Αποστολή, Εβρος
Κατά μήκος των ελληνοτουρκικών συνόρων ο Εβρος προβάλλει με όλη την υδάτινη μεγαλοπρέπειά του. Πότε σε κοινή θέα, διαφυλάσσοντας ωστόσο μυστική κάτω από την πρασινωπή και φαινομενικά ήρεμη επιφάνειά του την ισχύ 200 κυβικών μέτρων ανά δευτερόλεπτο. Πότε κρυμμένος μέσα σε καλαμιώνες και πυκνές συστάδες από λεύκες. Πότε διακλαδιζόμενος σε ποταμάκια που κυλούν ήρεμα γύρω από χωμάτινες νησίδες. Και δίπλα του απέραντες επίπεδες εκτάσεις άλλες εγκαταλειμμένες και άλλες σπαρμένες με σιτάρια, καλαμπόκια, τεύτλα και άλλες καλλιέργειες που δεν τις πιάνει το μάτι, όπως κρεμμύδια, σκόρδα, σπαράγγια.
Στις όχθες όλη η ζωή κινείται γύρω από το ποτάμι. Τα τελευταία χρόνια και ο θάνατος. Οι μετανάστες που προσπαθούν να περάσουν παράνομα τα σύνορα μαθαίνουν με άσχημο τρόπο ότι ο Εβρος είναι επικίνδυνος, ακόμα και σε σημεία που φαντάζει ειδυλλιακός.
Για τα χωριά που βρίσκονται στην ελληνική πλευρά του ποταμού, η 28η Φεβρουαρίου του 2020 ήταν ένα σημείο καμπής για τη ζωή τους. Τότε που αιφνιδιαστικά δεκάδες χιλιάδες μετανάστες, με τουρκική παρακίνηση και βοήθεια, επιχείρησαν να περάσουν μέσω της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και τους απώθησαν αστυνομία, στρατός και ντόπιοι. Ολοι έχουν να διηγηθούν το μικρό πολεμικό έπος τους, άλλοι από την «πρώτη γραμμή» και άλλοι από τα μετόπισθεν, για το πώς κράτησαν τα σύνορα αδιαπέραστα.
Σε επιφυλακή μόλις έπεσε η στάθμη
Τότε ήταν στραμμένη πάνω τους η προσοχή όλου του κόσμου. Ανταποκριτές ευρωπαϊκών και διεθνών μέσων ενημέρωσης ξημεροβραδιάζονταν στις Καστανιές και στα Μαράσια. Οταν τελείωσαν τα επεισόδια, τα τηλεοπτικά συνεργεία έφυγαν, αλλά οι κάτοικοι συνέχισαν να φροντίζουν αδιάκοπα τα σύνορα. Από τις αρχές Ιουνίου, που μειώθηκε η στάθμη των υδάτων, άρχισαν να φθάνουν στα σύνορα μεγαλύτερες ομάδες μεταναστών, οι οποίες δεν ανησύχησαν το σύστημα φύλαξης των συνόρων, αλλά σίγουρα το έθεσαν σε επιφυλακή. Στην Αθήνα ορισμένοι σκέφτηκαν ότι ίσως οι Τούρκοι εργαλειοποιήσουν ξανά τους μετανάστες εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει υπηρεσιακή κυβέρνηση. Στον Εβρο μιλούν μόνο για τους διακινητές, για το ποτάμι που σε κάποια σημεία έχει βάθος μισό μέτρο, για τα σπαρτά που ψήλωσαν και κρύβονται πιο εύκολα οι μετανάστες, για τι έχουν να περιμένουν μέχρι τον Σεπτέμβριο που οι ροές αρχίζουν να μειώνονται. Την Πέμπτη υποδέχθηκαν στην περιοχή Διδυμοτείχου έναν νεαρό Μαροκινό που τον πυροβόλησε η τουρκική στρατοφυλακή. Κάθε μέρα όλο και κάτι συμβαίνει.
Σε μια γραμμή που δεν είναι ευθεία, εξαιτίας των φιδογυρισμάτων της κοίτης του Εβρου, και διατρέχει την περιοχή Μαυράκανθος – Πόρος – Τσιρώζη – Πέταλο – Φέρες έχει υψωθεί ο φράχτης, μήκους 26 χιλιομέτρων και ύψους έξι μέτρων. Τα πρώτα έργα για την κατασκευή του ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 2020, λίγους μήνες μετά το «ντου» των μεταναστών. Οι φωτογραφίες δείχνουν μια έκταση με δέντρα, καλάμια, νησίδες, νερό, που ήταν αδύνατον να φυλαχτεί αποτελεσματικά. Τώρα, ένα χαλύβδινο παραπέτασμα κόβει τη θέα και την προσπέλαση στην ελληνική πλευρά.
