Στις 24 Αυγούστου 1952, στην οδό Βουλής 16, ξεκινούσε η περιπετειώδης πορεία της «εβδομαδιαίας δημοκρατικής εφημερίδας του λαού» υπό τον τίτλο «Η Αυγή».
Εβδομήντα δύο χρόνια μετά η εφημερίδα που συνέδεσε την πορεία της με τους αγώνες της Αριστεράς στη μετεμφυλιακή Ελλάδα και το ανανεωτικό εγχείρημα στη Μεταπολίτευση, εκφράζοντας τις δυνάμεις του ευρωκομμουνισμού που προέκυψαν από τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968, υπέστη «ξαφνικό θάνατο» με πολιτική απόφαση του Στέφανου Κασσελάκη.
1. Το πρώτο φύλλο της «Αυγής», της 24ης Αυγούστου 1952.
Η ιδρυτική διακήρυξη
Λίγους μήνες μετά την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη, του Νίκου Καλούμενου, του Ηλία Αργυριάδη και του Δημήτρη Μπάτση στις 30 Μαρτίου 1952, με το ΚΚΕ εκτός νόμου, τον συνασπισμό της ΕΔΑ να μετρά έναν χρόνο ζωής (Αύγουστος 1951) και το καθεστώς των διώξεων, των φυλακών και των εξοριών για τους κομμουνιστές και τους αγωνιστές της Αντίστασης να σκιάζει την πολιτική ζωή του τόπου, η έκδοση της «Αυγής» φιλοδοξούσε να τεθεί «στις επάλξεις της υπερασπίσεως των λαϊκών συμφερόντων, της Δημοκρατίας, της Ειρήνης και της προκοπής του τόπου» για να «γίνει πραγματικότητα η Αυγή που λαχταράει ο πολυβασανισμένος Λαός μας», όπως έγραφε στο πρωτοσέλιδό της.
Η ΕΔΑ είχε επιχειρήσει αμέσως μετά τη συγκρότησή της να κυκλοφορήσει τη δική της εφημερίδα, τη «Δημοκρατική», ωστόσο με απόφαση του Συμβουλίου Εφετών απαγορεύτηκε τον Ιανουάριο του 1952.
Είχε προηγηθεί η αποκάλυψη του παράνομου μηχανισμού των ασυρμάτων του ΚΚΕ στη Γλυφάδα και στην Καλλιθέα στα μέσα Νοεμβρίου 1951, ενώ ολοκληρωνόταν η πρώτη δίκη Μπελογιάννη, γεγονός που οδήγησε στη δεύτερη καθοριστική για τις επιδιώξεις του μετεμφυλιακού κράτους και του Παλατιού απόφαση της εξόντωσης του «ανθρώπου με το γαρύφαλλο».
Πώς δόθηκε η άδεια
Μέσα σε αυτό το κλίμα η έκδοση της «Αυγής» αποτέλεσε σημαντικό βήμα στην προσπάθεια ανασυγκρότησης των δυνάμεων της κομμουνιστογενούς και ευρύτερης Αριστεράς της εποχής. Πρώτος εκδότης-διευθυντής, ο βουλευτής Αθηνών της ΕΔΑ Βασίλης Εφραιμίδης.
Ο μακρονησιώτης κομμουνιστής ήταν εκείνος που παρενέβη στον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Πλαστήρα, Σοφοκλή Βενιζέλο, προκειμένου να καμφθούν τα εμπόδια που ορθώνονταν από την πλευρά του αρμόδιου για τον Τύπο υπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως Γεώργιου Αθανασιάδη-Νόβα για την έκδοση αριστερής εφημερίδας.
Σύμφωνα με τον Γ. Α. Λεονταρίτη, ο Βενιζέλος κάλεσε στον γραφείο του τον κομμουνιστοφάγο διευθυντή της Ασφάλειας Αθηνών Θεόδωρο Ρακιντζή και τον ρώτησε γιατί δεν δίδεται άδεια. «Διότι ο κύριος απ’ εδώ έχει φάκελο που δεν χωράει μέσα στο δωμάτιο!» του απάντησε εκείνος κατηγορηματικά, με τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης να του λέει: «Κλείδωσε λοιπόν τον φάκελο στο συρτάρι και δώσε την άδεια»!
