Ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου δεν είναι ένας πολιτικός δυτικών προδιαγραφών, όπως θα προτιμούσε ο Νίκος Δένδιας. Είναι, όμως, ο υπουργός Εξωτερικών με τον οποίο υποχρεούται να συμβιώσει σε μια ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Από την άλλη πλευρά, ίσως και ο Νίκος Δένδιας να μην είναι του γούστου του τούρκου ομολόγου του, ο οποίος τον εγκαλεί ότι «τηλεφωνεί και κλαίγεται» στους ομολόγους τους στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Ηταν κάποτε δυο φίλοι…
Η σχέση των δύο πολιτικών διέπεται από αμοιβαία καχυποψία, ειρωνεία και ένταση που ακολουθεί τα σκαμπανεβάσματα των εξελίξεων στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο τουρκικός αναθεωρητισμός, βεβαίως, εκτείνεται σε μια ευρύτερη γεωγραφική σφαίρα και δεν έχει να κάνει αμιγώς με την Ελλάδα, η οποία βρέθηκε στη μέση της διαμάχης της Αγκυρας με την Ουάσιγκτον του Τζο Μπάιντεν. Σε ό,τι μας αφορά, πέρα από τις υπερπτήσεις, τις παραβιάσεις και τις καταδιώξεις στο Αιγαίο, εκτυλίσσεται και ένας λεκτικός πόλεμος ανάμεσα στους δύο υπουργούς Εξωτερικών. Δεν είναι του βεληνεκούς του βαλλιστικού πυραύλου «Typhoon», με τον οποίο απειλεί να πλήξει ο Ερντογάν την Αθήνα αν συνεχίσει να εξοπλίζει τα νησιά με αμερικανικά όπλα, αλλά παράγει και αυτός τα αποτελέσματά του. Είτε επειδή προσιδιάζει σε πρακτικές Βόρειας Κορέας, όπως δήλωσε ο Δένδιας, είτε γιατί εντάσσεται σε μια συστηματική προσπάθεια δυσφήμησης της Τουρκίας, όπως επαναλαμβάνει ο Τσαβούσογλου.
Το μακρινό 2004 τα πράγματα ήταν ήρεμα στο ελληνοτουρκικό μέτωπο. Ο νεοεκλεγμένος βουλευτής Κέρκυρας της ΝΔ Δένδιας έγινε συχνός επισκέπτης του Στρασβούργου ως μέλος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην οποία επικεφαλής της τουρκικής αντιπροσωπείας ήταν ο Τσαβούσογλου. Το κλίμα της εποχής ευνόησε την ανάπτυξη μιας σχέσης που και οι δύο πολιτικοί ονόμασαν φιλία, αλλά στην πορεία, ιδιαίτερα από το 2019 και έπειτα, βρέθηκαν ο ένας απέναντι από τον άλλον ως υπουργοί Εξωτερικών των χωρών τους.
Ο Νίκος Δένδιας κατάγεται από μεσοαστική οικογένεια της Κέρκυρας και σταδιακά ανελίχθηκε κοινωνικοπολιτικά. Η διαμόρφωση της σχέσης τους δεν είναι θέμα καταγωγής, αλλά ιδιοσυγκρασίας και πολιτικών σκοπιμοτήτων
Ο «γιος του λοχία» και ο Κερκυραίος
Το όνομα Τσαβούσογλου στα τουρκικά σημαίνει «ο γιος του λοχία» και υποδηλώνει μια ταπεινή καταγωγή. Αυτό δεν εμπόδισε σε τίποτα τον Μεβλούτ να εξελιχθεί από βουλευτής Αττάλειας σε έναν από τους πιο ισχυρούς υπουργούς της κυβέρνησης Ερντογάν, με δικτύωση και σε χώρους πέραν της πολιτικής, καθώς ο αδελφός του Χασάν Τσαβούσογλου είναι πρόεδρος της ποδοσφαιρικής ομάδας Αλάνιασπορ, της ομάδας της γενέτειράς τους. Ο Δένδιας, από την άλλη, κατάγεται από μεσοαστική οικογένεια της Κέρκυρας και σταδιακά ανελίχθηκε κοινωνικοπολιτικά. Η διαμόρφωση της σχέσης τους δεν είναι θέμα καταγωγής, αλλά ιδιοσυγκρασίας και πολιτικών σκοπιμοτήτων. Από το 2019, όταν άρχισε να κορυφώνεται η τουρκική προκλητικότητα, οι δύο υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας άφησαν κατά μέρος την παλιά τους φιλία και αντικατέστησαν την καθιερωμένη διπλωματική αβρότητα με έναν ασυνήθιστα ειρωνικό διάλογο, απευθυνόμενοι στο φανερό εσωτερικό τους ακροατήριο και σε ένα αφανές, αλλά συνεχώς παρόν, διεθνές ακροατήριο.
