Οι Αμερικανοί στηρίζουν τον άξονα Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ

Ο στρατηγικός έλεγχος της Ανατολικής Μεσογείου σε όλα τα επίπεδα (αμυντικό, οικονομικό, ενεργειακό) αποτελεί πλέον το έπαθλο της γεωπολιτικής διελκυστίνδας μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας, με τις εξελίξεις να είναι καταιγιστικές. Είναι σαφές ότι η Ουάσιγκτον προχωρεί συνεχώς σε ενίσχυση της παρουσίας της στην περιοχή, κυρίως μέσα από την ενίσχυση του άξονα Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ και τη σταδιακή σύνδεση με αυτό το σχήμα χωρών που θεωρεί κρίσιμες για την προώθηση των συμφερόντων της, όπως η Αίγυπτος, η Ιορδανία και ο Λίβανος. Την ίδια στιγμή, όμως, η Μόσχα κινείται εξισορροπιστικά. Η συνεργασία της με την Αγκυρα προκαλεί έντονο προβληματισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς η Τουρκία παραμένει κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ και κομμάτι των δυτικών σχεδιασμών. Παράλληλα, η Ρωσία έχει σταθεροποιήσει την παρουσία της στη Συρία, διατηρεί ομαλή σχέση με το Ιράν, ενώ επιδιώκει να ελέγξει τις εξελίξεις στον Λίβανο – με τις δύο τελευταίες χώρες να έχουν ύψιστη σημασία για την ασφάλεια του Ισραήλ.

Σε αυτό το πλαίσιο, η διεξαγωγή στην πόλη Μπερ Σεβά του Ισραήλ της 5ης Τριμερούς Συνόδου Κορυφής Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας την προσεχή Πέμπτη, αλλά και η ολοκλήρωση του 1ου Στρατηγικού Διαλόγου Ελλάδας – Ηνωμένων Πολιτειών στην Ουάσιγκτον διαμορφώνουν ένα πλέγμα σύγκλισης στρατηγικών συμφερόντων. Αυτό θα καταστεί ακόμη εμφανέστερο εφόσον οριστικοποιηθεί η παρουσία αμερικανού αξιωματούχου (έχει ακουστεί το όνομα του βοηθού υπουργού Εξωτερικών Γουές Μίτσελ) στη συνάντηση των Μπενιαμίν Νετανιάχου, Νίκου Αναστασιάδη και Αλέξη Τσίπρα την προσεχή Πέμπτη. Σημειώνεται ότι πριν από τη συνάντηση της Μπερ Σεβά θα λάβουν χώρα άλλες δύο τριμερείς συναντήσεις – σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών. Η πρώτη διεξάγεται αύριο στην Αθήνα ανάμεσα σε Ελλάδα, Κύπρο και Παλαιστίνη, ενώ η δεύτερη (και σημαντικότερη) την επόμενη Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου, στη Λευκωσία, ανάμεσα σε Κύπρο, Ελλάδα και Ιορδανία.

Ο «ηγετικός ρόλος»
της Αθήνας

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες επαίνεσαν τον ηγετικό ρόλο και το όραμα της Ελλάδος στην προώθηση της περιφερειακής σταθερότητας και συνεργασίας, ειδικότερα τις πρωτοβουλίες της Αθήνας στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια προς όφελος κοινών περιφερειακών κερδών στην οικονομία και στην ασφάλεια» αναφέρεται χαρακτηριστικά στην Κοινή Δήλωση που εξεδόθη μετά την ολοκλήρωση της συνάντησης του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο με τον αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών Γιώργο Κατρούγκαλο. Η προαναφερθείσα φράση έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η λέξη «leadership» δεν χρησιμοποιείται συχνά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σύσφιγξη της αμυντικής συνεργασίας αποτελεί τον βασικό πυλώνα της «νέας ελληνοαμερικανικής σχέσης», κάτι που αποτυπώνεται στα καλά λόγια που επιφυλάσσουν ανεξαιρέτως οι αμερικανοί αξιωματούχοι για τον έλληνα Α/ΓΕΕΘΑ ναύαρχο Ευάγγελο Αποστολάκη.