Ο πρώτος κύκλος συνεργατών
Ετσι η «Αυγή» κυκλοφόρησε με πρώτο κύκλο συνεργατών τους Ηρακλή Τζάθα, Τάσο Βουρνά, Λεωνίδα Κύρκο, Σπύρο Λιναρδάτο, Χαρ. Μάνο, Θανάση Τσουπαρόπουλο, Ασημάκη Γιαλαμά, Νίκο Παπαπερικλή, Κώστα Βάρναλη, Ελλη Αλεξίου, Τάσο Λειβαδίτη, Τίτο Πατρίκιο, Αρη Αλεξάνδρου, Γιάννη Ιμβριώτη, Ρόζα Ιμβριώτη, Μποστ κ.ά., ενώ πληθώρα επιφανών προσωπικοτήτων του χώρου των γραμμάτων και των τεχνών κόσμησαν τις σελίδες της, καθιστώντας την «Αυγή» πόλο έκφρασης των πιο προοδευτικών ρευμάτων στα πεδία της πολιτικής και του πνεύματος της εποχής αλλά και μέσο αντίστασης στη μισαλλοδοξία, το σκοτεινό παρασκήνιο και τις αντιδημοκρατικές μεθοδεύσεις του παρακράτους της εποχής.
Στο πλάι του Εφραιμίδη από τα πρώτα βήματα ήταν και το στέλεχος του ΚΚΕ Αντώνης Μπριλλάκης, ο οποίος έκανε κοινοβουλευτικό ρεπορτάζ πριν αντικατασταθεί από τον Γιάννη Φιλίνη, που είχε χρηματίσει εκδότης και διευθυντής της εβδομαδιαίας εφημερίδας «Φρουροί της Ειρήνης», οργάνου της Νεολαίας της ΕΔΑ. Οπως έχει γράψει ο Σπύρος Λιναρδάτος, μια από τις εξέχουσες μορφές που πέρασαν από την «Αυγή» και τη δημοσιογραφία, ο Μπριλλάκης διατηρούσε σιωπηρά και καθήκοντα κομματικού ελέγχου στην εφημερίδα.
Η σύλληψη του διευθυντή Γλέζου
Αρχισυνάκτης ο Τάσος Χαΐνογλου, επίσης προερχόμενος από το ΚΚΕ. Μετά τον Εφραιμίδη, στο «τιμόνι» της «Αυγής» βρέθηκαν κατά την προδικτατορική περίοδο οι Μανώλης Γλέζος, Λεωνίδας Κύρκος και Πότης Παρασκευόπουλος. Μάλιστα ο Γλέζος συνελήφθη ενώ ήταν διευθυντής το 1958 επί ΕΡΕ.
Το νέο κυκλοφόρησε το βράδυ της 5ης Δεκεμβρίου ενώ συνεδρίαζε η Βουλή, με τον πρόεδρο της ΕΔΑ Γιάννη Πασαλίδη να παίρνει τον λόγο: «Σήμερα μαθαίνουμε ότι συνελήφθη ο Μανώλης Γλέζος, ο ήρως που είχε την τόλμη επί χιτλερικής κατοχής να κατεβάσει την σημαία του αγκυλωτού σταυρού από την Ακρόπολι», ενώ συμπλήρωσε: «Τις ενέργειες αυτές τις καταγγέλλουμε διότι δεν οδηγούν στην ομαλότητα, στην οποία είμεθα αδιάλλακτα προσηλωμένοι, αλλά στην ανωμαλία(…)».
Ο υφυπουργός Ασφαλείας Ευάγγελος Καλατζής θα σηκωθεί από τη θέση του και με ύφος επίσημο θα πει: «Φέρω εις γνώσιν της εθνικής αντιπροσωπείας ότι πράγματι σήμερον συνελήφθη ο Εμμανουήλ Γλέζος, διευθυντής της «Αυγής» και μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ».
