Τη σκηνή έχει να διηγείται πανεπιστημιακός με λαμπρή σταδιοδρομία στο εξωτερικό. Αποφασίζοντας να θέσει υποψηφιότητα για χηρεύουσα έδρα της Ακαδημίας Αθηνών, σκέφτηκε να ξεδιπλώσει το όραμά του για το μέλλον του ιδρύματος σε παλαιότερο μέλος. Ο γηραιός «αθάνατος» τον δέχθηκε στο γραφείο του αλλά πολύ σύντομα τον διέκοψε. «Μη συνεχίζετε, κύριε» του είπε. «Ο σκοπός της Ακαδημίας είναι η αναπαραγωγή της».
Το τελευταίο δείγμα του τρόπου που αναπαράγεται η Ακαδημία πέρασε κάθε άλλο παρά απαρατήρητο. Την περασμένη άνοιξη το ίδρυμα προκήρυξε μια έδρα δημοσίου δικαίου. Και μπορεί αυτή η χώρα να παράγει περισσότερους συνταγματολόγους απ’ όσους μπορεί να καταναλώσει, αλλά για τη νέα έδρα ενδιαφέρθηκε μόνο ένας. Με τέτοια έλλειψη ενδιαφέροντος από τους συναδέλφους του, αυτός ο ένας εξελέγη πανηγυρικά μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Και έτσι, μετά την αθανασία διά της προεδρίας της Δημοκρατίας, ο Προκόπης Παυλόπουλος κατέκτησε την αθανασία και διά της Ακαδημίας. Δις εις θάνατον; Οχι, δις αθάνατος.
Τα ερωτήματα πάντως που προέκυψαν από την εκλογή Παυλόπουλου είναι περισσότερα από δύο. Ποιος και πώς άνοιξε την πόρτα του ιδρύματος; Γιατί δεν ενδιαφέρθηκε κανείς άλλος για τη θέση; Πώς κινήθηκαν τόσο γρήγορα οι διαδικασίες σε ένα ίδρυμα που δεν διακρίνεται για την ταχύτητά του; Και γιατί στο σκεπτικό της Ακαδημίας, και πέρα από το επιστημονικό του έργο, έγινε ειδική μνεία στην πολιτική διαδρομή του ανδρός;
Οι κακές γλώσσες – ή απλώς οι ρεαλιστικές – λένε πως η διαδικασία δρομολογήθηκε από τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο. Γράφτηκε, χωρίς να διαψευστεί, πως ήταν ο Προκόπης Παυλόπουλος που κτύπησε την πόρτα της Ακαδημίας και πως εργάζεται ήδη για να εμπλουτίσει το δυναμικό της με πρόσωπα της αρεσκείας του. Δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι συμμετείχε στη σύνταξη του κειμένου που συνόδευσε την εκλογή του. Αν όμως αναζητούσε κανείς ένα σφουγγάρι που θα έσβηνε γεγονότα τα οποία τον βαρύνουν κατά την πολιτική του διαδρομή και ειδικότερα κατά τη θητεία του στο υπουργείο Εσωτερικών, όπως είναι η παράδοση της Αθήνας στις φλόγες τον Δεκέμβριο του 2008 και οι αθρόες προσλήψεις που φόρτωσαν το έλλειμμα μέχρι τελικής χρεοκοπίας, θα την έβρισκαν ακριβώς εκεί. Στην «άξια μνείας πολιτική του σταδιοδρομία που είχε ως αποκορύφωμα την ανάδειξή του στο ύπατο αξίωμα της Ελληνικής Πολιτείας».