Οποιος δεν έχει δει τον φράχτη από κοντά δεν μπορεί να αντιληφθεί το μέγεθος και τη σημασία αυτής της κατασκευής. Οι κάτοικοι στις Φέρες πάνω στην κουβέντα μιλούν ασυναίσθητα για οχυρωματικό έργο. Από τότε που φτιάχτηκε, η ζωή τους άλλαξε, δεν έχουν ξαναδεί μετανάστες, η αστυνομία και ο στρατός δεν αναστατώνουν κάθε τρεις και πέντε τη ζωή τους. Τα μπουλούκια των μεταναστών περαστικά ήταν από την πόλη τους, δεν έμεναν εκεί καθόλου, αλλά και πάλι ένιωθαν ανασφάλεια.
Κανένας δεν πλησιάζει τον φράχτη χωρίς άδεια
Ο φράχτης στέκει ακίνητος, αλλά έχει τη δική του ζωή. Στηρίζεται σε θεμέλια που βρίσκονται 5 μέτρα κάτω από τη γη και επιτηρείται από παρατηρητήρια, με θωρακισμένες καμπίνες, κάμερες, drones και περιπολίες του στρατού. Κανένας δεν επιτρέπεται να τον πλησιάσει χωρίς ειδική άδεια. Οταν χαράχθηκαν τα σύνορα το 1926, αποφασίστηκε ότι η συνοριακή γραμμή θα ήταν σταθερή και δεν θα ακολουθούσε τις μετατοπίσεις της κοίτης του ποταμού. Με το πέρασμα των χρόνων, τα πλημμυρικά φαινόμενα κατέστρεψαν πολλά τοπόσημα και το 1950 η Ελλάδα και η Τουρκία ανέθεσαν σε μια αμερικανική εταιρεία να συντάξει μια αντιπλημμυρική μελέτη. Η εταιρεία πρότεινε να ευθυγραμμιστεί η κοίτη, με αναχώματα και φράγματα, κάτι που έγινε μόνο σε ορισμένα σημεία γιατί τα γεγονότα στην Κύπρο δεν επέτρεψαν την ολοκλήρωση του έργου.
Ο φράχτης εκτείνεται στην παλιά κοίτη του Εβρου, που σημαίνει ότι και από την άλλη πλευρά του υπάρχει ελληνικό έδαφος, σε βάθος ως και 10 μέτρα. Επίσης σημαίνει ότι δίνεται ένας καθημερινός αγώνας από μια ολιγομελή ομάδα της αστυνομίας, που έχει την κυριότητα του φράχτη, για τη συντήρησή του. Τα μέλη της, για διάφορους λόγους που σχετίζονται με την ευαισθησία των καθηκόντων τους, δεν θέλουν να μιλήσουν επωνύμως. Είναι όμως πολύ φανερό ότι ο φράχτης για αυτούς δεν είναι κάτι άψυχο, είναι ένα μέλος της ακριτικής οικογένειάς τους για το οποίο αισθάνονται υπερήφανοι. Υπάρχουν και αυτοί που ασφυκτιούν με τον φράχτη, αλλά είναι λίγοι και προτιμούν να μη μιλούν. Το κοινό αίσθημα δεν είναι μαζί τους. Η φύση γύρω από τις όχθες του ποταμού είναι διεκδικητική. Δύο εβδομάδες αν μείνουν άκοπα τα φυτά, ο φράχτης θα χαθεί μέσα στα φυλλώματά τους. Οχι μόνο από τη μια πλευρά, αλλά και από την άλλη, αυτήν που βρίσκεται ακριβώς πάνω στο όριο που χωρίζει την Ελλάδα και την Τουρκία. Εκεί το πράγμα ζορίζει, οι Τούρκοι έχουν τις δικές τους κάμερες, τα δικά τους φυλάκια, στρατιώτες που περιπολούν και σε κάποια σημεία, όταν η στάθμη των νερών πέφτει, βρίσκονται ακόμα και σε απόσταση 3-4 μέτρων.