Το όνομα Τσαβούσογλου στα τουρκικά σημαίνει «ο γιος του λοχία» και υποδηλώνει μια ταπεινή καταγωγή. Αυτό δεν εμπόδισε τον Μεβλούτ να εξελιχθεί από βουλευτής Αττάλειας σε έναν από τους πιο ισχυρούς υπουργούς
«Οπου κι αν πάμε τρέχει φυσικά από πίσω» σχολίασε ο Τούρκος ΥΠΕΞ με τη γλώσσα βουτηγμένη στο δηλητήριο για την επίσκεψη του Δένδια στο Καζακστάν, στις 5 Δεκεμβρίου. Σε ένα μέλος, δηλαδή, του Οργανισμού Τουρκογενών Κρατών, ο οποίος συνθέτει, κατά τον Τσαβούσογλου, τη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα που πλέον προσέχει όλος ο κόσμος. Ετσι εξήγησε τη σπουδή του «παλιού φίλου Νίκου Δένδια» να κάνει «κάποια ταξίδια», προκειμένου να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας.
Πέρυσι, ήταν ο Δένδιας που ειρωνεύτηκε τον Τσαβούσογλου. Οταν ο ομόλογός του σχολίασε ότι κάθε μέρα μετράει δύο-τρία τηλεφωνήματα του έλληνα υπουργού σε συναδέλφους του άλλων χωρών – «κλαίγεται πέντε φορές τη μέρα. Συμπεριφέρεται σαν μικρό παιδί» – εκείνος απάντησε ότι αντιμετωπίζει τη δήλωσή του «με κατανόηση για τις εσωτερικές πολιτικές δυσκολίες της γείτονος χώρας». Την απέδωσε, δηλαδή, στον ανταγωνισμό του Τσαβούσογλου με τον Χουλουσί Ακάρ, τον Σουλεϊμάν Σοϊλού και τον Ιμπραήμ Καλίν, για την εύνοια του τούρκου προέδρου, αλλά και για τη διαδοχή του όταν έρθει η ώρα.
Πυρά και μέσω κοινωνικών δικτύων
Δεν είναι, όμως, μόνο οι επίσημες δηλώσεις των δύο πολιτικών. Ο ένας παρακολουθεί κάθε σχόλιο του άλλου και ανταλλάσσουν πυρά ακόμα και μέσω twitter. Δύο ημέρες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, τον περασμένο Φεβρουάριο, ο Δένδιας έδωσε μια συνέντευξη σε ελληνικό μέσο ενημέρωσης λέγοντας προς την Τουρκία να μην αξιοποιήσει καιροσκοπικά τη συγκυρία στην Ουκρανία για να αμφισβητήσει τα ελληνικά σύνορα στο Αιγαίο. «Ενώ ο κόσμος είναι επικεντρωμένος στην τραγωδία που εκτυλίσσεται στην Ουκρανία, ο φίλος μου ο Νίκος επικεντρώνεται στο μοναδικό του χόμπι: Δυσφήμηση της Τουρκίας σε οποιαδήποτε συνθήκη. Τόση αφοσίωση και προσπάθεια για τέτοιες ανοησίες. Τόσο λυπηρό!» τιτίβισε. Από την έναρξη σχεδόν της πρωθυπουργικής θητείας του Κυριάκου Μητσοτάκη, το 2019, η πολιτική της Τουρκίας έγινε ακραία επιθετική. Τον Σεπτέμβριο εκείνου του έτους ο έλληνας πρωθυπουργός συναντήθηκε στη Νέα Υόρκη, στο περιθώριο της Συνόδου του ΟΗΕ, με τον τούρκο πρόεδρο και θεώρησε ότι το κλίμα θα βελτιωνόταν. Σύντομα οι ελπίδες του διαψεύστηκαν και άλλαξε τη στρατηγική του έναντι της γειτονικής χώρας συνάπτοντας συμφωνίες αμυντικής συνεργασίας με τη Γαλλία και τις ΗΠΑ.
Το 2020 ήταν η δυσκολότερη χρονιά για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Το διάστημα Αυγούστου – Νοεμβρίου, το ερευνητικό πλοίο «Ορούτς Ρέις» βγήκε στην Ανατολική Μεσόγειο σε απόσταση σχεδόν 200 ναυτικών μιλίων από το Καστελλόριζο και έφτασε να πλέει ακόμα στα 6 ναυτικά μίλια από το Καστελλόριζο και τη Ρόδο. Αυτή ήταν η απάντηση της Τουρκίας στη συμφωνία για τη μερική οριοθέτηση ΑΟΖ ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αίγυπτο, παρότι εκείνη υπέγραψε το παράνομο μνημόνιο με τη Λιβύη στις 29 Νοεμβρίου 2019. Το επόμενο διάστημα η επικοινωνία γινόταν με επιστολές που οι δυο χώρες έστελναν στον ΟΗΕ.