Οι ποιητές που δεν διάβηκαν το κατώφλι
Η τύχη ήθελε αυτό το αναπαραγωγικό σχήμα «Προκόπης κερνάει και Προκόπης πίνει» να συνδυαστεί χρονικά με μια άκαρπη ψηφοφορία. Τρία χρόνια από την αποδημία της Κικής Δημουλά, η Ακαδημία δεν μπόρεσε να αναπαραχθεί στα χωράφια της ποίησης, ο σπόρος αποδείχθηκε άγονος. Τρεις μείζονες ποιητές των καιρών μας που έθεσαν υποψηφιότητα για τη θέση, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Νάσος Βαγενάς και ο Μιχάλης Γκανάς, δεν είχαν την τύχη του Προκόπη Παυλόπουλου. Στα 94 του χρόνια, ο Πατρίκιος είδε την υποψηφιότητά του να απορρίπτεται για δεύτερη φορά, μολονότι ήταν μέλη της Ακαδημίας που τον παρότρυναν εντίμως να θέσει υποψηφιότητα για να διορθωθεί το «λάθος» της πρώτης φοράς, ενώ επιφυλάξεις διατηρούσε και ο Γκανάς. Με μια λογική αντίπαλης φράξιας, ωστόσο, και όπως προκύπτει από την επιστολή που δημοσιεύει «Το Βήμα» και διασταυρούμενες πληροφορίες, οι ακαδημαϊκοί που απέρριψαν την υποψηφιότητα προέκριναν το «θέμα της ηλικίας» του Πατρίκιου ως εμπόδιο στην παραγωγή ακαδημαϊκού έργου από μέρους του. Είναι άραγε οι ίδιοι σε τόσο παραγωγική ηλικία;
«Εκκλησία χωρίς θρησκεία»
Ενα ακόμη ένα παιχνίδι της τύχης ήθελε τον Βαγενά και τον Γκανά να τιμώνται λίγες ημέρες αργότερα με το παράσημο του Τάγματος του Φοίνικος από την Κατερίνα Σακελλαροπούλου, διάδοχο του Παυλόπουλου στην προεδρία της Δημοκρατίας. Μετά την απόρριψη της Ακαδημίας, η ύψιστη τιμή της Πολιτείας. Τα τρία γεγονότα – η εκλογή Παυλόπουλου, η απόρριψη της υποψηφιότητας των τριών ποιητών και η αναγνώριση του έργου των δύο εξ αυτών – δεν συνδέονται ασφαλώς παρά μόνο από τη συγκυρία. Αλλά είναι ακριβώς το τάιμινγκ που κάνει τους προβολείς να στραφούν και να φωτίσουν το σκοτεινό πρόσωπο της Ακαδημίας Αθηνών. Αν έψαχνε κανείς, για παράδειγμα, να βρει το νήμα που συνδέει τις δύο οντότητες, την Ακαδημία και την Πολιτεία, θα δυσκολευόταν να το βρει.
«Η Ακαδημία λειτουργεί ως κράτος εν κράτει, είναι ένα είδος Εκκλησίας αλλά χωρίς θρησκεία» λένε εκείνοι που έχουν γνώση των όσων διαμείβονται εντός των τειχών του νεοκλασικού κτιρίου που σχεδιάστηκε από τον Θεόφιλο Χάνσεν το 1859 και στεγάζει τους έλληνες «αθανάτους».
Οι ίδιοι περιγράφουν μια εσωτερική ζωή σε πλήρη αντιδιαστολή με το νεοκλασικό φως της όψης του κτιρίου. Στο εσωτερικό, λένε, κυριαρχούν οι υπόγειοι διαγκωνισμοί, οι αδιαφανείς διαδικασίες, οι φράξιες. Η Ακαδημία, προσθέτουν, κινείται μακριά από τον βασικό της στόχο που δεν είναι η αναπαραγωγή της αλλά η παραγωγή πνευματικού έργου και η συντήρηση του πνευματικού θησαυρού που φιλοξενεί στους κόλπους της. Αν, ας πούμε, έψαχνε κανείς μέχρι πριν από λίγο καιρό στο ηλεκτρονικό της αρχείο, θα ανακάλυπτε πως τέκνο του πνευματικού κόσμου της χώρας είναι κάποιος «Ρομίδης».
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης, θύμα αυτής της παραφθοράς του ονόματός του, θα σχολίαζε μοναδικά τη νέα του ταυτότητα που κοσμούσε επί μακρό χρονικό διάστημα το ακαδημαϊκό αρχείο. Θα έλεγε ίσως πως η Ακαδημία τα έκανε ρόιδο με τον Ροΐδη. Ακόμη όμως και αν δεχόταν καλόπιστα το λάθος, θα δυσκολευόταν να αποδώσει σε μια απλή αβλεψία το γεγονός πως η βιβλιοθήκη του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος της χώρας λειτουργεί χωρίς βιβλιοθηκονόμους. Ερευνητής που επισκέφθηκε πρόσφατα το υπόγειο του κτιρίου του Χάνσεν, όπου στεγάζεται η βιβλιοθήκη, παρατηρεί πως απέχει πολύ από τα στάνταρ μιας σύγχρονης υποδομής. Η ταξινόμηση δεν διευκολύνει αλλά δυσχεραίνει το ερευνητικό έργο. Οπως το άυλο που μεταγράφει το «ΐ» του Ροΐδη σε «μι», έτσι και το υλικό αρχείο του ιδρύματος δεν υπακούει στις αρχές της οργάνωσης αλλά του χάους.
Φαίνεται πως υπακούει και στους κανόνες από τους οποίους διέπετο σε αλήστου μνήμης εποχές η δημόσια διοίκηση. Οι τρεις βιβλιοθηκονόμοι που είχε προσλάβει ως γραμματέας ο Κωνσταντίνος Κριμπάς, αποπέμφθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες από διάδοχες ηγεσίες. Γιατί; Επειδή, λέγεται, η Ακαδημία έχει προσβληθεί από τις ίδιες ασθένειες που προσέβαλαν το νεοελληνικό κράτος ήδη από την ίδρυσή του. Η πνευματική ελίτ της χώρας δεν διαφέρει από αυτή την άποψη από την πολιτική της τάξη. Ακόμη και στις πιο εκλεπτυσμένες του εκδοχές, το ελληνικό πνεύμα απασχολείται με διορισμούς ημετέρων, εξυπηρετήσεις, βολέματα και ελέγχους των αρμών της εξουσίας. Αυτός, λένε, είναι ο μικρόκοσμος της Ακαδημίας.