Κυκλοφορία με μεγάλες ελλείψεις
Η «Αυγή» παρά τις διώξεις αγκαλιάστηκε από το σύνολο του δημοκρατικού και προοδευτικού κόσμου και κατόρθωσε να κυκλοφορεί αδιαλείπτως μέχρι το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Επανακυκλοφόρησε στη Μεταπολίτευση με μεγάλες δυσκολίες.
2. Η «Αυγή» της 20ής Απριλίου 1967 αναγγέλλει τη μεγάλη προεκλογική συγκέντρωση της ΕΔΑ στην πλατεία Κλαυθμώνος στις 23 Μαΐου.
«Η «Αυγή» βγαίνει με αφάνταστα μεγάλες ελλείψεις. Με λιγοστό προσωπικό. Βιαστικά. Δίχως να ‘χει, ως την περασμένη Πέμπτη το βράδυ, ένα γραφείο, μια καρέκλα, μια γραφομηχανή. Απροετοίμαστα. Με χρήμα που εξοικονομείται με το… σταγονόμετρο», θα εκμυστηρευθεί στο πρωτοσέλιδο σημείωμά της η διεύθυνση της εφημερίδας, στο φύλλο της Κυριακής 4 Αυγούστου 1974.
3. 4 Αυγούστου 1974. Η «Aυγή» επανακυκλοφορεί και ο Μποστ ζητεί συγγνώμη από τους αναγνώστες της «που επί 7 1/2 έτη, διά λόγους ανεξαρτήτους της θελήσεώς μου, απέσχον από των στηλών της».
Οι διευθυντές στη Μεταπολίτευση
Διευθυντές της στη Μεταπολίτευση οι Κώστας Χατζηαργύρης, Θανάσης Τσουπαρόπουλος, Αντώνης Μπριλλάκης, Γρηγόρης Γιάνναρος, Δημήτρης Ψυχογιός, Σοφιανός Χρυσοστομίδης, Βασίλης Κωνσταντινίδης, Δημήτρης Αλεξόπουλος, Δημήτρης Χατζησωκράτης, Κώστας Κάρης, Νίκος Φίλης και από τη νεότερη «φουρνιά» Κώστας Νικολακάκος, Αγγελος Τσέκερης, Σπύρος Ραπανάκης, για λίγους μήνες η Βούλα Κεχαγιά και τελευταίος ο Σπύρος Σουρμελίδης.
Η «Αυγή» πορεύθηκε ως εφημερίδα του ΚΚΕ Εσωτερικού διατηρώντας ωστόσο τη σχετική αυτοτέλειά της και την πλουραλιστική πολυφωνία της. Παρά τις οικονομικές αντιξοότητες που αντιμετώπιζε, πάντα καταβάλλονταν προσπάθειες για την επιβίωσή της και στην ύστερη εποχή επί ΣΥΝ και ΣΥΡΙΖΑ. Μάλιστα το 1992 ο εκδότης της Λευτέρης Βουτσάς είχε κρατηθεί για χρέη της εφημερίδας και χρειάστηκε κυβερνητική παρέμβαση για να αφεθεί ελεύθερος. Τα οικονομικά προβλήματα σκίαζαν επί μακρόν το ιστορικό έντυπο το οποίο παρά ταύτα αναζητούσε λύσεις (μικρομέτοχοι, εθελουσία κ.λπ.).
Στη δίνη των ατέρμονων εσωκομματικών κλυδωνισμών και του «δόγματος Κασσελάκη» στο πλαίσιο της εξαγγελθείσας «επίπονης διαδικασίας εξορθολογισμού» (ο ίδιος πάντως είπε ότι η απόφαση για το κλείσιμο του ημερήσιου φύλλου της «Αυγής» είχε ληφθεί από την Πολιτική Γραμματεία επί των ημερών του Αλέξη Τσίπρα), η ιστορική εφημερίδα έβαλε τίτλους τέλους προκαλώντας τις σφοδρές αντιδράσεις των εργαζομένων της και των δημοσιογραφικών ενώσεων.
