Σε συνολικό, ευρύ επανασχεδιασμό και νέα ιεράρχηση των πολιτικών στόχων και προτεραιοτήτων της κυβέρνησης αναγκάζεται ο Κυριάκος Μητσοτάκης, υπό την πίεση των πολλαπλών καταστροφών λόγω των πυρκαγιών των προηγούμενων εβδομάδων και των φονικών πλημμυρών στη Θεσσαλία.

Η απόφαση του Πρωθυπουργού να αναβάλει την παρουσία του στη Θεσσαλονίκη το προσεχές Σαββατοκύριακο είναι ενδεικτική και της γενικής αυτής πολιτικής αναπροσαρμογής. Ο λόγος της αναβολής δεν ήταν απλώς επικοινωνιακός, καθώς έγινε σαφές ότι ο πανηγυρικός χαρακτήρας της καθιερωμένης φιέστας της ΔΕΘ ήταν ασύμβατος με την πραγματικότητα. Κατά βάση, στο Μέγαρο Μαξίμου εκτιμήθηκε ότι η σοβαρότητα της κατάστασης και το μέγεθος της καταστροφής, την οποία διαπίστωσε ο Πρωθυπουργός κατά την επίσκεψη του στις πληγείσες περιοχές την Παρασκευή, επιβάλλουν έναν συνολικό, ευρύ επανασχεδιασμό και των όσων ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα εξαγγείλει και των όσων η κυβέρνηση θα κληθεί να υλοποιήσει το αμέσως προσεχές διάστημα, δίχως περιθώρια για χρονοτριβές και εκ των υστέρων διαπιστώσεις.

Οπως ομολογείται από ορισμένα κυβερνητικά στελέχη, στο πολιτικό πεδίο διαμορφώνεται εκ των συνθηκών μια διαρκής πίεση, η οποία δεν συνοδεύεται πλέον από προσδοκίες των πολιτών, αλλά από απαιτήσεις για διορθωτικές παρεμβάσεις σε όλα τα πεδία. Υπό αυτό το πρίσμα, έχει δημιουργηθεί σε σημαντικό βαθμό και η αίσθηση ότι τα όσα έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, σε συνδυασμό με εκείνα που προηγήθηκαν και με αποκορύφωμα το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών, δεν συνιστούν παροδικές κρίσεις.

Απογοήτευση και απαξίωση

Κατά μία εκτίμηση, όχι ακόμη ιδιαίτερα διαδεδομένη στο επιτελείο του Μεγάρου Μαξίμου, αλλά πάντως υπαρκτή μεταξύ μελών της κυβέρνησης, τα πολλά συσσωρευμένα γεγονότα (πυρκαγιές, πλημμύρες, επέλαση κροατών χούλιγκαν, δολοφονία στο λιμάνι του Πειραιά την προηγούμενη εβδομάδα, κ.ά.) έχουν μεταστρέψει δραματικά το κλίμα στην ελληνική κοινωνία, όπου πλέον φαίνεται ότι κυριαρχούν η απογοήτευση, η παραίτηση και η γενική απαξίωση.

Υπό αυτές τις συνθήκες, διαπιστώνεται ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν καλείται πλέον να υλοποιήσει απλώς κάποιες φιλόδοξες προεκλογικές εξαγγελίες, αλλά βρίσκεται αντιμέτωπος με μία πολύ μεγαλύτερη πρόκληση: την ανάταξη στοιχειωδών λειτουργιών του κρατικού μηχανισμού.

Με αυτή την έννοια, ο πολυδιάστατος εκσυγχρονισμός ο οποίος εξαγγέλθηκε στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης, μετατρέπεται σε μια έννοια που απαιτεί επικαιροποίηση, αλλά και ένα εντελώς διαφορετικό σχέδιο άμεσης δράσης και υλοποίησης. Και όπως σημειώνουν εμπειρότερα πολιτικά στελέχη, αν αυτά δεν συμβούν, πολύ σύντομα θα μετατραπούν σε αδύναμα σημεία της κυβέρνησης, αλλά και – ενδεχομένως – σε πεδίο δόξης λαμπρό για την όποια αντιπολίτευση.