Οι Αμερικανοί θέλουν να συμμετάσχουν σταδιακά στην τριμερή Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδος. Αυτή η συμμετοχή θα είναι αρχικά σε ad hoc πλαίσιο (δηλαδή 3+1) και η ασφάλεια είναι ο βασικός τομέας. Αλλωστε, ήδη οι Ηνωμένες Πολιτείες συμμετέχουν (και με ηγετικό ρόλο) σε σειρά ασκήσεων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου ενώ η παρουσία του 6ου Στόλου βαίνει αυξανόμενη. Ηδη από τη δεύτερη παράγραφο του προσχεδίου της Κοινής Διακήρυξης της Τριμερούς, σημεία της οποίας περιήλθαν εις γνώσιν του «Βήματος», αναφέρεται ότι «αυτή η εταιρική σχέση δεν είναι αποκλειστική εκ σχεδιασμού ή φύσεως και οι τρεις χώρες μας παραμένουν δεσμευμένες στο να καλωσορίσουν κράτη με όμοιες ιδέες στις προσπάθειές μας να δημιουργήσουμε και να προωθήσουμε συνέργειες και συμπράξεις».

Συγκλίνοντα συμφέροντα

Οι Αμερικανοί όπως και οι Ισραηλινοί επιδιώκουν να θεωρήσουν την Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια ως ενιαίο χώρο, με τη Βαλκανική να προσφέρει στρατηγικό βάθος. Η άμυνα και η ασφάλεια, η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και η ενέργεια κρίνονται ως τομείς στους οποίους υπάρχουν συγκλίνοντα συμφέροντα με την Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά επίσης με την Αίγυπτο και την Ιορδανία. Στις 29 Νοεμβρίου έλαβε χώρα στην Αθήνα συνάντηση της ομάδας εργασίας Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ με θέμα τη χρηματοδότηση της συνεργασίας. Στις αρχές Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη η μεγάλη αντιτρομοκρατική άσκηση με την ονομασία «Jackal Stone» με τη συμμετοχή επίλεκτων αμερικανών κομάντος, μία από τις μεγαλύτερες και σπουδαιότερες που έχουν γίνει σε ευρωπαϊκό έδαφος. Για τον λόγο αυτόν βρέθηκαν στην Ελλάδα ο διοικητής των Ειδικών Επιχειρήσεων των ΗΠΑ στην Ευρώπη, ταγματάρχης Κερκ Σμιθ, αλλά και ο αντιναύαρχος Τιμ Σιμάνσκι, το νούμερο 2 της Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων των ΗΠΑ.

Στο πλαίσιο του ελληνοαμερικανικού Στρατηγικού Διαλόγου έγινε συζήτηση για πιθανά επόμενα βήματα στην αμυντική συνεργασία, η οποία μπορεί να ανοίξει και σε άλλες χώρες της περιοχής. Δεν είναι μόνο η στάθμευση αμερικανικών ελικοπτέρων στο Στεφανοβίκειο, η αύξηση του αριθμού των ασκήσεων ή η βάση της Σούδας που προσελκύουν το ενδιαφέρον. Στο ελληνικό Πεντάγωνο έχει αρχίσει να διευρύνεται η συζήτηση για το μέλλον του Πολεμικού Ναυτικού και την ανάγκη νέων μονάδων επιφανείας με σκοπό την προβολή ισχύος. Αναζητούνται προς το παρόν λύσεις που θα καλύψουν το μεσοδιάστημα μέχρι την απόκτηση νέων πλοίων, αλλά οι στρατιωτικοί επιτελείς θα έβλεπαν πολύ θετικά την προώθηση μιας συνεργασίας για κατασκευή πλοίων σε ελληνικά ναυπηγεία. Ηδη η επένδυση της Onex στο Νεώριο Σύρου ήταν ένα μήνυμα, αλλά το «colpo grosso» θα ήταν η απόκτηση των Ναυπηγείων Ελευσίνας και Σκαραμαγκά από την ίδια εταιρεία. Εκεί, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, θα μπορούσε το Πολεμικό Ναυτικό να κατασκευάσει μια νέα γενιά φρεγατών (π.χ. τύπου Freedom Class).

