Ορατότης μηδέν! Αυτές οι δύο λέξεις ίσως να είναι οι πλέον κατάλληλες για να περιγράψουν την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει τους τελευταίους μήνες οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Τις τελευταίες ημέρες, η ρητορική εκ μέρους της Αγκυρας τόσο από τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όσο και από τους λαλίστατους υπουργούς Εξωτερικών και Αμυνας Μεβλούτ Τσαβούσογλου και Χουλουσί Ακάρ (χωρίς ο κατάλογος να εξαντλείται σε αυτούς) έχει ξεφύγει από κάθε όριο, με την αμετροέπεια και τις προσβολές να βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Υψηλόβαθμοι έλληνες αξιωματούχοι τόνιζαν σε ιδιωτικές συνομιλίες τους τις προηγούμενες ημέρες ότι «ο ασκός του Αιόλου έχει ανοίξει και πλέον όλα τα σενάρια είναι στο τραπέζι». Σημαίνει αυτό ότι μπορεί να υπάρξει και πολεμικό επεισόδιο; «Ναι, αυτό σημαίνει» ήταν η κατηγορηματική απάντηση ενός εξ αυτών στο «Βήμα».
Νεκροί οι δίαυλοι επικοινωνίας
Ισως το πλέον ανησυχητικό στοιχείο της τρέχουσας συγκυρίας είναι η πλήρης και απόλυτη κατάρρευση κάθε διαύλου επικοινωνίας σε κάθε επίπεδο. Αυτό αφορά από τις πιθανές επαφές υπηρεσιακών υπαλλήλων σε διεθνείς οργανισμούς στους οποίους συμμετέχουν οι δύο χώρες ως και σε πιο υψηλό επίπεδο, όπως π.χ. σε αυτό που υπήρχε μεταξύ των διπλωματικών συμβούλων των κ.κ. Κυριάκου Μητσοτάκη και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Τα όποια μηνύματα μεταφέρονται προέρχονται από τρίτους παίκτες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η Γερμανία, αλλά είναι αμφίβολης αποτελεσματικότητας.
Η ακραία επιθετική συμπεριφορά της Αγκυρας και η επίμονη προσπάθειά της να αμαυρώσει τη διεθνή εικόνα της Αθήνας, παρουσιάζοντάς την ως χώρα που, αντίθετα με όσα λέει, δεν σέβεται το Διεθνές Δίκαιο, δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τέτοιες απόπειρες ανάσχεσης. Η Τουρκία έχει βάλει τα πάντα στο τραπέζι, από το Μεταναστευτικό και την αποστρατιωτικοποίηση ως την αμφισβήτηση της κυριαρχίας ελληνικών νησιών και τις αποζημιώσεις για τη Μικρασιατική Καταστροφή, ενώ έχει αναβαθμίσει εσχάτως τις παρεμβάσεις σχετικά με τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη, όπου οι εγκάθετοί της αδυνατούν να αντιληφθούν ότι η δήθεν διαδικασία «εκλογής ψευδομουφτή» υπήρξε φιάσκο πρώτου μεγέθους.
Ο Μητσοτάκης, ο Ερντογάν και η Σύνοδος της Πράγας
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε πρόσφατα στη ΔΕΘ ότι αυτός δεν έχει πρόβλημα να συναντηθεί με τον κ. Ερντογάν. Ξεκαθάρισε όμως ότι δεν πρόκειται να ωραιοποιήσει την κατάσταση. Και αν μια συνάντησή τους στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, οι εργασίες της οποίας ξεκινούν τις επόμενες ημέρες στη Νέα Υόρκη, μοιάζει απίθανη, δεν αποκλείεται αυτό να συμβεί στο πλαίσιο της άτυπης Συνόδου Κορυφής της ΕΕ στην Πράγα (6-7 Οκτωβρίου). Στην πρωτεύουσα της Τσεχίας, η οποία ασκεί το τρέχον εξάμηνο την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, αναμένεται να πραγματοποιηθεί η πρώτη συζήτηση για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα – μια ιδέα που έχει καταθέσει ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν για το μέλλον της Ευρώπης, σε μια σαφή απόπειρα εισαγωγής του «μοντέλου των ομόκεντρων κύκλων» και αποτροπής νέας διεύρυνσης της ΕΕ στη μετα-Ουκρανία εποχή.
Αν και οι συνεννοήσεις σε κοινοτικό επίπεδο χαρακτηρίζονται, επιεικώς, χαοτικές, η Τουρκία (που επισήμως παραμένει υποψήφια προς ένταξη χώρα) αναμένεται να προσκληθεί στην Πράγα. Η συζήτηση θα οργανωθεί σε θεματικά τραπέζια και δεν αποκλείεται οι κ.κ. Μητσοτάκης και Ερντογάν (εφόσον τελικά παραστεί) να συμπέσουν σε κάποιο από αυτά. Η εκτίμηση που υπάρχει είναι ότι εφόσον αυτό συμβεί – αλλά και ανεξαρτήτως αυτού – ο έλληνας Πρωθυπουργός θα μιλήσει «έξω από τα δόντια» για την τουρκική συμπεριφορά.
Τα UAVs, η Αλεξανδρούπολη και οι Αμερικανοί
Την ίδια στιγμή, ποιοτικές διαφοροποιήσεις (επί τα χείρω) παρατηρούνται και στην τουρκική συμπεριφορά στον εναέριο χώρο του Αιγαίου. Οι Ενοπλες Δυνάμεις της γειτονικής χώρας έχουν πλέον εντάξει πλήρως τη χρήση UAVs στην αμφισβήτηση της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΓΕΕΘΑ, η Τουρκία έχει πραγματοποιήσει συνολικά 28 παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου και παραβάσεις του FIR Αθηνών με UAVs το διάστημα 1-15 Σεπτεμβρίου και έχει καταγραφεί τουλάχιστον ένα τέτοιο περιστατικό ημερησίως! Αρκετά εξ αυτών πραγματοποιούνται μάλιστα μέσα στη νύχτα.
