Στην περίπτωση του Σταύρου Παπασταύρου θα μπορούσε εύκολα να ισχύσει το κλισέ για τον άνθρωπο που ξαναγεννήθηκε από τις στάχτες του. Η υπόθεση της λίστας Λαγκάρντ τον άλεσε μέχρι τον πυρήνα της ύπαρξής του και από αυτόν τον πολτό χτίστηκε ένα δικαστικό θρίλερ διάρκειας έξι ετών.

Οποιος γνωρίζει τον Παπασταύρου, όμως, θα έλεγε ότι επανεμφανίστηκε στην πολιτική μέσα από ένα μάτριξ, επειδή το μυαλό του δουλεύει σαν ηλεκτρονικός υπολογιστής. Συνεχώς αναλύει δεδομένα, πιθανότητες και τυχαιότητες, ακόμα και σε μια φιλική, χαλαρή συνάντηση.

Το «ναι, αλλά…» είναι πιο συχνό από την καλημέρα του. Θα ήταν πιο χρήσιμος να ασχολείται με τον στρατηγικό σχεδιασμό και τις εμβληματικές επενδύσεις, που είναι οι αρμοδιότητές του, αντί για τα ακτοπλοϊκά εισιτήρια, την έφιππη αστυνομία και τις πυρκαγιές, που είναι οι καταναγκασμοί της καθημερινότητας.

Επέλεξε τη δικαίωση μέσα από τις δικαστικές αίθουσες, μια διαδικασία χρονοβόρα και ψυχοφθόρα, που ίσως τον έσωσε από το να χαθεί στην προσωπική πικρία

Επιμονή στη λεπτομέρεια

Το νέο επιτελικό Μέγαρο Μαξίμου, μετά την εμπειρία της προηγούμενης θητείας, ασκεί ακόμα πιο στενή εποπτεία, αν όχι σε όλους, στους περισσότερους υπουργούς. Στην «τρόικα» των υπουργών Επικρατείας, το ενδιαφέρον συγκεντρώνει εκ των πραγμάτων ο Παπασταύρου και η μεγάλη επιστροφή του στο πλευρό ενός ακόμα πρωθυπουργού. Προς το παρόν, ο νέος υπουργός μοιάζει να αναλώνεται στο καμίνι των γεγονότων και στη διαχείριση της πολυμελούς κυβέρνησης, οι «μαύρες τρύπες» της οποίας γίνονται ήδη ορατές.

Το κύριο έργο του, ωστόσο, είναι η υλοποίηση των απαιτητικών μεταρρυθμίσεων της δεύτερης τετραετίας και του φιλόδοξου στόχου του πολυδύναμου εκσυγχρονισμού. Αυτό το οραματικό στοιχείο, σύμφωνα με συνεργάτες του, ήταν το κίνητρο που τον επανέφερε στο Μέγαρο Μαξίμου και τώρα προσπαθεί να χωρέσει μέσα στο 24ωρο της κάθε ημέρας την αναγκαία διαχείριση της καθημερινότητας ή των έκτακτων συνθηκών μαζί με τον σχεδιασμό δομικών αλλαγών και ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων.

Οσοι γνωρίζουν καλά τον Παπασταύρου, περιγράφουν έναν άνθρωπο έμπιστο, με τόση επιμονή στη λεπτομέρεια ώστε καμιά φορά γίνεται καταπιεστικός για τους συνεργάτες του. Θέλει η δουλειά να γίνεται γρήγορα και σωστά και γι’ αυτό θα θυσιάσει τον προσωπικό του χρόνο, ώστε τα πράγματα να δουλέψουν ρολόι. Οσο προνοητικός και αν είναι, τη μεγάλη περιπέτεια της ζωής του, μια χοντροκομμένη σκευωρία που λίγο έλειψε να τον καταστρέψει για πάντα, δεν την πρόβλεψε.