Η επιλογή της Μπερ Σεβά ως της πόλης που θα φιλοξενήσει την 5η Τριμερή Σύνοδο Κορυφής δεν είναι τυχαία. Ευρισκόμενη στην έρημο Νέγκεβ, η πόλη αυτή επελέγη από την κυβέρνηση του Ισραήλ ως ένα κέντρο καινοτομίας ιδιαίτερα σε θέματα κυβερνοασφάλειας. Στο πλαίσιο της προσεχούς τριμερούς συνάντησης αναμένεται να υπογραφεί και Μνημόνιο Κατανόησης μεταξύ των αρμόδιων υπηρεσιών, ενώ ήδη υπάρχει στενή συνεργασία startup εταιρειών από τις τρεις χώρες που βρέθηκαν στο Ισραήλ το προηγούμενο διάστημα. Πολλές ελληνικές νεοφυείς επιχειρήσεις βλέπουν ευκαιρίες στο Ισραήλ (το Τελ Αβίβ είναι ουσιαστικά η «Σίλικον Βάλεϊ» της ευρύτερης περιοχής) και οι προοπτικές είναι μεγάλες, ενώ δεν πρέπει επίσης να αγνοούνται οι πιθανές ευκαιρίες που υφίστανται στον τομέα της συνεργασίας και σε επίπεδο αμυντικών βιομηχανιών.

«Το κλειδί για στενότερη συνεργασία είναι η εμπιστοσύνη»

Ο ενεργειακός τομέας είναι για πολλούς ο καταλύτης των ανακατατάξεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, οι ισορροπίες είναι πολύ ευαίσθητες. Παρά τις προσδοκίες που είχαν καλλιεργηθεί, η Διακυβερνητική Συμφωνία (IGA) Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ και Ιταλίας για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου East Med δεν πρόκειται να υπογραφεί στην Μπερ Σεβά, αλλά κάποια στιγμή μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2019. Η πληροφορία περί υπογραφής της είχε διαρρεύσει, στα τέλη Νοεμβρίου, από την ισραηλινή πλευρά και οι γνωρίζοντες την είχαν συνδέσει με την προκήρυξη νέου γύρου αδειοδοτήσεων εντός της ισραηλινής ΑΟΖ και την ανάγκη προσέλκυσης ενδιαφέροντος. Υπάρχει όμως μια σειρά παραγόντων που σε αυτή τη φάση μάλλον λειτουργούν ανασχετικά στην προώθηση του East Med.

Πέραν των προφανών τεχνικών και χρηματοδοτικών δυσκολιών που αντιμετωπίζει η κατασκευή ενός τέτοιου αγωγού, η γενικότερη σύλληψη του έργου θυμίζει ελαφρώς τον αγωγό Nabucco με τον οποίο η ΕΕ ήθελε να μεταφέρει αέριο από την Κασπία Θάλασσα στην Ευρώπη. Η κατάληξη εκείνου του φαραωνικού σχεδίου είναι γνωστή. Παράλληλα, η Λευκωσία αναμένει την εξέλιξη της γεώτρησης της κοινοπραξίας ExxonMobil / Qatar Petroleum στο Οικόπεδο 10 της ΑΟΖ της. Ο αμερικανικός κολοσσός έχει αρχικώς ταχθεί υπέρ της κατασκευής τερματικού σταθμού LNG στο νησί εφόσον το κοίτασμα που θα εντοπίσει είναι επαρκές. Μια τέτοια προτίμηση δύσκολα θα λειτουργήσει υπέρ του αγωγού.

Την ίδια στιγμή διεξάγεται μια «μάχη» Αμερικανών και Ρώσων για τον έλεγχο της αγοράς αερίου στην Ευρώπη. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ρωσική Gazprom διατηρεί σημαντικό προβάδισμα από τη στιγμή που έχει τόσο βαθιά διείσδυση στις μεγάλες αγορές της Γερμανίας και της Τουρκίας. Επιπλέον, η Μόσχα προσπαθεί να έχει λόγο στις ενεργειακές εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο αγοράζοντας μερίδια τόσο στην Αίγυπτο όσο και στον Λίβανο (όπου επιδιώκει την άσκηση ευρύτερης επιρροής, τη στιγμή που οι Αμερικανοί διαμεσολαβούν μεταξύ Βηρυτού και Τελ Αβίβ ώστε να βρεθεί λύση στη διαφορά τους επί της θαλάσσιας οριοθέτησης). Στο μείγμα πρέπει να προστεθεί η επιθυμία της Μόσχας να προωθήσει και το δεύτερο τμήμα του TurkStream προς την Ευρώπη.

