Οι σχέσεις στο πεδίο της λογοτεχνίας και του βιβλίου

Στην 25η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Τιράνων συμμετείχε και η Ελλάδα, με το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού, στα μέσα του περασμένου Νοεμβρίου. Οι σχέσεις των δύο λαών στο πεδίο της λογοτεχνίας και του βιβλίου ανάγονται στο μακρύ παρελθόν και έχουν αφετηρία την προφορική λογοτεχνία, με σημαντικό σταθμό την έκδοση του τρίγλωσσου «Λεξικόν ελληνικόν απλούν βλαχικόν και αλβανικόν» του λογίου Θεόδωρου Αναστασίου Καβαλλιώτη στο περίφημο τυπογραφείο της Μοσχόπολης το 1770, του πρώτου λεξικού της κοινής νεοελληνικής με ερμηνείες των λημμάτων στα βλάχικα και στα αλβανικά. Σήμερα, η Αλβανία έχει ένα αναγνωστικό κοινό που ενδιαφέρεται για το ελληνικό βιβλίο. Συνολικά 198 έργα έχουν μεταφραστεί τα τελευταία οκτώ χρόνια στα αλβανικά, δεκαεπτά από τα οποία αφορούν ελληνικά έργα.Στην Ελλάδα, στην αλβανική κουλτούρα και Ιστορία μυεί το αναγνωστικό κοινό ο κορυφαίος αλβανός συγγραφέας Ισμαήλ Κανταρέ, του οποίου μυθιστορήματα κυκλοφορούν στη χώρα μας από τη δεκαετία του 1970. Το «Μοιραίο δείπνο» (μτφ. Τηλέμαχος Κώτσιας, εκδ. Μεταίχμιο, 2011) μας μεταφέρει στο Αργυρόκαστρο του 1943, στο οποίο ολοκληρωτικά καθεστώτα διαδέχονται το ένα το άλλο. Ο Ψυχρός Πόλεμος, που δοκίμασε τις σχέσεις των δύο λαών, βρίσκεται στο φόντο των μυθιστορημάτων και του Τηλέμαχου Κώτσια – με πιο πρόσφατα τα «Στη δίνη του Ψυχρού Πολέμου» (εκδ. Νίκας / Ελληνική Παιδεία, 2022) και «Σινική μελάνη» (εκδ. Πατάκη, 2018) -, αλλά και στην «Τελευταία σελίδα» (εκδ. Επίκεντρο, 2019) του Γκαζμέντ Μ. Καπλάνι, ο οποίος αφηγήθηκε την εμπειρία της μετανάστευσης των Αλβανών στην Ελλάδα στο «Μικρό ημερολόγιο συνόρων» (εκδ. Λιβάνη, 2006) και στο «Με λένε Ευρώπη» (εκδ. Λιβάνη, 2010). Την ίδια εμπειρία αποτυπώνει ποιητικά από το 2003 ο αλβανός ποιητής Λουάν Τζούλις που ζει στην Αθήνα, με πιο πρόσφατη τη συλλογή «Γυμνός» (εκδ. Τόπος, 2017), ενώ ο νόστος και η επιστροφή στην ορεινή περιοχή του γενέθλιου Θεολόγου των Αγίων Σαράντα είναι ο άξονας του μυθιστορήματος «Η επέλαση των χιονιάδων» (εκδ. Νίκας / Ελληνική Παιδεία, 2021) του πολυγραφότατου συγγραφέα και μεταφραστή Νίκου Κατσαλίδα. Νεότερος όλων, ο γεννημένος στη Χιμάρα το 1988 Χρήστος Αρμάντο Γκέζος τοποθετεί τη δράση του εξαιρετικού μυθιστορήματος «Χάθηκε βελόνι» (εκδ. Μεταίχμιο, 2021) μεταξύ Αλβανίας, Ελλάδας και ΗΠΑ αποτυπώνοντας τις διακυμάνσεις στις σχέσεις των δύο χωρών, τις πολιτικές, τις ιδεολογίες, τις νοοτροπίες, τις μετακινήσεις πληθυσμών στη διάρκεια ενός αιώνα.