Δύο από τα ζητήματα που έχουν προκαλέσει οργή στην Αγκυρα είναι η αναβάθμιση της βάσης της Αλεξανδρούπολης και η υπόθεση των F-16 – τη στιγμή μάλιστα που η Αθήνα αρχίζει να παραλαμβάνει τα νέα εκσυγχρονισμένα F-16 Viper. Σε ό,τι αφορά το πρώτο, η Ουάσιγκτον είναι αποφασισμένη όχι μόνο να εκμεταλλευτεί αλλά και να αναβαθμίσει περαιτέρω την Αλεξανδρούπολη. Η ιδιωτικοποίηση του λιμανιού και η πιθανή εξαγορά του από αμερικανούς επενδυτές θα είναι κομβική και θα επιταχύνει τις εξελίξεις. Σε ό,τι αφορά τα F-16, εξακολουθούν να υπάρχουν δύο γραμμές στα αμερικανικά κέντρα αποφάσεων, με το Κογκρέσο να τηρεί σκληρή στάση. Τις προηγούμενες ημέρες πραγματοποιήθηκε στην Ουάσιγκτον η τρίτη συνάντηση του Μηχανισμού Στρατηγικού Διαλόγου ΗΠΑ – Τουρκίας. Από αμερικανικής πλευράς συμμετείχαν το νούμερο 2 και 3 του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, οι Γουέντι Σέρμαν και Βικτόρια Νούλαντ αντιστοίχως, ενώ εκ μέρους της Αγκυρας ηγήθηκε της αποστολής ο υφυπουργός Εξωτερικών Σεντάτ Ονάλ.
Στην κοινή ανακοίνωση που εκδόθηκε υπάρχει αναφορά στην εμβάθυνση και ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας. Η ψήφιση πάντως του αμερικανικού αμυντικού προϋπολογισμού (NDAA), στον οποίο αναμένεται να ενταχθούν οι τροπολογίες που έχουν κατατεθεί και θέτουν όρους στην πώληση F-16 στην Τουρκία, θα γίνει μάλλον μετά τις ενδιάμεσες εκλογές του Κογκρέσου τον Νοέμβριο. Σε κάθε περίπτωση, η (πιθανή) ικανοποίηση των τουρκικών αιτημάτων για αγορά και εκσυγχρονισμό μαχητικών αεροσκαφών μάλλον «θα σαλαμοποιηθεί» με βάση και τη συμπεριφορά της Τουρκίας, η οποία ιδιαίτερα στο ζήτημα της μη εφαρμογής των κυρώσεων κατά της Ρωσίας έχει αρχίσει και προκαλεί εκνευρισμό.
Η Αθήνα ανησυχεί για το τουρκολιβυκό μνημόνιο
Σοβαρότατο προβληματισμό προκαλούν στην Αθήνα οι εξελίξεις στη Λιβύη, με τη χώρα να βρίσκεται τυπικά ενώπιον πιθανής επανέναρξης της εμφύλιας σύρραξης. Οι πρόσφατες τοποθετήσεις του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια μαρτυρούν «του λόγου το αληθές». Οπως «Το Βήμα» πληροφορείται, το τελευταίο διάστημα υπήρξαν τουλάχιστον δύο απευθείας επαφές ελλήνων αξιωματούχων με Λίβυους με σκοπό να ενημερωθούν για την κατάσταση επί του εδάφους. Η πιο ανησυχητική εξέλιξη είναι, κατά τις ίδιες πληροφορίες, ότι η Αγκυρα (που διαθέτει ήδη επαφές με τα στρατόπεδα των δύο διεκδικητών της ηγεσίας στη Λιβύη, των Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπέιμπα και Φάτι Μπασάγκα, ενώ είναι ουσιαστικά η μόνη ξένη δύναμη με στρατιωτική παρουσία στη βορειοαφρικανική χώρα) πιέζει πολύ για την κύρωση από τη Βουλή των Αντιπροσώπων του τουρκολιβυκού μνημονίου. Η δε κάθετη στάση του προέδρου του Σώματος Αγκίλα Σάλεχ εναντίον μιας τέτοιας εξέλιξης δεν θα πρέπει να θεωρείται πλέον δεδομένη.
Οι δύο ευρωπαϊκές χώρες που επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη Λιβύη «παίζουν» με την Αγκυρα, η οποία επίσης συμμετέχει στο σχήμα Ρ3 (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία) + 2 (Γερμανία, Ιταλία) + 2 (Αίγυπτος, Τουρκία) που ασχολείται στενά με τις λιβυκές εξελίξεις. Η πρόσφατη επικοινωνία του κ. Δένδια με τον αμερικανό ειδικό απεσταλμένο για τη Λιβύη Ρίτσαρντ Νόρλαντ εντάσσεται στην προσπάθεια της Αθήνας να αποτρέψει τα χειρότερα. Ωστόσο, έμπειροι παρατηρητές σημειώνουν με απογοήτευση στο «Βήμα» ότι και τα πρόσωπα που έχουν επιλεγεί από ελληνικής πλευράς να χειριστούν τις λιβυκές υποθέσεις δεν φέρουν το απαραίτητο ειδικό βάρος.