Η επεισοδιακή συνέντευξη στην Αγκυρα
Στις 15 Απριλίου 2021 ο Δένδιας επισκέφθηκε την Αγκυρα στην πρώτη επίσκεψη Ελληνα ΥΠΕΞ από το 2015. Στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε, η σοβούσα ένταση ξέσπασε σε ζωντανή μετάδοση. Ο υπουργός Εξωτερικών προκάλεσε την ενόχληση του τούρκου ομολόγου του καθώς, παίρνοντας τον λόγο, επέπληξε την Αγκυρα για παραβατικές συμπεριφορές στο Αιγαίο και για το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Επίσης, μίλησε για fake news σχετικά με τα push backs και το Μεταναστευτικό. Ο Τσαβούσογλου απάντησε ότι δεν δέχεται τις προκλητικές δηλώσεις του ομολόγου του και άπλωσε τη δυσαρέσκειά του σε όλα τα μέτωπα, στο Μεταναστευτικό, στις επαναπροωθήσεις, στο Κυπριακό, στη μειονότητα της Θράκης, στη Χάγη.
Το λεκτικό πινγκ πονγκ συνεχίστηκε με ισχυρές δόσεις ειρωνείας για δωδεκάμισι λεπτά. «Ελπίζω η διαφωνία μας να μη σε οδήγησε να ματαιώσεις την πρόσκληση για δείπνο διότι πεινάω εξαιρετικά» του είπε ο Δένδιας όταν ολοκλήρωσε την τοποθέτησή του με ένα σαρδόνιο χαμόγελο. «Αν συνεχίσουμε έτσι δεν θα μπορέσουμε να λύσουμε τις διαφορές μας» απάντησε ο Τσαβούσογλου, ο οποίος είχε στο μεταξύ βάλει το χέρι στην τσέπη του παντελονιού του, σε μια κίνηση περιφρόνησης, και το έβγαλε μόνο για να δείξει στον Ν. Δένδια ότι έπρεπε να λήξουν τη συνέντευξη Τύπου και να φύγουν από την αίθουσα.
Αυτή η συνέντευξη Τύπου προκάλεσε πολλά σχόλια στα μέσα ενημέρωσης, εγχώρια και διεθνή. Κάποιοι εξήραν τη στάση του έλληνα υπουργού αλλά ήταν και αρκετοί αυτοί που δεν κατάλαβαν το νόημα ενός τόσο σκόπιμου και θεαματικού καβγά – αντίστοιχη ήταν η αντιμετώπιση της κρίσης που προκλήθηκε πρόσφατα κατά την επίσκεψή του στη Λιβύη. Στην Αθήνα ο Μητσοτάκης εξέφρασε την ικανοποίησή του για τη στάση του υπουργού Εξωτερικών και στην Αγκυρα ο Ερντογάν δήλωσε ότι «ο Τσαβούσογλου έβαλε στη θέση του τον Δένδια».
«Ηταν δυσάρεστη η συνέντευξη Τύπου με τον Δένδια» σχολίασε σε τηλεοπτική συνέντευξη ο Τούρκος ΥΠΕΞ. «Του είπα, ίσως ενίσχυσες τη δημοτικότητά μου στην Τουρκία, αλλά θα προτιμούσα να μη γινόταν έτσι. Θα προτιμούσα να είχαμε καλύτερες σχέσεις». Ο έλληνας ομόλογός του δεν συνέχισε την αντιπαράθεση. «Πάγια θέση μας είναι η βελτίωση των διμερών σχέσεων και της σχέσης ΕΕ – Τουρκίας» επαναλάμβανε μονότονα κάθε φορά που του έθεταν σχετικό ερώτημα.
Η προσωρινή ανακωχή και η επιστροφή στην ένταση
Εναν μήνα μετά, τον Μάιο, ο Τσαβούσογλου επισκέφθηκε την Ελλάδα. Ξεκίνησε με ιδιωτική επίσκεψη στη Θράκη, όπου στις πέντε ώρες που έμεινε στην περιοχή συναντήθηκε με τους ψευτομουφτήδες της Ξάνθης και της Κομοτηνής, επισκέφθηκε το τουρκικό προξενείο, γευμάτισε με εκπροσώπους της μουσουλμανικής μειονότητας και σε μια προκλητική ανάρτησή στο twitter έκανε λόγο για «τουρκική μειονότητα». Την επόμενη ημέρα, ο Τσαβούσογλου συναντήθηκε με τον Δένδια και ακολούθησε ξανά μια κοινή συνέντευξη Τύπου, χωρίς εξάρσεις.