Με συνοδεία για να πάνε για πότισμα
Ο φράχτης έχει πόρτες, που τις ανοίγουν για τα έργα συντήρησης, για να φεύγουν τα νερά προς το δέλτα όταν φουσκώνει το ποτάμι, και σχεδόν καθημερινά από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο για τους αγρότες που έχουν καλλιέργειες κατά μήκος του και χρειάζεται να ποτίσουν. Το πότισμα έχει τη δική του διαδικασία. Ο κάθε αγρότης ενημερώνει την αστυνομία και πηγαίνει με συνοδεία στο χωράφι. Η πόρτα θα ανοίξει, ο αγρότης θα βάλει μπροστά το τρακτέρ και την αντλία που βρίσκονται στην άλλη πλευρά, για να πάρει νερό από το ποτάμι με ένα σύστημα που περνάει κάτω από τον φράχτη. Οταν τελειώσει, οι αστυνομικοί θα κλειδώσουν την πόρτα και θα φύγουν πάλι όλοι μαζί. «Δεν είναι εύκολο» ομολογεί ο 27χρονος αγρότης Δημήτρης Ρεκαλίδης. «Παλιά πεταγόμουν στο χωράφι όποτε ήθελα. Τώρα δεν γίνεται χωρίς συνεννόηση, αλλά καταφέραμε και τα ταιριάξαμε. Πριν φοβόμουν να πάω στο χωράφι. Βράδυ δεν πλησίαζα ποτέ. Τη μέρα, έβρισκα μετανάστες, 20-30 άτομα, να κοιμούνται μέσα στα καλαμπόκια, πάνω στις φουσκωτές βάρκες που τις έκαναν στρώμα. Δεν τους μιλούσα, αλλά και δεν δούλευα μέχρι να φύγουν» λέει. Στην περιοχή υπάρχουν συνολικά 10 αγρότες που καλλιεργούν 200 στρέμματα.
Περίπου 100 χιλιόμετρα πιο πάνω, στις Καστανιές και στα Μαράσια, η εικόνα είναι πολύ διαφορετική, τα σύνορα είναι πιο ευάλωτα. Οι κάτοικοι, που έζησαν πιο δραματικά από όλους τα γεγονότα του 2020, δεν έχουν ξεπεράσει την αγωνία ότι θα ξανασυμβούν. Τότε ο ουζοκαφενές «Το Κουτούκι», λίγα μέτρα μακριά από το τελωνείο στις Καστανιές, είχε γίνει το «στρατηγείο» των δημοσιογράφων. Ο τιμοκατάλογος είναι γραμμένος πάντα στα ελληνικά και στα τουρκικά, οι τιμές γράφονται κάθε μέρα με κιμωλία, «επειδή η τιμή της λίρας αλλάζει συνέχεια».
Περνούν τα σύνορα για να βρουν φθηνές τιμές
Οι δύο πληθυσμοί περνούν καθημερινά τα σύνορα για να βρουν πιο φθηνές υπηρεσίες ή προϊόντα ή για να πάνε οι εύποροι Τούρκοι στα βουλγαρικά καζίνα ή στην Αλεξανδρούπολη. «Ερχονται και για να ανασάνουν. Να μιλήσουν ελεύθερα, από κει δεν μπορούν. Παραπονιούνται για τον Ερντογάν και τους ρωτάμε «τότε γιατί τον ξαναβγάλατε;»». Την Τετάρτη το μεσημέρι ένα είναι το θέμα συζήτησης. Οι 330 μετανάστες που συγκεντρώθηκαν στο πέρασμα της Νέας Βύσσας. Το χωριό αυτό απέχει οδικώς περίπου ένα εικοσάλεπτο, αλλά στις Καστανιές ξέρουν τα πάντα με λεπτομέρειες. Πότε έφτασαν, τι διαπραγματεύσεις γίνονται, ότι ο υπηρεσιακός υπουργός Προστασίας του Πολίτη Χαράλαμπος Λαλούσης επισκέπτεται την περιοχή τους.
