Ρικάρντο Μούτι : «Η μουσική είναι άσκηση δημοκρατίας»

Η επίσκεψη του Προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας Σέρτζιο Ματαρέλα στη χώρα μας με την ευκαιρία της επετείου της 28ης Οκτωβρίου είναι προφανώς συμβολική. Τη συγκυρία αυτή επιλέγει ο ιταλός σουπερστάρ του πόντιουμ Ρικάρντο Μούτι για να ανακοινώσει, μέσω του «Βήματος», μια σημαντική είδηση: το γεγονός ότι σχεδιάζει να δώσει στην Αθήνα το καλοκαίρι του 2019 την επόμενη συναυλία της διοργάνωσης «Δρόμοι της Φιλίας», μια πρωτοβουλία του διάσημου αρχιμουσικού και του Φεστιβάλ της Ραβέννας, της πόλης όπου ζει τα τελευταία 50, σχεδόν, χρόνια.

Πρόκειται για συμπαραγωγή του Φεστιβάλ της Ραβέννας και του Φεστιβάλ Αθηνών και παρότι τα συμβόλαια δεν έχουν ακόμη υπογραφεί, κύκλοι της ιταλικής πλευράς εκφράζουν τη βεβαιότητα ότι οι εκκρεμότητες θα διευθετηθούν το αμέσως επόμενο διάστημα. Σύμφωνα με πληροφορίες, η συναυλία προγραμματίζεται για τις 9 Ιουλίου στο Ηρώδειο, και θα επαναληφθεί στις 11 του ίδιου μηνός στη Ραβέννα, στο Palazzo Mauro de Andre. Εν προκειμένω, ο «μαέστρος των μαέστρων», όπως τον έχει χαρακτηρίσει η διεθνής κριτική, θα διευθύνει την Ορχήστρα «Λουίτζι Κερουμπίνι», το νεανικό σύνολο που ίδρυσε ο ίδιος το 2004 με τη συμμετοχή μουσικών από ολόκληρη την Ιταλία, ενώ αναμένεται να συμμετάσχουν και έλληνες μουσικοί αφού αυτό – η σύμπραξη εγχώριων δυνάμεων από την εκάστοτε χώρα φιλοξενίας – είναι σταθερός προσανατολισμός των συναυλιών της «Φιλίας».

Γεννημένος στη Νάπολι («Νέα Πόλις», όπως συχνά του αρέσει να επαναλαμβάνει θυμίζοντας τις ελληνικές ρίζες της γενέτειράς του), θερμός φιλέλληνας και ιδιαίτερα δημοφιλής στη χώρα μας, ο Μούτι, μουσικός διευθυντής της κορυφαίας Συμφωνικής Ορχήστρας του Σικάγου από το 2010, θεωρεί ότι η εν λόγω συναυλία θα αποτελέσει ένα ακόμη βήμα συναδέλφωσης ανάμεσα στον ιταλικό και στον ελληνικό λαό. Το γεγονός μάλιστα ότι η δημοσιοποίησή της από πλευράς του συμπίπτει με την εθνική επέτειο υπογραμμίζει, κατά την εκτίμησή του, ακόμη περισσότερο το νόημά της.

«Είναι το 23ο ταξίδι φιλίας. Αρχίσαμε το 1997 από το Σαράγεβο, σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη στιγμή για την πόλη, όταν προσπαθούσε να κλείσει τις πληγές που της είχε ανοίξει ο πόλεμος. Εκτοτε βρεθήκαμε σε πολλά μέρη – στην Ιερουσαλήμ, στη Μόσχα, στην Αίγυπτο, στην Τεχεράνη, στη Νέα Υόρκη, στο Ερεβάν, στο Ναϊρόμπι, στο Τόκιο, το περασμένο καλοκαίρι στο Κίεβο, για να αναφέρω μερικές μόνο από τις πόλεις ή τις χώρες που μας φιλοξένησαν μέχρι σήμερα. Πήγαμε για να μεταφέρουμε ένα μήνυμα φιλίας και συναδέλφωσης διά μέσου της μουσικής, θελήσαμε να δείξουμε τη δύναμη που έχει η μουσική να ενώνει, να στήνει γέφυρες, να επουλώνει τραύματα. Την Αθήνα δεν την επιλέξαμε για κάποιον συγκεκριμένο λόγο. Ελειπε όμως από μια διαδρομή στην οποία αποτελεί αναγκαίο κατά τη γνώμη μου σταθμό».

