Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα ένας πολικός κυκλώνας-βόμβα χτύπησε τη Βόρεια Αμερική. Σχεδόν τα δύο τρίτα των Ηνωμένων Πολιτειών παρέλυσαν και πάνω από 200 εκατομμύρια κάτοικοι δέχθηκαν προειδοποιήσεις από τις αρχές πολιτικής προστασίας για ακραία καιρικά φαινόμενα. Περισσότερες από 16.000 πτήσεις ακυρώθηκαν και υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 500.000 άνθρωποι δεν έφτασαν τα Χριστούγεννα στις οικογένειές τους.
Κλιματική αλλαγή: Τι προκάλεσε τον πρωτοχρονιάτικο «καύσωνα» στην Ευρώπη
Στα βορειοδυτικά της Πολιτείας της Νέας Υόρκης οι συνθήκες ήταν τόσο κακές, που πολλοί διασώστες όχι μόνο δεν κατάφεραν να εκτελέσουν τις αποστολές τους, αλλά χρειάστηκαν και οι ίδιοι διάσωση. Εκτός από τις χιονοπτώσεις, υπήρξαν έντονες βροχοπτώσεις και πολύ ισχυροί άνεμοι 100 χλμ./ώρα. Τα φαινόμενα διήρκεσαν σχεδόν μία εβδομάδα και περίπου 38 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στην περιοχή, μερικοί γιατί αψήφησαν τις οδηγίες της Πολιτικής Προστασίας και τις κατά τα άλλα έγκαιρες και συχνές προειδοποιήσεις.
Ο πολικός κυκλώνας-βόμβα συνδυάστηκε με υψηλές θερμοκρασίες στην Ευρώπη και, για μία τουλάχιστον ημέρα, η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ της πιο κρύας πόλης στις ΗΠΑ και της πιο ζεστής στην Ελλάδα έφτασε τους 75 βαθμούς Κελσίου. Ακόμη περιμένουμε τον χειμώνα στη χώρα μας, και αν αργήσει περισσότερο χρειάζεται να αναλογιστούμε τις συνέπειες.
Kάθετη πτώση
Ο κυκλώνας-βόμβα χαρακτηρίστηκε από απότομη πτώση της θερμοκρασίας, που σε μια περίπτωση έφτασε τους επτά βαθμούς μέσα σε τρία λεπτά. Η διαδικασία απότομης πτώσης της ατμοσφαιρικής πίεσης που συνοδεύεται από πτώση της θερμοκρασίας λέγεται «πολική βομβογένεση».
Η «πολική βομβογένεση» πυροδοτείται από μεταβολές στο περιστρεφόμενο αέριο ρεύμα στην αρκτική ζώνη, ένα ρεύμα που θυμίζει φωτοστέφανο γύρω από τον άξονα της Γης, το jet stream. Σε αρκετούς είναι γνωστό γιατί βοηθά τα αεροπλάνα που κατευθύνονται από τη Βόρεια Αμερική στην Ευρώπη να φτάσουν σε λίγο λιγότερο χρόνο απ’ ό,τι το αντίστροφο. Τον χειμώνα, οι πιο ζεστές θερμοκρασίες της Αρκτικής αλλά και των θαλασσών μπορούν να παραμορφώσουν το περιστρεφόμενο αέριο στεφάνι και να το ωθήσουν πιο νότια, πυροδοτώντας έτσι τη «βομβογένεση». Η αρκτική ζώνη θερμαίνεται με ρυθμό τέσσερις φορές μεγαλύτερο από ό,τι η υπόλοιπη Γη και οι αποκλίσεις στο jet stream είναι αναπόφευκτες.
Θυμίζω ότι οι ωκεανοί και τα θαλάσσια ρεύματα ρυθμίζουν το κλίμα της μητέρας Γης. Η θερμοχωρητικότητα του νερού είναι πιο μεγάλη από αυτήν του αέρα, γι’ αυτόν τον λόγο η θάλασσα θερμαίνεται πιο αργά. Οπως άλλωστε διαπιστώνουμε κάθε χρόνο, οι θάλασσές μας κρυώνουν και ζεσταίνονται πιο αργά από τις όμορες πόλεις. Τώρα, πέραν των εποχικών μεταβολών, οι ωκεανοί θερμαίνονται σταθερά λόγω της κλιματικής αλλαγής, μάλιστα περίπου με διπλάσιο ρυθμό απ’ ό,τι είχε υπολογιστεί πριν από τριάντα χρόνια.