Αγωνία για περισσότερα θύματα

Σε ό,τι αφορά τις κυβερνητικές προτεραιότητες, στην πρώτη θέση βρίσκονται η ολοκλήρωση της επιχείρησης διάσωσης των πληγέντων και αποκλεισμένων στη Θεσσαλία και στο Πήλιο και ο ακριβής απολογισμός του αριθμού των θυμάτων. Στο Μέγαρο Μαξίμου και στα συναρμόδια υπουργεία εκφραζόταν η έντονη ανησυχία ότι ο αριθμός των νεκρών στις πλημμύρες της Θεσσαλίας θα μεγαλώσει.

Σε δεύτερο επίπεδο θα ακολουθήσει η καταγραφή και αποτύπωση σε οικονομικούς όρους του συνόλου των ζημιών. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο ίδιος ο Πρωθυπουργός έχει γίνει αποδέκτης εκτιμήσεων ότι η αποκατάσταση των καταστροφών θα απαιτήσει «πολλά δισ. ευρώ», δεδομένου ότι οι πρώτοι πρόχειροι υπολογισμοί ανεβάζουν το κόστος μόνο για την αγροτική παραγωγή στις πλημμυρισμένες περιοχές πάνω από το 1 δισ. ευρώ. Κατά τις πρώτες εκτιμήσεις πάντως του Μεγάρου Μαξίμου, η κατά τα λοιπά θετική οικονομική συγκυρία της χώρας θα ευνοήσει την εξεύρεση και αξιοποίηση πόρων για αυτούς τους σκοπούς.

«Δεν υπάρχει ζήτημα πόρων»

Το μεσημέρι της Πέμπτης και αφότου είχε ανακοινωθεί η αναβολή της επίσκεψης του Πρωθυπουργού στη ΔΕΘ, συγκλήθηκε έκτακτη σύσκεψη με τη συμμετοχή του ίδιου του Κυριάκου Μητσοτάκη και του διευρυμένου οικονομικού επιτελείου. Αντικείμενο της συζήτησης ήταν, σύμφωνα με πληροφορίες, η εξεύρεση κονδυλίων για αποζημιώσεις και αποκατάσταση καταστροφών, είτε από τον προϋπολογισμό είτε μέσω της αλλαγής προτεραιοτήτων του Ταμείου Ανάκαμψης και μετακίνησης πόρων από εκεί.

Μιλώντας σχετικά κατά την επίσκεψή του στην Καρδίτσα την Παρασκευή, ο Πρωθυπουργός υπογράμμισε: «Θα κινητοποιήσω και ό,τι ευρωπαϊκό πόρο υπάρχει για να μπορέσουμε να έχουμε πρόσθετη στήριξη, για να καλύψουμε πρώτα απ’ όλα τις ανάγκες σε αποζημιώσεις των νοικοκυριών», ενώ συμπλήρωσε εμφατικά: «Θα κάνουμε ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό. Καταλαβαίνω και τον θυμό και την οργή. Εγώ δεν κρύφτηκα ποτέ, είμαι πάντα εδώ στα δύσκολα. Θα βάλουμε πλάτη, θα στηρίξουμε την Αυτοδιοίκηση». Και τόνισε: «Δεν θα υπάρχει ζήτημα πόρων. Υπάρχει ζήτημα γρήγορης υλοποίησης των έργων».

Με βάση αυτά, τροποποιούνται και αναπροσαρμόζονται άμεσα τα όσα σχεδίαζε να εξαγγείλει ο Κυριάκος Μητσοτάκης στη Θεσσαλονίκη, τόσο σε επίπεδο μεταρρυθμίσεων όσο και στο οικονομικό πεδίο. Οπως ήδη αναφέρεται από κυβερνητικά στελέχη, οι νέες ανακοινώσεις του Πρωθυπουργού, οι οποίες θα γίνουν περί τα μέσα της εβδομάδας, πιθανώς την Τετάρτη ή την Πέμπτη, θα έχουν χαρακτήρα «πακέτου αποζημιώσεων και πρόληψης – αποκατάστασης φυσικών καταστροφών».