«Πιστεύω πως είναι μια από τις πόλεις όπου ο σκοπός της πρωτοβουλίας αυτής πραγματώνεται με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο, πολύ περισσότερο όταν η Ελλάδα περνά μεγάλες δυσκολίες τα τελευταία χρόνια, ενώ τώρα και η Ιταλία αντιμετωπίζει προβλήματα. Χαίρομαι μάλιστα που η ανακοίνωσή της από πλευράς μου συμπίπτει με την επίσκεψη του προέδρου Ματαρέλα στην Ελλάδα επ’ ευκαιρία μιας τόσο σημαντικής επετείου για τη χώρα. Η Ελλάδα πρώτα και η Ιταλία στη συνέχεια είναι δύο χώρες θεμελιώδεις για τον δυτικό κόσμο. Η συνεισφορά τους στον τρόπο σκέψης, στην τέχνη, στη φιλοσοφία είναι ανεκτίμητη. Η δημοκρατία στην πιο ιδανική, την πιο αρμονική έκφανσή της – για να μιλήσω ως μουσικός – γεννήθηκε στην Ελλάδα. Και όπως έχω πει πολλές φορές τα χρόνια αυτά της κρίσης, ούτε στιγμή δεν πρέπει να ξεχνάμε την προσφορά της Ελλάδας στην Ευρώπη. Εχω έρθει κάμποσες φορές, με ορχήστρες με τις οποίες έχω συνδέσει ιδιαίτερα το όνομά μου, τη Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου, τη Φιλαρμονική της Βιέννης, τον Μουσικό Φλωρεντινό Μάιο, τώρα θα φέρω τους νεαρούς μουσικούς της ορχήστρας Κερουμπίνι και εύχομαι πραγματικά να έρθω μια μέρα και με τη Συμφωνική του Σικάγου. Θέλω να νιώσουν οι αμερικανοί μουσικοί την αύρα αυτής της χώρας, να δουν τον Παρθενώνα, την αρχή του παντός».

«Βεβαίως, προσωπικά παραμένω ευρωπαϊστής. Είμαι όμως υπέρ μιας Ευρώπης που θα πραγματώνει την ισότητα και τον σεβασμό ανάμεσα στα μέλη της, όχι την επιβολή του ισχυρού στον αδύναμο. Εχουμε βέβαια πολύ δρόμο ακόμη για να φτάσουμε εκεί. Αυτό όμως είναι το ευρωπαϊκό ιδεώδες: η ισότητα, η κατανόηση, η βοήθεια ανάμεσα στα μέλη της Ενωσης».

«Μουσικός είμαι, δεν είμαι πολιτικός. Στη μουσική ναι, είναι εφικτό και ρεαλιστικό. Στους «Δρόμους της Φιλίας» το ζούμε κάθε χρόνο. Στην πρώτη συναυλία στο Σαράγεβο ήμουν ακόμη μουσικός διευθυντής της Σκάλας του Μιλάνου. Μας κάλεσαν λοιπόν με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της Σκάλας και θελήσαμε να συνεργαστούμε με ντόπιους μουσικούς και χορωδούς. Δεν ήξερε ο ένας το όνομα του άλλου, δεν μιλούσε τη γλώσσα του, πίστευαν σε διαφορετικές θρησκείες, κάθισαν όμως δίπλα δίπλα κι έπαιξαν την ίδια μουσική. Το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό, συγκινητικό. Είδαμε στην πράξη πώς οικοδομείται η κατανόηση, η δυνατή φιλία. Οταν πήγαμε στο Ναϊρόμπι, στη συναυλία συμμετείχε, μεταξύ άλλων, μια παιδική χορωδία από την Αφρική. Τραγούδησαν το χορωδιακό των εβραίων σκλάβων, το περίφημο «Va pensiero» από τον «Ναμπούκο», με αυθεντικά βερντιάνικη έκφραση, με εκπληκτική προφορά, με ένα πλατύ χαμόγελο και με απίστευτο πάθος. Εντυπωσιάστηκα πραγματικά. Τα λόγια καμιά φορά μπορεί να οδηγήσουν σε παρεξηγήσεις, σε λανθασμένους δρόμους. Η μουσική όμως είναι ξεκάθαρη, ενωτική».