Οι καταγγελίες
Είναι, μεταξύ άλλων, η περίπτωση του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας, του οποίου ο Λουκάς Παπαδήμος ανέλαβε κάποια στιγμή να ξεμπερδέψει το κουβάρι. Αντ’ αυτού βρέθηκε στη μέση μιας διαμάχης, την οποία πληροφορίες θέλουν να πυροδότησε η υπερσυντηρητική πτέρυγα προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις. Στο πλαίσιο αυτό, τον περασμένο Ιανουάριο δύο μέλη, ο Χαράλαμπος Ρούσσος και ο Γεώργιος Κόλλιας, κατήγγειλαν με επιστολή τους στον εποπτεύοντα το ίδρυμα υπουργό Ανάπτυξης Αδωνι Γεωργιάδη ως παράνομες τις εκλογές των μελών του νέου διοικητικού συμβουλίου που είχαν γίνει αρχικά στην πρώτη (θετική) τάξη και στη συνέχεια στην ολομέλεια της Ακαδημίας. Στο καταστατικό του οργανισμού που είχε ιδρύσει ο Γρηγόριος Σκαλκέας, γνωστός από την εποχή του Ωνασείου ως γιατρός του Ανδρέα Παπανδρέου, προβλεπόταν πως τα μέλη κατά προτεραιότητα θα έπρεπε να είναι γιατροί ή βιολόγοι. Η Ακαδημία όμως δεν επέλεξε ούτε τον Ρούσσο που είναι γιατρός ούτε τον Κόλλια που είναι βιολόγος. Στη λόγια γλώσσα της Ακαδημίας, οι «αθάνατοι» έγραψαν τον κανονισμό στα «παλαιότερα των υποδημάτων τους», εκλέγοντας τον Αθανάσιο Φωκά που είναι μαθηματικός και τον Δημήτρη Νανόπουλο που είναι θεωρητικός φυσικός. Τι έγινε στη συνέχεια; «Επιχειρήθηκε να αλλάξει ο νόμος κατά παράβαση του Συντάγματος μολονότι η υπόθεση εκκρεμοδικούσε» λέει γνώστης της υπόθεσης. Τελικώς, η δικαίωση για τους Ρούσσο και Κόλλια ήρθε την περασμένη Πέμπτη από το ΣτΕ.
Το εκδικητικό πνεύμα…
Ισως, ως συνταγματολόγος, ο «αθάνατος» πλέον Προκόπης Παυλόπουλος να μπορεί να δώσει τα φώτα του σε εκείνους τους συναδέλφους του, οι οποίοι δεν υπολείπονται σε διάθεση για νέους τίτλους. Δεν πέρασαν πάντως παρά λίγοι μήνες για να αποδειχθεί πως ακόμη και όταν τα χρόνια βαραίνουν και η σάρκα αρχίζει να ασθενεί, το πνεύμα μπορεί να παραμείνει εκδικητικό. Τον περασμένο Ιούλιο, και έπειτα από τη σχετική διαμάχη, η Ακαδημία απαίτησε από τους τρεις αποπεμφθέντες βιβλιοθηκονόμους, των οποίων η απόλυση είχε επικυρωθεί δικαστικά, να επιστρέψουν τα δεδουλευμένα τους. Οι Γιώργος Κατσαμάκης, Κυριακή Αδάμ και Κέλλυ Φατούρου, οι οποίοι εργάστηκαν στη βιβλιοθήκη της Ακαδημίας από το 2005 και το 2010, αντίστοιχα, μέχρι και το 2020, είχαν αναλάβει όχι μόνο τον εκσυγχρονισμό της γερασμένης βιβλιοθήκης αλλά και τη σύνταξη εθνικής ελληνικής βιβλιογραφίας του 20ού αιώνα.
Το έργο τους δεν ολοκληρώθηκε ποτέ αλλά η υπόθεσή τους έφτασε στη Βουλή. Για να διαπιστωθεί πως κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Ακαδημίας. Ή μήπως υπήρχε πάντοτε, με την αποφορά να γίνεται πολύ έντονη κατά περιόδους; Από την Ακαδημία είχε πάντως εκφωνήσει τον λόγο «η Ελλάς εις τον γύψο» ο δικτάτορας Παπαδόπουλος, ενώ σχεδόν κάθε χρόνο της επταετίας το ίδρυμα φιλοξενούσε πανηγυρικές τελετές για τις ετήσιες επετείους της 21ης Απριλίου. Λέγεται πως οι διάφορες αποφορές είναι μεταξύ των λόγων για τους οποίους ο Γιώργος Σεφέρης δεν καταδέχθηκε ποτέ να καταθέσει τα απαραίτητα έγγραφα για να θέσει υποψηφιότητα.