Δεν έπεσε…

Οπως παραδέχθηκε ο ίδιος, σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του στον ΣΚΑΪ, στην αρχή δεν αντιλήφθηκε ότι επρόκειτο για σχέδιο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ με στόχο να τον βάλει στη φυλακή. Τι σημαντικό είχε ο Παπασταύρου για να ασχολείται ένα ολόκληρο σύστημα μαζί του; Είχε φιλικές σχέσεις με δύο πρόσωπα που ενδιέφεραν το σύστημα: Τον Αντώνη Σαμαρά και τη Μαρέβα Γκραμπόφσκι. Η τότε κυβέρνηση πίστευε ότι αν έπεφτε το πρώτο κομμάτι, το ντόμινο θα έφτανε μέχρι «την αυλή του Σαμαρά» ή μέχρι το σαλόνι του Μητσοτάκη, που από τον Ιανουάριο του 2016 ηγείται της ΝΔ.

Το «κομμάτι» δεν έπεσε. Παρότι τον Σεπτέμβριο του 2015 ασκήθηκε στον Παπασταύρου ποινική δίωξη σε βαθμό κακουργήματος με τις επιβαρυντικές περιστάσεις περί καταχραστών του Δημοσίου, που επέφερε ποινή ισόβιας κάθειρξης, και του επιβλήθηκε ένα εξοντωτικό πρόστιμο 3 εκατομμυρίων ευρώ για φοροδιαφυγή.

Εκείνη η περίοδος ήταν προεκλογική και στο σποτ του ΣΥΡΙΖΑ ο Αλέξης Τσίπρας υποσχόταν να ελέγξει έναν-έναν τους «2.062 «Παπασταύρου της λίστας Λαγκάρντ». Τον επόμενο χρόνο, το όνομα του Παπασταύρου εμφανίστηκε στα Panama Papers και έτσι επισφραγίστηκε η επίμονα καλλιεργημένη, από τους πολιτικούς αντιπάλους του, εντύπωση ότι όποια περίεργη πέτρα σηκώσεις ο Παπασταύρου θα είναι από κάτω. Το επώνυμό του έγινε από τους διώκτες του συνώνυμο της διαπλοκής και φορτώθηκε με υπόνοιες για διακίνηση μαύρου πολιτικού χρήματος.

Η δικαίωση

Τον Ιούνιο του 2021 απαλλάχθηκε αμετάκλητα από τον Αρειο Πάγο για όλες τις κατηγορίες που τον βάρυναν. Ακόμα και τότε φιλοΣΥΡΙΖΑϊκά μέσα ενημέρωσης έσπερναν την «πληροφορία» ότι απαλλάχθηκε λόγω παραγραφής των αδικημάτων του, παρότι οι αθωωτικές αποφάσεις ήταν περισσότερες από μία, έκριναν την ουσία της υπόθεσης και η πρώτη εκδόθηκε επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Τότε ήλπιζε «να τιμωρηθούν παραδειγματικά οι δολοπλόκοι» που οργάνωσαν την πολιτική του δίωξη, αλλά αυτό δεν έγινε.

Ο Παπασταύρου δεν έχει εκδικητική φύση. Η εμπειρία της περιόδου 2015-2021, ωστόσο, ήταν τραυματική. Ο μαθητής του Κολλεγίου, ο αριστούχος απόφοιτος της Νομικής Σχολής Αθηνών, ο υπότροφος του Χάρβαρντ, ο διακεκριμένος δικηγόρος με τις μεγάλες υποθέσεις στην Ελλάδα και στην Αμερική για θέματα κεφαλαιαγοράς, εταιρικού και τραπεζικού δικαίου, θα μπορούσε να είχε ζήσει μια άλλη, άνετη ζωή, χωρίς να τον ξέρει το πανελλήνιο. Ομως, η πολιτική και όχι η δικηγορία ήταν το μεράκι του. Από μαθητής οργανώθηκε στην ΟΝΝΕΔ, το 1989 εξελέγη πρόεδρος της φοιτητικής οργάνωσης του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος και κατόπιν μέλος του πολιτικού συμβουλίου, ήταν γραμματέας Διεθνών Σχέσεων της ΝΔ και υποψήφιος στις ευρωεκλογές του 1999 και του 2009.

