«Αυτός που σώζει τη πατρίδα, δεν παραβιάζει κανέναν νόμο». Με αυτή τη ναπολεόντεια ρήση ο Ντόναλντ Τραμπ αποτύπωσε το εγχείρημα της κυβέρνησής του για την ισχυροποίηση των εξουσιών της αμερικανικής προεδρίας. Πρόκειται για ένα πολιτικό πρότζεκτ που γεννά φόβο στους αντιπάλους και ενθουσιασμό στους οπαδούς.

Οι μεν πρώτοι προειδοποιούν ότι το όραμα για μια «αυτοκρατορική προεδρία» οδηγεί σε θεσμική εκτροπή και συνιστούν να μην ξεχαστεί το τέλος που είχε ο Ναπολέοντας. Οι άλλοι βλέπουν τις κινήσεις του Τραμπ ως το ξήλωμα του «βαθέος κράτους» που στα μάτια τους αντιπροσωπεύει μια ελιτίστικη γραφειοκρατία η οποία υπονομεύει την ατζέντα μιας δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης.

Μιλώντας στο «Βήμα», ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Νικόλας Στεφανόπουλος αποφεύγει να χρησιμοποιήσει τον όρο «συνταγματική κρίση», υπενθυμίζοντας ότι τα όσα γίνονται συνιστούν επιστροφή σε μια άλλη περίοδο της αμερικανικής ιστορίας όπου η δημόσια διοίκηση ήταν περισσότερο πολιτικοποιημένη και λιγότερο εξειδικευμένη. Οπως εκτιμά, το πολιτικό εγχείρημα του Τραμπ ενδέχεται να έχει μερική επιτυχία. Τα πάντα όμως θα κριθούν στις αίθουσες των δικαστηρίων.

Ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Νικόλας Στεφανόπουλος

Η κυβέρνηση Τραμπ υιοθετεί μια διευρυμένη ερμηνεία της εκτελεστικής εξουσίας που κάποιοι πιστεύουν ότι έρχεται σε αντίθεση με βασικές αρχές της αμερικανικής δημοκρατίας. Πώς αξιολογείτε αυτή την ερμηνεία;

«Υπάρχει μια θέση από τη δεκαετία του ’80 που υποστηρίζει ότι ο πρόεδρος θα πρέπει να έχει τον πλήρη έλεγχο ολόκληρης της εκτελεστικής εξουσίας. Τα δικαστήρια, όμως, δεν την έχουν κάνει δεκτή. Ετσι, από την εποχή του New Deal, τα δικαστήρια έχουν αποδεχθεί τις ανεξάρτητες αρχές επί των οποίων ο πρόεδρος έχει περιορισμένο έλεγχο. Σε κάποιους προέδρους δεν άρεσε αυτό, αλλά αυτή είναι η κατάσταση που είχε διαμορφωθεί εδώ και δεκαετίες.

Τώρα ο Τραμπ επιτίθεται ευθέως στην ιδέα ότι οποιοδήποτε κρατική αρχή μπορεί να ενεργεί ανεξάρτητα και με βάση την τεχνοκρατική κατάρτιση. Είδαμε, λοιπόν, την κυβέρνηση να υποστηρίζει ότι ο πρόεδρος μπορεί να απολύει τους επικεφαλής ανεξάρτητων αρχών. Προσπαθεί να αλλάξει τον βασικό χαρακτήρα ενός μεγάλου μέρους της εκτελεστικής εξουσίας και σύντομα θα έχουμε μια μάχη για αυτό το θέμα στο Ανώτατο Δικαστήριο».

Ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για την αμερικανική δημοκρατία και τους θεσμούς της; Υπάρχει κάποιο ιστορικό προηγούμενο ή οι ΗΠΑ μπαίνουν σε αχαρτογράφητα νερά;

«Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες θα είναι αρνητικές. Εάν ολόκληρη η εκτελεστική εξουσία ελέγχεται απόλυτα από τον πρόεδρο, τότε πολιτικοποιείται η δημόσια διοίκηση και υπονομεύονται οι βασικές αξίες της τεχνογνωσίας και της εμπειρίας. Ωστόσο, δεν είναι κάτι εντελώς καινούργιο. Υπήρξε μια περίοδος πριν από το New Deal που οι πρόεδροι μπορούσαν να απολύουν τους επικεφαλής των ανεξάρτητων αρχών. Επομένως, δεν είναι εντελώς πρωτοφανές. Απλώς μας επιστρέφει σε μια παλαιότερη, και νομίζω χειρότερη περίοδο, όπου η διοίκηση ήταν πιο πολιτικοποιημένη, πιο διεφθαρμένη και λιγότερο εξειδικευμένη.

Επίσης, φαίνεται να λησμονούν ότι ο Τραμπ δεν θα είναι ο τελευταίος πρόεδρος. Σίγουρα στους Ρεπουμπλικανούς δεν θα αρέσει να έχουν στο μέλλον έναν Δημοκρατικό πρόεδρο που θα ασκεί πλήρη έλεγχο σε όλο το φάσμα της εκτελεστικής εξουσίας. Οπότε, ακόμα και υπό το πρίσμα της πολιτικής σκοπιμότητας, αυτό που γίνεται είναι μια κοντόφθαλμη στρατηγική».