Στη διάρκεια της καριέρας σας αναφέρεστε σταθερά στην ανάγκη διάσωσης και ανάπτυξης της κουλτούρας. Αισθάνεστε ότι έχετε εισακουστεί;

«Κάποιες φορές περισσότερο, κάποιες άλλες λιγότερο. Γενικά, έχω εισακουστεί λίγο. Συνεχίζω όμως να αγωνίζομαι, να φωνάζω για να αποκτήσουμε περισσότερες ορχήστρες, περισσότερα θέατρα, για να μπει η μουσική σε όλα τα δημοτικά σχολεία. Οχι για να γίνουν όλοι επαγγελματίες, αλλά γιατί η μουσική είναι άσκηση δημοκρατίας. Μας κάνει καλύτερους πολίτες, πιο ενεργούς, πιο υποψιασμένους, πιο δεκτικούς».

«Ας δούμε, σε πολύ γενικές γραμμές, τη λειτουργία μιας ορχήστρας. Τα πρώτα βιολιά παίζουν μια μελωδία, τα δεύτερα βιολιά μια άλλη, οι βιόλες μια τρίτη μελωδική γραμμή, τα βιολοντσέλα και τα κοντραμπάσα μια τέταρτη. Ο καθένας διατηρεί την προσωπικότητα και τη διαφορετικότητά του, όλοι μαζί όμως δημιουργούν ένα αρμονικό αποτέλεσμα όπως αυτό αντιτίθεται στην κακοφωνία, άλλη μία ελληνική λέξη. Ας πάρουμε τη λέξη «συμφωνία», μια δημοφιλή μουσική φόρμα, και ας σκεφθούμε την – ελληνική και πάλι – ετυμολογία της: σύμφωνος. Αυτός είναι ο σκοπός της ορχήστρας, να ερμηνεύσει διαφορετικές μελωδικές γραμμές σε ένα ενιαίο, αρμονικό αποτέλεσμα, χωρίς τίποτε να περισσεύει, τίποτε να ενοχλεί. Θα μπορούσε, ίσως, να αποτελέσει μια ιδέα για την κοινωνία μας».

«Για πρώτη φορά από την ημέρα που άρχισε το δράμα μας, νιώσαμε με όλο μας το είναι ότι η ελπίδα του κόσμου είναι ο πολιτισμός χωρίς σύνορα, η ανάπτυξη του πνεύματος και η δύναμη της μουσικής… η επανακτηθείσα αξιοπρέπεια είναι πιο σημαντική από τα σπίτια που ξαναχτίζονται. Δεν θα το ξεχάσουμε ποτέ».

Με αυτές τις φράσεις ο βόσνιος συγγραφέας Ζλάτκο Ντιτζάρεβιτς σχολίασε την πρώτη συναυλία των «Δρόμων της Φιλίας» στις 14 Ιουλίου 1997 στο Σαράγεβο, σε έναν από τους λίγους χώρους που δεν είχαν καταστραφεί ολοκληρωτικά από τον πόλεμο. Εκτοτε ακολούθησαν 22 ταξίδια από καθένα από τα οποία ο Ρικάρντο Μούτι έχει κάτι συγκινητικό να θυμηθεί. Πόλεις «πληγωμένες» από πολεμικές συρράξεις, από φυσικές καταστροφές, από τρομοκρατικές επιθέσεις, πόλεις «φορτισμένες» από μνήμες αρχαίων πολιτισμών υποδέχθηκαν ορχήστρες όπως η Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου, ο Μουσικός Φλωρεντινός Μάιος, η ορχήστρα «Κερουμπίνι» ή ακόμα και σύνολα που συγκροτήθηκαν ειδικά για τον σκοπό αυτόν όπως οι «Ενωμένοι Ευρωπαίοι Μουσικοί» το 2002 στη Νέα Υόρκη, στη συναυλία που έγινε «στη μνήμη των θυμάτων της τραγωδίας των Δίδυμων Πύργων και όλων των θυμάτων της βίας στον κόσμο».

Ο Μούτι μιλάει για τη Βηρυτό του 1998, για τη Μόσχα του 2000, για τη Δαμασκό του 2004, για τον Λίβανο του 2006, όταν η ανάφλεξη στην περιοχή δεν επέτρεψε στην ορχήστρα και στον ίδιο να ταξιδέψουν εκεί και η συναυλία έγινε στη Ρώμη, στο Κυρηνάλιο, αλλά και για τη συναυλία του 2018 στο Κίεβο, όπου 10.000 άνθρωποι παρέμειναν στις θέσεις τους, υπό βροχή, για να υποδεχθούν θερμά τους μουσικούς. Δίνει ραντεβού για τον Ιούλιο του 2019 στην Αθήνα και δηλώνει σίγουρος πως θα είναι ένα από τα πιο σημαντικά ταξίδια φιλίας…