Η περίοδος της διαπραγμάτευσης

Στο Μέγαρο Μαξίμου τον έβαλε για πρώτη φορά η δικτύωσή του με πολιτικά και τραπεζικά στελέχη στην ΕΕ, ο άψογος χειρισμός της αγγλικής γλώσσας, η γρήγορη αφομοίωση περίπλοκων θεμάτων και η ικανότητά του να κάνει συμφωνίες με απαιτητικούς αντιπάλους. Τη διετία 2012-2014 η τρόικα είχε απέναντί της έναν τεχνοκράτη που επειδή δεν κατατρύχονταν από τις τύψεις των πολιτικών για τη χρεοκοπία της Ελλάδας, απαιτούσε την καλύτερη συμφωνία για τα, ξεχασμένα πια, προαπαιτούμενα. Κανένας δεν το εκτίμησε αυτό περισσότερο από τα στελέχη του ΠαΣοΚ που συμμετείχαν στην ομάδα διαπραγμάτευσης.

Ο κάθε διαπραγματευτής έχει τις μεθόδους του. Ο Παπασταύρου δεν μπλοφάρει, αλλά φροντίζει να έχει καλύψει τόσο καλά τα νώτα του ώστε να καθιστά αδύνατες τις μπλόφες των άλλων. Δεν είναι υπερόπτης, ακούει προσεκτικά όλα τα επιχειρήματα, και μετά απονευρώνει με χειρουργική ψυχρότητα όσα θέλει να απορρίψει. Οι Πασόκοι, που ήταν μπαρουτοκαπνισμένοι στην πολιτική, κρατούσαν τις αποστάσεις τους επειδή είχαν να κάνουν με κάποιον έξω από τις δικές τους νόρμες, αλλά τον παραδέχονταν. Και αυτοί επηρεάστηκαν όταν ξέσπασε η κόλαση γύρω του.

Μετά τον «Γολγοθά»

Η κοινωνική απομόνωση, στην οποία αναφέρθηκε εκ των υστέρων ο Παπασταύρου σαν μια επρόκειτο για μια αναμενόμενη παράπλευρη ποινή, ήταν τόσο μεγάλη, που μόνο ένας λεπρός μιας άλλης εποχής μπορεί να καταλάβει. Υπήρξε εποχή που ιδιοκτήτες ακινήτων αρνούνταν να του τα ενοικιάσουν για να φτιάξει από την αρχή το δικηγορικό γραφείο του. Τον Γολγοθά τον ανέβηκε και η οικογένειά του με τη στήριξη μόνο λίγων φίλων που έμειναν στο πλευρό τους. Αν είχε αρχίσει να πετροβολάει την πολιτική, τη δικαιοσύνη, τον παλιόκοσμο και την παλιοκοινωνία θα ήταν δικαιολογημένος.

Εκείνος επέλεξε τη δικαίωση μέσα από τις δικαστικές αίθουσες, μια διαδικασία χρονοβόρα και ψυχοφθόρα, που ίσως τον έσωσε από το να χαθεί στην προσωπική πικρία. Ξέρει ότι ακόμα και σήμερα αποτελεί κόκκινο πανί για συγκεκριμένα κέντρα, ότι το στίγμα δεν έχει εξαφανιστεί. Ωστόσο, η δοκιμασία τον έκανε πιο γενναιόδωρο, αν κρίνει κανένας από τα σχόλια όσων δεν τον γνώριζαν στο Μέγαρο Μαξίμου και τον βλέπουν να αδιαφορεί για την προσωπική του προβολή και για την περιχαράκωση των αρμοδιοτήτων του. Πίσω από τις λέξεις τους προβάλλει ένας statesman προσηλωμένος στο καθήκον και σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο αρχών.

Σε αυτές περιλαμβάνεται η επιθυμία αναζήτησης πολιτικών συναινέσεων γύρω από τις προτεραιότητες της κυβέρνησης που συμμερίζεται και ο ίδιος – λέγεται ότι η ιδέα της άμεσης κατάθεσης στη Βουλή του νομοσχεδίου για την ψήφο των αποδήμων ήταν δική του. Η φράση «να μην υπάρξουν άλλοι Παπασταύρου» δεν είναι κάτι που απλά επαναλαμβάνει, αλλά κάτι που τον έχει χαράξει βαθύτερα. Ενδεχομένως να συμβάλει σε μια πιο ήπια και πολιτισμένη αντιπαράθεση, αν καταφέρει να επιβιώσει για δεύτερη φορά από τις μυλόπετρες της εξουσίας.