Εξετάζονται από τους αρμοδίους εν όψει αυτών α) τι ποσά θα απαιτηθούν για άμεση βοήθεια προς τους πληγέντες και για αποκατάσταση υποδομών ηλεκτροδότησης, υδροδότησης και επισκευών οδικών δικτύων και β) η επείγουσα εκπόνηση ενός νέου σχεδίου για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, με δυνατότητα άμεσης υλοποίησης και έμφαση στην προληπτική δράση και στην επιχειρησιακή αναβάθμιση.

Γύρω από τις δύο αυτές προτεραιότητες αναμένεται ότι θα περιστραφούν οι εξαγγελίες του Πρωθυπουργού τις αμέσως επόμενες ημέρες και σύμφωνα με πληροφορίες τα όσα έχουν αξιολογηθεί μέχρι στιγμής διαμορφώνουν την εξής εικόνα: Η πλήρης αποτίμηση της καταστροφής στον Εβρο (και στη Θεσσαλία) είναι προς το παρόν αδύνατη.

Με βάση ωστόσο το γεγονός ότι η πυρκαγιά έχει καταστρέψει τουλάχιστον 900.000 στρέμματα δάσους, εκτάσεις χαμηλής βλάστησης, καλλιέργειες, κτηνοτροφικές και μελισσοκομικές μονάδες, κ.λπ., τα ποσά που θα απαιτηθούν μόνο για εκεί υπολογίζονται κατ’ ελάχιστον στο 1 δισ. ευρώ. Μεγαλύτερο εκτιμάται ότι θα είναι το ποσό το οποίο θα απαιτηθεί για την αποκατάσταση της καταστροφής στη Θεσσαλία, όπου σε 1 δισ. ευρώ υπολογίζεται κατ’ αρχάς μόνο το κόστος της ζημιάς στην αγροτική παραγωγή.

Και μόνο αυτά τα στοιχεία ανατρέπουν εκ των πραγμάτων τα δημοσιονομικά δεδομένα, καθώς τα αποθεματικά του προϋπολογισμού για αποζημιώσεις, αποκατάσταση υποδομών κ.λπ. από φυσικές καταστροφές είναι «μόνο» 1 δισ. ευρώ. Αναμένεται πάντως ότι υπό την πίεση των νέων συνθηκών η Ελλάδα θα ζητήσει και έκτακτη βοήθεια από τα ευρωπαϊκά ταμεία, η οποία ούτως ή άλλως προβλέπεται και είναι διαθέσιμη.

Με βάση τις υπάρχουσες πληροφορίες, στα όσα θα εξαγγείλει ο Κυριάκος Μητσοτάκης εντός της εβδομάδας από τη Θεσσαλονίκη θα περιλαμβάνονται:

  • Αμεσες αποζημιώσεις για την κάλυψη αναγκών στέγασης ή αποκατάστασης οικοσκευής.
  • Εφάπαξ επιδόματα.
  • Προκαταβολή 20% της συνολικής αποζημίωσης που θα δικαιούνται ιδιώτες για τις οικίες τους ή επιχειρηματίες, αγρότες και κτηνοτρόφοι.
  • Αναστολές φορολογικών υποχρεώσεων.
  • Αναστολές και ρυθμίσεις δανειακών υποχρεώσεων.

Το νέο μοντέλο στην Πολιτική Προστασία και οι «βραχυκυκλώσεις» με τους ΟΤΑ

Σε ό,τι αφορά τα σχέδια πρόληψης και αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, είναι πλέον εμπεδωμένη η αίσθηση ότι απαιτείται και επείγει ένας συνολικός επανασχεδιασμός σε όλα τα πεδία, από την οργάνωση ενός νέου μοντέλου για την πολιτική προστασία, έως την ανακατανομή ευθυνών και αρμοδιοτήτων μεταξύ κεντρικής κυβέρνησης, περιφερειών και δήμων και φυσικά, την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό σε επιχειρησιακό επίπεδο.

