Το τηλέφωνο χτυπά τρεις φορές. Στην άλλη άκρη είναι μια συνεργάτιδα του γραφείου Καλατράβα στη Ζυρίχη. Φωνή ευγενική αλλά κοφτή. «Δυστυχώς, δεν μπορείτε να έχετε πρόσβαση στον κ. Καλατράβα». «Μήπως μπορώ να σας στείλω το αίτημά μου σε περίπτωση που αργότερα ίσως θελήσει να μιλήσει;». «Δυστυχώς, ούτε αιτήματα δεχόμαστε. Μας έχουν τηλεφωνήσει πολλοί από την Ελλάδα. Ο κ. Καλατράβα δεν επιθυμεί να μιλήσει». Τέλος της συζήτησης. Και, όπως φαίνεται, τέλος της σχέσης του διάσημου ισπανού αρχιτέκτονα και πολιτικού μηχανικού με την Ελλάδα.
Οι ωραίες ημέρες πριν από τους Ολυμπιακούς
Στη διάρκεια της ολυμπιακής προετοιμασίας, ο κ. Καλατράβα απολάμβανε τις ημέρες του στην Αθήνα, κάτι που διαπίστωναν όχι μόνο οι κυβερνητικοί παράγοντες που συνεργάζονταν μαζί του, αλλά και οι δημοσιογράφοι που κάλυπταν τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Του άρεσε που οι άνθρωποι τον αναγνώριζαν και του μιλούσαν στον δρόμο, απορούσε πώς τόσο πολλοί Ελληνες μιλάνε ισπανικά και τον έκαναν να αισθάνεται οικεία. Αλλά και εκείνος ήταν προσηνής, μια φιλική παρουσία, μολονότι τον συνοδεύει η φήμη του αλαζόνα και του δύστροπου.
Στην Ελλάδα τον έφερε η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, που γνώριζε το έργο του πολυσχιδούς δημιουργού· ο Καλατράβα είναι παράλληλα ζωγράφος και γλύπτης. Η Λαμπράκη-Πλάκα ήταν μέλος της επιτροπής που συνέστησε η κυβέρνηση του ΠαΣοΚ με την αφρόκρεμα των καθηγητών Αρχιτεκτονικής (Δ. Φατούρος, Σ. Κονταράτος κ.ά.) προκειμένου να προτείνουν την καλύτερη λύση για τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου μνημείου των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Η εισήγησή τους ήταν ομόφωνα ο Καλατράβα, τον οποίο αποδέχθηκε αμέσως και η «Αθήνα 2004». Λόγω έλλειψης χρόνου έγινε απευθείας ανάθεση.
«Δεν θα ρίσκαρα ποτέ τη φήμη μου»
Τους μήνες πριν «κυλήσουν» οι χαλύβδινες εμπνεύσεις του στις σημερινές τους θέσεις, κυρίως τα δύο τόξα του στεγάστρου, ο Καλατράβα βρισκόταν σχεδόν κάθε ημέρα στις ειδήσεις, πότε επειδή υπήρχαν υποψίες και αγωνία ότι καθυστερούσαν οι μελέτες και η τοποθέτηση των κατασκευών, πότε γιατί επέβλεπε από μακριά τα έργα στο ΟΑΚΑ έχοντας τόσες παράλληλες υποχρεώσεις. Ενώ τα «δηλητηριώδη» δημοσιεύματα, κυρίως από τα ξένα μέσα ενημέρωσης, δημιουργούσαν μια ατμόσφαιρα πανικού, όποιος τηλεφωνούσε στους αρμοδίους για την ολυμπιακή προετοιμασία μάθαινε ότι όλα ήταν στην ώρα τους. «Δεν θα ρίσκαρα ποτέ τη φήμη μου» δήλωνε τότε ο ίδιος.
Και όποιος βρισκόταν στα εργοτάξια του ΟΑΚΑ δύσκολα θα ξεχώριζε έναν μετρίου αναστήματος τύπο, με ρούχα και κασκέτο της δουλειάς, ανάμεσα στους άλλους εργάτες, ως τον διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα. Ακόμα και το κοντέινερ, που χρησίμευε ως «γραφείο» του, ήταν ο χώρος εργασίας ενός τεχνίτη, με σκόρπια εργαλεία και απλωμένα χαρτιά με τα σχέδια των κατασκευών του. Στο μόνο που ίσως διέφερε από τα υπόλοιπα κοντέινερ ήταν ότι είχε ένα μικρό ψυγείο από το οποίο πρόσφερε νερό και πορτοκαλάδα. Ηταν η εποχή που δήλωνε υπερήφανος για την οικουμενικότητα του έργου που έφτιαχνε στο ΟΑΚΑ, που αποκάλυπτε τους κρυφούς συμβολισμούς του με την ελπίδα του ότι ο κόσμος θα το αγαπούσε, ότι θα το έβαζε στην καθημερινότητά του, ότι θα μετατρεπόταν σε ένα διαρκές φόρουμ, για εκδηλώσεις, για κονσέρτα, για περίπατο.
Εγκατάλειψη μετά τη γιορτή
Το ΟΑΚΑ και ο περιβάλλων χώρος του δεν έγινε ποτέ το διεθνές τοπόσημο που οραματιζόταν ο Καλατράβα, για λόγους που δεν αφορούν εκείνον. Ο «Τοίχος των Εθνών», ο οποίος προορίζονταν για προβολές, δεν αξιοποιήθηκε, ο χώρος της «Αγοράς», που προβλεπόταν να συνδυαστεί με περίπτερα εμπορικών δραστηριοτήτων, δεν αναπτύχθηκε, το τρενάκι που θα ανέβαινε και θα κατέβαινε την οροφή του σταδίου δεν φτιάχτηκε.