Αποτελούν τα δικαστήρια ένα ισχυρό θεσμικό ανάχωμα απέναντι στα προεδρικά διατάγματα ή μήπως ο έλεγχος του Τραμπ ιδιαίτερα στο Ανώτατο Δικαστήριο του δίνει ένα σημαντικό πλεονέκτημα;

«Μέχρι στιγμής, τα κατώτερα δικαστήρια έχουν παγώσει ή καθυστερήσει πολλές από τις πιο επιθετικές κινήσεις του Τραμπ. Το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα κάνει το Ανώτατο Δικαστήριο. Πολλά από αυτά που κάνει ο Τραμπ είναι παράνομα ή αντισυνταγματικά. Αλλά νομίζω ότι το τρέχον συντηρητικό Ανώτατο Δικαστήριο θα συμμεριστεί ορισμένα από τα επιχειρήματα για αλλαγή της ισχύουσας ερμηνείας του συνταγματικού νόμου. Δικαστές όπως ο Κάβανο και ο Ρόμπερτς είναι οπαδοί μιας πιο ισχυρής προεδρίας και έτσι μπορεί να εγκρίνουν έναν μεγαλύτερο έλεγχο στις ανεξάρτητες αρχές.

Ωστόσο, δεν νομίζω ότι το Ανώτατο Δικαστήριο θα επιτρέψει στον Τραμπ να τερματίσει την εκ γενετής ιθαγένεια ή να αποφασίσει να μην ξοδέψει τα χρήματα που έχει διαθέσει για συγκεκριμένους σκοπούς το Κογκρέσο. Θα εκπλαγώ αν σημειώσει δικαστικές επιτυχίες σε όλα τα θέματα που έχει βάλει στο τραπέζι, αλλά πιθανότατα ορισμένες από τις κινήσεις του θα εγκριθούν».

Εάν το Ανώτατο Δικαστήριο επικυρώσει τη θεωρία της ενιαίας εκτελεστικής εξουσίας, ποιες θα είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για την αμερικανική δημοκρατία;

«Περισσότερη αστάθεια και ταλαντεύσεις καθώς η εξουσία θα αλλάζει χέρια. Αυτή τη στιγμή ένα μεγάλο μέρος της δημόσιας διοίκησης είναι σχετικά σταθερό ανεξάρτητα από το εάν ο πρόεδρος είναι Δημοκρατικός ή Ρεπουμπλικανός. Εάν υιοθετηθεί αυτή η θεωρία τότε θα έχουμε περισσότερη πολιτικοποίηση και θα χαθεί ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας στη διοίκηση που είναι κάτι το σημαντικό».

Βλέπουμε ότι γίνονται ήδη κινήσεις που υπονομεύουν την ισχύ του Νόμου Περί Εγγραφής Ξένων Πρακτόρων (FARA). Θα δώσει την ευκαιρία σε χώρες όπως η Τουρκία να ασκήσουν αθέμιτες πρακτικές επιρροής στην αμερικανική κυβέρνηση;

«Γενικά στην κυβέρνηση Τραμπ φαίνεται να υπάρχει η άποψη ότι η διαφθορά δεν είναι πραγματική. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι ο Τραμπ δεν επιθυμεί τη δίωξη του δημάρχου της Νέας Υόρκης που κατηγορείται για διαφθορά. Πλέον ο νόμος για την καταπολέμηση της διαφθοράς από το εξωτερικό δεν εφαρμόζεται πλήρως. Η Ελλάδα θα πρέπει να ανησυχεί και να παρακολουθεί, γιατί πλέον η Τουρκία καθώς και άλλες ξένες κυβερνήσεις έχουν το πράσινο φως να εμπλακούν σε κάθε είδους επιχειρήσεις επιρροής χωρίς να υπάρχει η παραμικρή ένδειξη ότι θα επιβληθεί ο νόμος που θα εμπόδιζε ορισμένες από αυτές τις πρακτικές».

Είναι υπαρκτό το φαινόμενο μιας «συνταγματικής κρίσης» όπως πολλοί υποστηρίζουν;

«Δεν προτιμώ τον όρο «συνταγματική κρίση» γιατί δεν ξέρω τι ακριβώς αποτυπώνει. Οι κυβερνήσεις κατηγορούνται πάντα ότι κάνουν ορισμένα πράγματα που είναι αντισυνταγματικά. Νομίζω ότι βρισκόμαστε σε μια γενική κρίση. Δεν ξέρω αν έχει σημασία η ετικέτα, αλλά βλέπουμε μια κρίση στο ότι έχουμε τον πρόεδρο να αρνείται να ακολουθήσει τον νόμο σε μια σειρά από θέματα. Είναι μια κρίση γενικά, είτε είναι συνταγματική είτε όχι».