Ολα αυτά τα φαινόμενα είναι ενδείξεις αποσταθεροποίησης του κλίματος. Οι απότομες αλλαγές της θερμοκρασίας, η ένταση και η συχνότητα των ακραίων αρκτικών βομβών αλλά και των καυσώνων θυμίζουν ένα μηχανικό σύστημα που, αφού παραμορφωθεί, προσπαθεί να βρει μια νέα ισορροπία, δεν τα καταφέρνει όμως και παραμορφώνεται σε βαθμό μη αναστρέψιμο. Είναι παρόμοιο με αυτό που συμβαίνει σε μια ανάρτηση αυτοκινήτου που στο τέλος σπάει, όταν ο οδηγός σε έναν δρόμο με λακκούβες – μη αναλογιζόμενος τις συνέπειες – επιταχύνει συνεχώς.
Τα σημεία ανατροπής
Το κλίμα της Γης έχει σημεία ανατροπής (tipping points), που, αν τα ξεπεράσουμε, μπορεί να αντιμετωπίσουμε απρόβλεπτες συνέπειες. Οι ανατροπές αυτές σχετίζονται άμεσα με την άνοδο της θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου, το οποίο οφείλεται σε ανθρωπογενείς παρεμβάσεις που ξέφρενα αυξάνουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και του μεθανίου. Τρία σημαντικά σημεία ανατροπής είναι η εξαφάνιση των παγετών της Γροιλανδίας, η τήξη του μόνιμου παγετού (permafrost) και η αλλοίωση της τροχιάς των θαλάσσιων ρευμάτων, ειδικά στον δυτικό Ατλαντικό Ωκεανό.
Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), σε μελέτη που δημοσιεύτηκε πριν από περίπου έναν μήνα, καταλήγει ότι η υπέρβαση του 1,5°C μπορεί να προξενήσει πολλαπλά σημεία ανατροπής, οδηγώντας το κλιματικό σύστημα σε μη αναστρέψιμες και σοβαρές αλλαγές. Εάν αυτά πυροδοτηθούν, θα ακολουθήσουν σοβαρές κοινωνικοοικονομικές και οικολογικές επιπτώσεις στα ανθρώπινα και φυσικά συστήματα, με σημαντικές προκλήσεις για την ανθρώπινη προσαρμογή. Με άλλα λόγια, δεν θέλουμε ποτέ να φτάσουμε εκεί, γιατί ενδέχεται να προξενήσουμε κλιματικό Αρμαγεδδώνα.
Αυτό που μάθαμε αυτά τα Χριστούγεννα είναι ότι υπάρχουν ακραία φαινόμενα που, μέχρι τώρα, ούτε και συγγραφείς βιβλίων επιστημονικής φαντασίας θα μπορούσαν να είχαν περιγράψει με ρεαλισμό. Η Συμφωνία των Παρισίων του 2016 για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας μέχρι 1,5°C και o στόχος για κλιματική ουδετερότητα είναι η μοναδική μας ελπίδα για να αποφύγουμε τα χειρότερα. Φυσικά, πέραν των μέτρων περιορισμού εκπομπών που πρέπει να λάβουν τα κράτη, και εμείς οφείλουμε να μειώσουμε το αποτύπωμά μας στην καθημερινότητα περιορίζοντας την ενέργεια που καταναλώνουμε για τις μετακινήσεις και στα σπίτια μας, την υπερκατανάλωση και τη σπατάλη τροφίμων, ανακυκλώνοντας, επαναχρησιμοποιώντας προϊόντα και συσκευασίες και επιμένοντας να γνωρίζουμε το αποτύπωμα των προϊόντων που χρησιμοποιούμε.
Στην Ελλάδα έχουμε έναν καινοτόμο κλιματικό νόμο, ο οποίος, αν δεν ατονήσει η εφαρμογή του, θα μας βοηθήσει να προσφέρουμε αυτό που οφείλουμε στην ανθρωπότητα, στους εαυτούς μας αλλά και στα παιδιά μας, δηλαδή ένα πιο προβλέψιμο και καλύτερο μέλλον, ίσως με στοιχεία του κλιματικού παρελθόντος που εμείς ζήσαμε ως παιδιά, όπως ωραίες αμμώδεις παραλίες και χιόνια στα καμπαναριά τα Χριστούγεννα.
Ο κ. Κώστας Συνολάκης είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας.