Ηταν τόση η αδιαφορία, ώστε ακόμα και σήμερα βρίσκονται στο στέγαστρο οι τέσσερις ιστοί που είχαν τοποθετηθεί για την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων και οι οποίοι προβλεπόταν να αφαιρεθούν μετά τη λήξη τους. Δεν είναι να απορεί κανείς που το στέγαστρο του ΟΑΚΑ δεν συντηρήθηκε ποτέ.
Ετσι το ΟΑΚΑ στερήθηκε τα έσοδα που θα συνέβαλλαν στη συντήρησή του, εγκαταλείφθηκε από την κυβέρνηση Καραμανλή από την επόμενη κιόλας ημέρα των Αγώνων, όπως και όλα τα ολυμπιακά ακίνητα, οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της Αθήνας το ξέχασαν. Ηταν τόση η αδιαφορία, ώστε ακόμα και σήμερα βρίσκονται στο στέγαστρο οι τέσσερις ιστοί που είχαν τοποθετηθεί για την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων και οι οποίοι προβλεπόταν να αφαιρεθούν μετά τη λήξη τους. Δεν είναι να απορεί κανείς που το στέγαστρο του ΟΑΚΑ δεν συντηρήθηκε ποτέ.
Οι έλεγχοι για τις αντοχές της κατασκευής
Το 2004 το στοίχημα της επιτυχίας των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν πολύ μεγάλο και τα σχέδια του Καλατράβα δεν έγιναν δεκτά χωρίς περαιτέρω έλεγχο. Αντιθέτως, εξετάστηκαν εξονυχιστικά για να διαπιστωθεί αν αντέχουν τις ριπές του αέρα και πώς θα ανταποκριθούν σε περίπτωση σεισμού. Το στέγαστρο του ΟΑΚΑ κατασκευάστηκε να αντέχει επιτάχυνση 24%g, που σημαίνει σεισμό 7-8 ρίχτερ. Επίσης, μοντέλο της στέγης δοκιμάστηκε σε wind tunnel που έγινε στο Λονδίνο και στον Καναδά, και η κατασκευή ενισχύθηκε ώστε να αντέχει άνεμο ταχύτητας 120 χλμ. την ώρα, ενώ αντέχει θερμοκρασία 79 βαθμών Κελσίου. Τότε είχαν γίνει διπλοί και τριπλοί έλεγχοι, ακόμα και για τις πιο παράδοξες ενστάσεις, και κυρίως για ζητήματα γεωλογικού χαρακτήρα και στατικότητας.
Ο Καλατράβα αρχικά αντέδρασε στις επεμβάσεις που προτάθηκαν στα σχέδιά του και υπερασπίστηκε τις μελέτες του, αλλά όταν είδε τα αποτελέσματα των εργαστηρίων συντάχθηκε με τις προτάσεις τους. Το έργο ήταν από την αρχή πολύ ακριβό, έφτανε τα 130 εκατ. ευρώ, και υπήρχαν πολλές γκρίνιες τόσο για αυτό όσο και για το κόστος συντήρησής του που ήταν επίσης μεγάλο. Στη ΝΔ είχαν τόσο πολύ ενστερνιστεί την κριτική, ώστε όταν ανέλαβαν την εξουσία τον Μάρτιο του 2004 έψαχναν να βρουν ποιο είναι το plan B που είχαν κρυμμένο οι προκάτοχοί τους του ΠαΣοΚ. Ηταν πεισμένοι ότι το έργο αυτό δεν θα ολοκληρωνόταν στην ώρα του και ότι θα υλοποιούνταν ένα κρυφό εναλλακτικό σχέδιο.
Πού χάθηκε το εγχειρίδιο συντήρησης;
Οταν αντιλήφθηκε ο Καλατράβα το μέγεθος της δυσπιστίας της νέας κυβέρνησης για το έργο του, το οποίο βρισκόταν στην τελική του φάση, δεν έκρυψε τον εκνευρισμό και την απογοήτευσή του. Τον Ιούνιο του 2004 το έργο παραδόθηκε όπως ήταν σχεδιασμένο, μέσα από μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία για την οποία δεν υπήρχε προηγούμενη εμπειρία όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά διεθνώς. Ηταν ένα εντυπωσιακό τεχνολογικό επίτευγμα. Μπορούμε να υποθέσουμε τι θα σκέφθηκε ο ισπανός αρχιτέκτονας όταν μια άλλη ελληνική κυβέρνηση, το 2015, του ζήτησε το εγχειρίδιο συντήρησης του στεγάστρου του ΟΑΚΑ, το οποίο είχε χαθεί.
Τα έργα Καλατράβα είναι φιλόδοξα και πολύπλοκα, με αποτέλεσμα να έχουν διατυπωθεί κάθε είδους ενστάσεις γύρω από αυτά, οι συλλήψεις του όμως προκαλούν θαυμασμό και διάσημα μουσεία έχουν φιλοξενήσει εκθέσεις του. Σε συνέντευξη του 2014 ο ίδιος απάντησε για την αρνητική κριτική που δέχεται: «Επειδή υπάρχει τόση χυδαιότητα στην καθημερινότητα, όταν κάποιος έχει την αξίωση να κάνει κάτι εξαιρετικό για την κοινότητα, πρέπει να υποφέρει».