Ιδιαίτερη έμφαση αναμένεται να δοθεί ως προς αυτά στον ανασχεδιασμό του Ταμείου Ανάκαμψης, στο οποίο σήμερα περιλαμβάνονται μόνον 180 εκατ. ευρώ για την αναβάθμιση των υποδομών και τον επιχειρησιακό εκσυγχρονισμό στους τομείς της Πολιτικής Προστασίας και του Περιβάλλοντος. Σημειώνεται ότι μόλις την Πέμπτη το ΤΑΙΠΕΔ ενέκρινε την προμήθεια 10 ελικοπτέρων βαρέος τύπου για σκοπούς πυρόσβεσης και διάσωσης, συνολικού ύψους 300 εκατ. ευρώ, τα οποία κατά πληροφορίες θα προέλθουν από πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, του ΕΣΠΑ και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.

Το χάος της αυτοδιοίκησης

Στο πολιτικό και επιχειρησιακό πεδίο πάντως, είναι έντονος ο προβληματισμός ως προς την αποτελεσματικότητα του δαιδαλώδους πλέγματος αρμοδιοτήτων κεντρικής κυβέρνησης, περιφερειών και δημοτικών αρχών. Χαρακτηριστικό είναι ότι και στην περίπτωση της Θεσσαλίας διατυπώθηκαν εκ των υστέρων απορίες ως προς το αν και πώς αξιοποιήθηκαν τα εκατοντάδες εκατ. ευρώ τα οποία είχαν διατεθεί μόνο για αντιπλημμυρικά έργα, έπειτα από την προηγούμενη καταστροφή του «Ιανού». Κατά τις εκτιμήσεις των αρμοδίων πάντως, απαιτείται ένας συνολικός ανασχεδιασμός και των ιδίων των έργων και των υποδομών, οι οποίες αποδεικνύονται πλέον ανεπαρκείς για την αντιμετώπιση της έντασης των φυσικών καταστροφών.

Ο συνδυασμός των εκτεταμένων καταστροφών σε Θεσσαλία, Εβρο, Ρόδο κ.λπ. και των περιστατικών της Νέας Φιλαδέλφειας και του Πειραιά, διαμόρφωσε τις τελευταίες εβδομάδες και μία νέα πολιτικοκοινωνική παράμετρο. Η αίσθηση ότι οι κρατικές δομές, είτε στα πεδία της ασφάλειας και της πολιτικής προστασίας είτε στα πεδία ευθύνης της Αστυνομίας, ή του Λιμενικού Σώματος, υπολειτουργούν ή πάντως αδρανούν και βραχυκυκλώνουν σε στιγμές κρίσης, έγινε έντονη και η εκτίμηση ότι και εκεί απαιτείται μία γενναία πολιτική παρέμβαση άρχισε να εξαπλώνεται.

Παρά ταύτα, από το Μέγαρο Μαξίμου επιχειρείται να μεταδοθεί το μήνυμα ότι δεν είναι ενδεδειγμένες οι εν θερμώ αντιδράσεις, έστω και αν ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης επισήμανε ότι «όλοι αξιολογούνται διαρκώς», με αφορμή τις ατυχείς δηλώσεις του υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη.

Η ατμόσφαιρα που έχει διαμορφωθεί καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού, πυροδοτεί πάντως ήδη μία έντονη φημολογία περί ανασχηματισμού, σε συνδυασμό με τις γενικότερες εξαγγελίες για τις διορθωτικές παρεμβάσεις σε κρίσιμα πεδία.

Από το κεντρικό κυβερνητικό επιτελείο διαψεύδονται τα σχετικά ενδεχόμενα για απομάκρυνση είτε του υπουργού Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας Βασίλη Κικίλια είτε του Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη σε αυτή τη χρονική συγκυρία.

Δεν αποκλείεται ωστόσο, κατά τις εκτιμήσεις κυβερνητικών στελεχών, ο Πρωθυπουργός να προχωρήσει σε έναν πρώτο ανασχηματισμό μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές, συνεκτιμώντας τα όσα συνέβησαν κατά το πολλαπλώς τραυματικό καλοκαίρι, την πολιτική συγκυρία έπειτα από τις κάλπες του Οκτωβρίου και την υλοποίηση των όσων έχει εξ αρχής αναφέρει, για εναλλαγή πολιτικών στελεχών στις υπουργικές καρέκλες («rotation»).