Οι Αμερικανοί προσπαθούν να ανοίξουν την ευρωπαϊκή αγορά για το αμερικανικό LNG και η πρόσφατη ανακοίνωση για αγορά από τη ΔΕΠΑ ποσότητας αμερικανικού υγροποιημένου αερίου από την εταιρεία Cheniere εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο. Η αμερικανική πλευρά επιδιώκει να εισέλθει και στον διαγωνισμό για τα ΕΛΠΕ. Ο επιθετικός τρόπος με τον οποίο οι Αμερικανοί προωθούν την πώληση LNG λειτουργεί εναντίον των μελλοντικών εξαγωγών αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο στην ευρωπαϊκή αγορά. Σε αυτό το σκηνικό, εντύπωση προκαλεί η θέση της Αθήνας υπέρ και του TurkStream, ο οποίος θα είναι ευθέως ανταγωνιστικός του East Med, αν και εφόσον ο τελευταίος προχωρήσει. Το ενεργειακό παιχνίδι δεν έχει, όμως, ακόμη κριθεί.

Η εμπιστοσύνη

Η διεύρυνση και εμβάθυνση της συνεργασίας των Αρχών της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ στον τομέα της ανταλλαγής πληροφοριών θα μπορούσε να είναι κομβικής σημασίας, ώστε αυτή η τριμερής σχέση να γίνει σταθερότερη και να αντέξει στον χρόνο, εκτιμά ο Γιάννης Νομικός, διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνας Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών (RIEAS), το οποίο λειτουργεί από το 2006 και ειδικεύεται μεταξύ άλλων στην έρευνα στον τομέα των πληροφοριών.

Κατά τον κ. Νομικό, η τριμερής συνεργασία έχει «μεγάλες προοπτικές, αλλά η βιαστική δημιουργία δομών δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός. Το ζητούμενο είναι η διαμόρφωση προσωπικών σχέσεων εμπιστοσύνης, ενός “κεφαλαίου εχεμύθειας”, κάτι που ήδη έχει αρχίσει να γίνεται μεταξύ Ισραήλ και Κύπρου, καθώς η βρετανική δομή διοίκησης στο νησί επιτρέπει ευκολότερα κάτι τέτοιο». Αντίθετα, στην Ελλάδα, «οι συνεχείς αλλαγές διοικήσεων και μάλιστα με στενά κομματικά κριτήρια δεν ευνοεί τη διαμόρφωση σχέσεων εμπιστοσύνης». Λόγω δε της περιοχής στην οποία βρίσκεται, το Ισραήλ έχει αναπτύξει μια σειρά βέλτιστων πρακτικών, ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι «η Ελλάδα και το Ισραήλ έχουν πολλά κοινά στοιχεία: είναι μικρά κράτη και έχουν ασταθείς γείτονες».

Επομένως, η συνεργασία είναι αναγκαία. Εφόσον, δε, προχωρήσει στον τομέα των πληροφοριών, τότε θα είναι ευκολότερη η πρόοδος σε άλλους τομείς όπως η άμυνα, η ενέργεια, η καινοτομία και η κυβερνοασφάλεια. Την ίδια στιγμή, η Ουάσιγκτον επιθυμεί ακόμη ταχύτερη προώθηση των τριμερών συνεργειών, ενώ κατά τον κ. Νομικό η Τουρκία «αποτελεί πλέον σοβαρό αποσταθεροποιητικό παράγοντα, καθώς ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διοικεί με μια μέθοδο συνεχούς παζαριού που δεν εμπνέει καμία εμπιστοσύνη».

Πρόσφατα, ο κ. Νομικός συνυπέγραψε ένα κείμενο «Κοινών Συστάσεων» («Joint Recommendations») στο πλαίσιο έκδοσης μιας σειράς κειμένων για την «Προώθηση της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας στην Ανατολική Μεσόγειο» με αναλυτές από το Ισραήλ και την Κύπρο. Μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες ιδέες που αναφέρονται στις «Κοινές Συστάσεις» είναι να ακολουθήσει η τριμερής συνεργασία Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ το μοντέλο της «Σκανδιναβικής Συνεργασίας». Το εν λόγω σχήμα πρωτοεμφανίστηκε τη δεκαετία του 1950 σε διακυβερνητικό επίπεδο, ενώ το 1962 με τη Συνθήκη του Ελσίνκι το σχήμα διευρύνθηκε και έλαβε μονιμότερα χαρακτηριστικά. Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόταση της Λευκωσίας για τη σύσταση μόνιμης γραμματείας που θα παρακολουθεί την πρόοδο της τριμερούς συνεργασίας και όσων συμφωνιών υπογράφονται κινείται στη σωστή κατεύθυνση.