«Ανθ’ ημών Σκίπης»
Ο Πατρίκιος, ο Βαγενάς και ο Γκανάς μπορούν ίσως να παρηγορηθούν στη σκέψη ότι τον τίτλο του ακαδημαϊκού δεν απέκτησε ποτέ ούτε ο έτερος έλληνας νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης. Αντίθετα, με τον τίτλο κατέκτησε την υποτιθέμενη αθανασία ο Σωτήρης Σκίπης, ένας μάλλον ελάσσων ποιητής που όμως κατάφερε να κατατροπώσει στην ψηφοφορία έναν Αγγελο Σικελιανό και κάποιον Νίκο Καζαντζάκη.
«Ανθ’ ημών Σκίπης», λοιπόν. Αυτός είναι πολλές φορές ο τρόπος αναπαραγωγής της Ακαδημίας, αλλά ευτυχώς όχι πάντοτε. Την περασμένη Πέμπτη εξελέγη ακαδημαϊκός ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, του οποίου το έργο στο πεδίο της γλωσσολογίας δεν αμφισβητείται. Ξεχωριστό ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζει το τεστ αναπαραγωγής με την ψηφοφορία που θα διεξαχθεί για την κάλυψη της έδρας των Οικονομικών Επιστημών. Υποψήφιοι είναι οι Γιώργος Αλογοσκούφης, Λούκα Κατσέλη και Τάσος Γιαννίτσης, ενώ κάποιες προβλέψεις θέλουν να μη συγκεντρώνει κανένας τους τις απαραίτητες 19 ψήφους και η εκλογή να κηρύσσεται άγονη. Μένει να φανεί. Ετσι ή αλλιώς, η Ακαδημία θα εξακολουθήσει να αναπαράγεται. Το ερώτημα είναι εάν – λόγια μιλώντας – θα συνεχίσει να αναπαράγεται αυτοϊκανοποιούμενη τρέποντας σε φυγή το υγιές κόμματι της: «Με αυτά που γίνονται», έλεγε «αθάνατος» με εξαιρετικές περγαμηνές, «δεν πατάω πια…».
«Για την Εδρα της Ποίησης της Ακαδημίας Αθηνών»
Στη συνεδρία της Ολομέλειας της Ακαδημίας Αθηνών την Πέμπτη 13 Οκτωβρίου 2022 συζητήθηκαν οι υποψηφιότητες που υποβλήθηκαν για την Εδρα της Ποίησης. Η σχετική εισήγηση της αρμόδιας τριμελούς επιτροπής παρουσίασε εκτενώς τους λόγους για τους οποίους εκ των τριών επικρατεστέρων υποψηφίων (Τίτος Πατρίκιος, Νάσος Βαγενάς, Μιχάλης Γκανάς) αποφάσισε να προτείνει στην Ολομέλεια την εκλογή του πρώτου.
Θεωρούμε ατυχές το γεγονός ότι κατά τη συζήτηση που ακολούθησε την ανάγνωση και τη σαφή πρόταση της εισηγητικής έκθεσης προεβλήθησαν από μέρος των εκλεκτόρων ενστάσεις αλλότριες προς την ουσία αυτής της σημαντικής για την Ακαδημία εκλογής, και εκφράζουμε τη λύπη μας επειδή τέτοιες ενστάσεις κατέλαβαν, ως μη όφειλαν, το μεγαλύτερο μέρος της διαδικασίας, απεργαζόμενες τελικά ένα άγονο αποτέλεσμα. Σεβόμαστε την ελευθερία καθενός να εκφράζει κατά το δοκούν τις απόψεις του πλην, εν πλήρει διαφωνία με τα γενόμενα, οι υπογράφοντες αισθανόμαστε την ανάγκη να επαναβεβαιώσουμε τη θέση που ήδη εκφράσαμε με την ψήφο μας αλλά και την αδιαπραγμάτευτη εκτίμησή μας για την προσωπικότητα και το έργο του Τίτου Πατρίκιου.
Οι ακαδημαϊκοί
Θανάσης Βαλτινός
Νικηφόρος Διαμαντούρος
Γιώργος Κόλλιας
Μανόλης Κορρές
Αλέκος Λεβίδης
Θόδωρος Παπαγγελής
Βασίλης Ράπανος
Αντώνης Ρεγκάκος
Μιχάλης Σταθόπουλος
Μιλτιάδης Χατζόπουλος