Οι κάτοικοι αποφεύγουν να μιλήσουν υπέρ ή κατά
Τα γεγονότα δεν τα μαθαίνουν από τις ειδήσεις, οι κάτοικοι έχουν τα δικά τους δίκτυα ενημέρωσης. «Συνέχεια έρχονται μετανάστες» σχολιάζουν με ανησυχία πολύ προσωπική. Μέλη της οικογένειας τους υπηρετούν ως συνοριοφύλακες, η αγωνία είναι καθημερινή, ειδικά σε περιόδους κρίσης. Ενα αγόρι και ένα κορίτσι περνούν με τα ποδήλατά τους, μια κυρία τα χαιρετά εγκάρδια, και μετά λέει εμπιστευτικά στους υπόλοιπους θαμώνες, «είπαν ότι ήρθαν για διακοπές, αστυνομικοί θα είναι». «Μπορεί και ΜΙΤ» της απαντά κάποιος, «πρέπει να προσέχουμε» και σφραγίζει το στόμα του με ένα νοερό φερμουάρ. Ούτε λόγος να συστηθούν σε αγνώστους. Γενικά, στα παραμεθόρια χωριά, από το 2020 και μετά, οι άνθρωποι αποφεύγουν τα μπλεξίματα, αν μιλήσουν υπέρ των μεταναστών τούς επιτίθενται γείτονες και φίλοι, αν μιλήσουν κατά, οι ΜΚΟ.
Στις Καστανιές, οι περίπου 500 κάτοικοι που απέμειναν στο χωριό έχουν στα σπίτια τους υψωμένη την ελληνική σημαία όλον το χρόνο. Τα Μαράσια είναι πολύ πιο ήσυχα, σχεδόν χωρίς ζωή, 77 κάτοικοι όλοι κι όλοι, έμαθαν να ζουν με τους διερχόμενους μετανάστες. Η καφετέρια «Ανοδος» είναι το μοναδικό ζωντανό σημείο του χωριού. Σε στρατηγικό σημείο, πάνω από τον σταθμό της σιδηροδρομικής γραμμής Ορμενίου – Αλεξανδρούπολης, που τώρα δεν λειτουργεί, δίπλα στις όχθες του Αρδα που συναντάει τον Εβρο. Ακριβώς απέναντι «έσκασαν» οι 91 μετανάστες που περισυνέλεξαν οι ελληνικές αρχές την περασμένη Κυριακή. Η απόσταση από τη νησίδα είναι – δεν είναι 25 μέτρα, αλλά μετά τις γραμμές του τρένου ούτε φωτογραφίες δεν μπορείς να τραβήξεις, η περιοχή είναι ΖΑΠ (Ζώνη Ασφαλείας Προκάλυψης), δηλαδή απόλυτα στρατιωτικοποιημένη. Οι κανόνες εκεί πάντα ίσχυαν αλλά από το 2020 έγιναν πιο αυστηροί. Οκτώ τμήματα συνοριακής φύλαξης βρίσκονται κατά μήκος των συνόρων, στελεχωμένα με περίπου 1.000 συνοριοφύλακες, ιχνηλάτες, ειδικά εκπαιδευμένους σκύλους και σύγχρονο εξοπλισμό.
«Ολοι δηλώνουν Σύροι και ζητούν άσυλο»
«Τους βλέπαμε και τους ακούγαμε. Εκαναν πολλή φασαρία, οι γυναίκες φώναζαν για να τους σώσουν, τα μωρά έκλαιγαν» διηγείται η Πόπη Κατριβέση, ιδιοκτήτρια της καφετέριας. Αυτή η επιχείρηση έληξε καλά. Αλλά στο χωριό θυμούνται μιαν άλλη, έναν χειμώνα που έλληνες και τούρκοι βατραχάνθρωποι έβγαζαν πνιγμένα παιδιά από τα παγωμένα νερά.
Οι διακινητές τελευταία στέλνουν περισσότερα γυναικόπαιδα, για να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη. «Περνάνε συνέχεια, άλλες φορές φωνάζουν «help», άλλες κάθονται εδώ δίπλα στην εκκλησία και περιμένουν να τους μαζέψει η αστυνομία. Ολοι δηλώνουν Σύροι και ζητούν άσυλο. Εμείς βρίσκουμε πεταμένα διαβατήρια στην όχθη και ξέρουμε ότι είναι και από το Πακιστάν, από το Μπανγκλαντές, από όπου θέλεις. Κάποιους δεν τους καταλαβαίνουμε, μπαίνουν νύχτα σε ακατοίκητα σπίτια, τρώνε, φοράνε ό,τι στεγνό ρούχο βρουν, και έρχονται και τους παίρνουν τα κυκλώματα πάλι νύχτα. Το Πάσχα ή το καλοκαίρι που επιστρέφουν οι ιδιοκτήτες, καταλαβαίνουν ότι μπήκαν μετανάστες στο σπίτι τους» λέει ο Τάκης Αρβανιτίδης, συνταξιούχος, μόνιμος κάτοικος Μαρασίων. Εκτός από μικροζημιές, βρίσκουν και δεσμίδες πλαστά ευρώ, με τα οποία οι διακινητές τούς αλλάζουν τα δολάρια που έχουν πάνω τους για το ταξίδι. Οταν καταλαβαίνουν την κοροϊδία, τα παρατάνε όπου βρουν.