Σκοπός των δύο επισκέψεων ήταν να προετοιμαστεί η συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στις Βρυξέλλες στις 14 Ιουνίου στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής στο ΝΑΤΟ. Η συνάντηση έγινε σε θετικό κλίμα και αποφασίστηκε να μην επαναληφθεί η ένταση του 2020, ειδικά στη διάρκεια του καλοκαιριού. «Την προσεχή περίοδο λέμε ότι πρέπει να κάνουμε απευθείας συνομιλίες, όχι με μεσάζοντες. Ας κάνουμε τις συνομιλίες μας μέσω των ειδικών εκπροσώπων μας» δήλωσε ο τούρκος πρόεδρος, μιλώντας σε τούρκους δημοσιογράφους.
Τον Μάρτιο του 2022, Μητσοτάκης και Ερντογάν συναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη σε κλίμα κατανόησης, αλλά τον Μάιο εξαιτίας της ομιλίας του έλληνα πρωθυπουργού στο Κογκρέσο η ατμόσφαιρα ηλεκτρίστηκε ξανά. Τον Ιούνιο ο Ερντογάν είπε το «Μητσοτάκης γιοκ», οι έτσι κι αλλιώς δύσκολες επικοινωνίες κόπηκαν με το μαχαίρι και ακολούθησαν οι απειλές «θα έρθουμε μια νύχτα» και «η Ελλάδα να κάτσει φρόνημα».
Aναμένοντας τις κάλπες σε Ελλάδα και Τουρκία
Τον Οκτώβριο με αφορμή το δεύτερο τουρκολιβυκό μνημόνιο ο Τσαβούσογλου δήλωσε ότι «Η Ελλάδα είναι αξιολύπητη». «Πάνε σε άλλες χώρες και κλαίνε και ζητιανεύουν (…) επειδή ο τούρκος στρατιώτης σε έριξε στη θάλασσα και επειδή δεν μπόρεσες να το χωνέψεις, είσαι παντού εχθρικός με τους Τούρκους» είπε. Οσο για τη στάση της Ελλάδας στον πόλεμο στην Ουκρανία, η άποψη του Τσαβούσογλου ήταν ότι «ο Δένδιας βλέπει την καθημερινή επίθεση στην Τουρκία ως υπηρεσία προς την πατρίδα του. Παίζει για την εσωτερική πολιτική» (CNN). Το βέλος στόχευε και σε όσους στην Ελλάδα εκτιμούν ότι ο υπουργός Εξωτερικών κινείται σε μια διαφορετική, προσωπική γραμμή, από τον Πρωθυπουργό και ανησυχούν από τη διγλωσσία στην εξωτερική μας πολιτική, παρότι ο Κ. Μητσοτάκης δεν άφησε ποτέ ακάλυπτο τον υπουργό του. Τώρα και οι δύο χώρες έχουν εισέλθει σε προεκλογική φάση. Το ερώτημα είναι αν θα αλλάξει το κλίμα μετά τις εκλογές. Πού θα βρίσκονται τότε ο Νίκος Δένδιας και ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου;
INFO
Μικρό «ανθολόγιο» δηλώσεων του Τσαβούσογλου
Ο Τσαβούσογλου προσαρμόστηκε αμέσως στην αυξανόμενα επιθετική ρητορική του Ερντογάν, όπως και οι υπόλοιποι υπουργοί του, αλλά και η αντιπολίτευση.
Το ανθολόγιο των δηλώσεών του είναι ενδεικτικό της κατάστασης: «Ελπίζω η Ελλάδα να έρθει στα συγκαλά της», «Η Ελλάδα δεν πρέπει να ξεχνά ότι αυτός που σπέρνει τον άνεμο, θερίζει την καταιγίδα. Εάν δεν θέλετε ειρήνη, θα κάνουμε ό,τι χρειάζεται. Ξαφνικά ένα βράδυ…», «Αφήστε τα νταηλίκια σε εμάς, ο τουρκικός αιώνας ξεκίνησε» (εκφράζοντας την ενόχλησή του στην ΕΕ και τις ΗΠΑ για την στήριξή τους στην Ελλάδα και την Κύπρο), «Δεν θα επιτρέψουμε επέκταση χωρικών υδάτων στο Αιγαίο. Ξέρετε τι σημαίνει να εναντιωθείς στην Τουρκία», «Εχει… φαγούρα ο Ελληνας», «Η Ελλάδα να αφήσει τον φάκελο του ψεύδους και να εγκαταλείψει τη μαύρη προπαγάνδα», «Σε 152 νησιά δεν έχει καθοριστεί κυριαρχία, ίσως πάρουμε κάποια».
