουσα της Ιεραρχίας λίγα λεπτά προτού ολοκληρωθεί η συνεδρίασή της.

Ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Μάξιμος, στενός συνεργάτης του Αρχιεπισκόπου και εκ των ιεραρχών που βρέθηκαν στο Μέγαρο Μαξίμου, έχει υπηρετήσει δίπλα στον κ. Ιερώνυμο, καθώς διετέλεσε κορυφαίο στέλεχος των υπηρεσιών του αρχιεπισκοπικού μεγάρου. Η εκλογή του στη Μητρόπολη Ιωαννίνων, η οποία αποτελεί τμήμα των λεγόμενων Νέων Χωρών (πνευματικά υπάγονται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο αλλά διοικητικά στην Εκκλησία της Ελλάδος) αποτέλεσε αιτία αντιπαράθεσης μεταξύ Αρχιεπισκόπου και Οικουμενικού Πατριάρχη.

Ο κ. Μάξιμος θεωρείται από τους ιεράρχες-αιχμές του δόρατος του Αρχιεπισκόπου και την τελευταία εβδομάδα ανέλαβε επί της ουσίας να απαντήσει σε όλα τα επιχειρήματα των επικριτών της συμφωνίας με τον Πρωθυπουργό. Γι’ αυτό και πρώτος απ’ όλους βρέθηκε στο στόχαστρό του ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος με τον οποίο η ατμόσφαιρα ήταν τεταμένη από νωρίς το πρωί της Παρασκευής.

Ισορροπίες «τρόμου» έδειξε να τηρεί ο Μητροπολίτης Πατρών Χρυσόστομος, ο οποίος ως μέλος της 12μελούς Διαρκούς Ιεράς Συνόδου συνόδευσε τον Αρχιεπίσκοπο στη συνάντηση με τον Πρωθυπουργό ενώ ήταν παρών και στις δηλώσεις που ακολούθησαν.

Από τη μία πλευρά έδειχνε να υποστηρίζει τον κ. Ιερώνυμο, από την άλλη όμως αναφερόταν στους κληρικούς οι οποίοι θα έχουν σοβαρά ζητήματα εξαιτίας του ενδεχομένου μιας τέτοιας συμφωνίας. Αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου στις δύσκολες εποχές της σύγκρουσης του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου με τον Οικουμενικό Πατριάρχη για τις «Νέες Χώρες», προσπάθησε να ισορροπήσει με δεδομένο το γεγονός ότι θεωρείται ως μία από τις εφεδρείες της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Υποστηρικτής του Αρχιεπισκόπου ήταν σε κάθε περίπτωση ο Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Ανθιμος. Εντύπωση προκάλεσε ότι ακόμη και ο Μητροπολίτης Ηλίας Γερμανός, ο οποίος βρίσκεται επί δεκαετίες δίπλα του, αναφέρθηκε στα σοβαρά προβλήματα που θα ανακύψουν για τους ιερείς με το σχέδιο της συμφωνίας.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, όταν ξεκίνησε η σύγκρουση της Εκκλησίας με την κυρίαρχη τότε κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου για την εκκλησιαστική περιουσία, ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ Τίκκας όρισε τρεις ιεράρχες να χειριστούν την διαμάχη με τον υπουργό Παιδείας Αντώνη Τρίτση. Τότε πολλοί πίστεψαν ότι με τον τρόπο αυτόν ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος έδινε την αφορμή για να αναδειχθούν οι διάδοχοί του ή ότι το ζήτημα θα αποτελούσε την αιτία για να «καούν» οι υποψηφιότητές τους.

Οι τρεις μητροπολίτες που κυριάρχησαν εκείνη την εποχή ήταν ο Δημητριάδος Χριστόδουλος, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, ο Θηβών και Λεβαδείας Ιερώνυμος, που βρίσκεται σήμερα στο πηδάλιο της Εκκλησίας, και ο τότε Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως, σημερινός Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και δύο φορές διεκδικητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου Ανθιμος.

Η μάχη που έχει ξεσπάσει στην Ιεραρχία δείχνει να επιβεβαιώνει το ενδεχόμενο των υποψηφιοτήτων που έχουν ξεχωρίσει τα τελευταία δύο χρόνια.
Ο Μεσσηνίας Χρυσόστομος, που από την πρώτη στιγμή κατήγγειλε το σχέδιο της συμφωνίας, το πρωί της Παρασκευής «αντέγραψε» επί της ουσίας την τακτική που εφάρμοζε ο ίδιος ο κ. Ιερώνυμος όταν συγκρουόταν με τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο αποχωρώντας από τις συνεδριάσεις της Ιεράς Συνόδου. Αποχώρησε από τη συνεδρίαση της Ιεραρχίας διαμαρτυρόμενος για το γεγονός ότι ο κ. Ιερώνυμος διέκοψε την τοποθέτησή του. Πρώην στενός συνεργάτης του κ. Ιερωνύμου, ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας τον τελευταίο χρόνο έχει πάρει σαφείς αποστάσεις από πολλές επιλογές του.

Ο Δημητριάδος Ιγνάτιος φαίνεται ότι με τις τοποθετήσεις και τις θέσεις του κυριάρχησε στη Σύνοδο της Ιεραρχίας και προσπάθησε πάση θυσία μαζί με μια μεγάλη ομάδα ιεραρχών να σταματήσει τη διαπραγμάτευση για την αλλαγή του τρόπου μισθοδοσίας των κληρικών. «Δεν θα φύγουμε από εδώ εάν δεν αποφασίσουμε ότι δεν τίθεται στον διάλογο ο τρόπος μισθοδοσίας των κληρικών» δήλωσε, και δεκάδες ιεράρχες βρήκαν την αφορμή να θέσουν το ζήτημα άμεσα και ξεκάθαρα.

Οι δύο άλλοι φερόμενοι ως υποψήφιοι διάδοχοι, οι Μητροπολίτες Μεσογαίας Νικόλαος και Πατρών Χρυσόστομος, υπερασπίστηκαν τις αποφάσεις της 12μελούς Διαρκούς Ιεράς Συνόδου στην οποία συμμετέχουν και δήλωσαν ότι στη συνεδρίαση δεν υπήρχε καμία απόφαση για το ζήτημα της μισθοδοσίας.