Από τις Καστανιές μέχρι τη Νέα Βύσσα τα σύνορα είναι χερσαία, και σε μήκος 12 χιλιομέτρων εκτείνεται ο παλιός φράχτης, που έχει ενισχυθεί. Εκεί που τελειώνει, και το ποτάμι γίνεται ξανά το φυσικό σύνορο, υπάρχει ένα πέρασμα το οποίο εκμεταλλεύονται όποτε μπορούν οι διακινητές. Στο χωριό οι κάτοικοι παρότι παρακολουθούσαν λεπτομερώς, από τα μέσα ενημέρωσης και από τα τηλεοπτικά συνεργεία που είχαν στρατοπεδεύσει στην πλατεία του χωριού, τις εξελίξεις για τους 330 μετανάστες στην τουρκική νησίδα, συνέχιζαν κανονικά τη ζωή τους. Μόλις θα έπεφτε η ζέστη ο Απόστολος Χατζηάστρος σχεδίαζε να πάει στα χωράφια που καλλιεργεί σκόρδα, το προϊόν ΠΟΠ της περιοχής, δίπλα στο ποτάμι, πολύ κοντά στο πέρασμα της λαθρομετανάστευσης, περίπου 3 χιλιόμετρα από το χωριό. «Εκεί μόνο οι αγρότες μπορούμε να πάμε, έχουμε ειδική άδεια από τον στρατό. Αλλιώς, σε πιάνουν οι κάμερες και σε συλλαμβάνουν αμέσως, είναι ΖΑΠ». Τα χωράφια καλλιεργούνται με τη βοήθεια εργατών κυρίως από τη Βουλγαρία. «Θέλει ο Μηταράκης να μας φέρει εργάτες από το Μπανγκλαντές… Δεν κάνουν αυτοί για τις δικές μας δουλειές, λυγίζουν από τη ζέστη». Πέρυσι ζήτησαν εργατικά χέρια από το ΚΥΤ Εβρου, αλλά εκεί οι μετανάστες μένουν ελάχιστες ημέρες.
Σε ένα από τα καφενεία της πλατείας η τηλεόραση είναι ανοιχτή. Οι ειδήσεις μεταδίδουν ότι μετά την τηλεφωνική επικοινωνία Κασκαρέλη – Φιντάν οι τουρκικές αρχές συμφώνησαν να περισυλλέξουν τους μετανάστες, μάλιστα για πρώτη φορά ύστερα από πολύ καιρό σε τόσο καλό κλίμα, με δύο επιχειρήσεις, η δεύτερη με δική τους πρωτοβουλία. Στον Εβρο δεν πιστεύουν στις καλές προθέσεις της Τουρκίας. «Πώς από τη δική μας ΖΑΠ δεν περνάει τίποτα και από την τουρκική ΖΑΠ μπουλούκια μεταναστών φθάνουν ως τα σύνορα;» ρωτούν.
Ο Απόστολος και η παρέα του ακούν τα νέα με απάθεια. «Λέγονται και ψέματα για την περιοχή μας, οι δημοσιογράφοι βάζουν σάλτσες. Θυμάσαι τον ντόρο με τη μικρή Μαρία που τη δάγκωσε σκορπιός. Εμείς, εδώ, σκορπιούς δεν έχουμε!» λένε με αγανάκτηση. Τα έχουν επίσης με τους συνοριοφύλακες που συνελήφθησαν για πιθανή εμπλοκή σε κύκλωμα παράνομης διακίνησης μεταναστών – οι καταγγελίες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι πολλές. «Είναι διπλά προδότες», λένε με περιφρόνηση, «αλλά όσο είμαστε εμείς εδώ μη φοβάστε τίποτα», διαβεβαιώνουν. Ο μικρότερος είναι 55 ετών, ο μεγαλύτερος κοντά στα 80. Οσο ερημώνουν τα μεθοριακά χωριά τόσο η προστασία των συνόρων από τους ντόπιους γίνεται υπόθεση λίγων αποφασισμένων οικογενειών, που από ένα πείσμα δεν εγκαταλείπουν τη γη τους.
