Τα αυξανόμενα περιστατικά βίας μεταξύ ανηλίκων και ακραίας μορφής σχολικού εκφοβισμού βρίσκονται πλέον σχεδόν καθημερινά στην κορυφή της ειδησεογραφικής ατζέντας, με το υπουργείο Παιδείας να αναγκάζεται να προχωρήσει στη λήψη σειράς μέτρων για τον περιορισμό ενός φαινομένου που τείνει να λάβει διαστάσεις εθνικής επιδημίας. Εύλογα ανακύπτουν ερωτήματα αναφορικά με τον πραγματικό βαθμό αύξησης της ανήλικης παραβατικότητας (η οποία είναι από τις πλέον υπο-καταγραφόμενες μορφές βίας) και τα ειδικά χαρακτηριστικά της, ενώ ακόμη μένει να απαντηθεί αν, πράγματι, τα εξαγγελλόμενα μέτρα θα θέσουν τις βάσεις για τη δημιουργία ενός ασφαλούς σχολικού περιβάλλοντος και όχι ενός «τιμωρητικού» σχολείου.
Τα παραπάνω καθίστανται πιο επιτακτικά στον απόηχο μιας ακόμα αιματηρής συμπλοκής μεταξύ ενός 14χρονου και ενός 17χρονου στην Κέρκυρα που ξεκίνησε δι’ ασήμαντον αφορμή και κατέληξε στον τραυματισμό με μαχαίρι δύο εφήβων και ενός ενηλίκου, αλλά και της εισβολής ενός 19χρονου σε σχολείο της Κυψέλης και της επακόλουθης επίθεσης με μαχαίρι και σφυρί σε βάρος ενός 18χρονου – ο οποίος κατά τον δράστη ασκούσε bullying στον αδελφό του – και του διευθυντή της σχολικής μονάδας. Η ΕΛ.ΑΣ. το 2023 κλήθηκε να διαχειριστεί 270 υποθέσεις σωματικής βλάβης και 82 επικίνδυνης σωματικής βλάβης σαν τις παραπάνω, ενώ μόνο κατά το α’ τρίμηνο του 2024 έχει ήδη διαχειριστεί 117 και 40 αντίστοιχα.
20 καταγγελίες μέσα σε 72 ώρες
Με τα παραπάνω δεδομένα να προκαλούν ανατριχίλα, η Πολιτεία έχει τεθεί –αναπόφευκτα – σε συναγερμό, καθώς η «άγουρη» παραβατικότητα λαμβάνει ολοένα και πιο βίαια χαρακτηριστικά, με το σχολείο να μετατρέπεται συχνά σε πεδίο δράσης.
«Με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και τον υπουργό Παιδείας Κυριάκο Πιερρακάκη παρουσιάσαμε την εθνική στρατηγική για την καταπολέμηση της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού και την εκστρατεία ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης. Χτίζουμε, με ξεκάθαρα μέτρα, τη δράση μας πάνω στην αδιαπραγμάτευτη αρχή μας ότι η βία δεν έχει καμία θέση στα σχολεία και στις ζωές των παιδιών μας» δηλώνει στο «Βήμα» η υφυπουργός Παιδείας Ζέττα Μακρή, προσθέτοντας πως πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτόν τον αγώνα πρόκειται να παίξει η πλατφόρμα stop-bullying.gov.gr. Πρόκειται για έναν ψηφιακό τόπο που δημιουργήθηκε για την καταγραφή περιστατικών εκφοβισμού από μαθητές-θύματα και γονείς. Μάλιστα, στις πρώτες 72 ώρες της λειτουργίας της έχουν ήδη υποβληθεί 20 καταγγελίες για περιστατικά εκφοβισμού και βίας. «Η άμεση διερεύνηση και η διακριτική, αποτελεσματική και στοχευμένη παρέμβαση είναι βασικά στοιχεία για την οικοδόμηση σχέσης εμπιστοσύνης με παιδιά, εφήβους και οικογένειες» συμπληρώνει η υφυπουργός.
Στη δέσμη μέτρων για την αντιμετώπιση του φαινομένου περιλαμβάνεται η αυστηροποίηση των πειθαρχικών μέτρων με δυνατότητα επαναφοράς της πενθήμερης αποβολής από το σχολείο, αλλά και η διευκόλυνση αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος, ενώ υπογραμμίζεται η εφαρμογή του νόμου για τα ποινικά παραπτώματα σε περιπτώσεις σοβαρών παραβάσεων.
«Η αυστηροποίηση δεν είναι αποτελεσματική»
Από την πλευρά του, πάντως, ο ψυχίατρος και διευθυντής του Τμήματος Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού Γιώργος Νικολαΐδης, μιλώντας στο «Βήμα», σχολιάζει πως «στα φαινόμενα παραβατικότητας δεν απαντά αποτελεσματικά κανενός είδους αυστηροποίηση του πλαισίου» και εξηγεί: «Αυτό που θα μετρούσε θα ήταν να δουλεύουμε με τα παιδιά έτσι ώστε να μπορέσουμε να τα βοηθήσουμε να ανακαλύψουν ξανά την αξία της συλλογικής δράσης, της σχέσης του ενός με το άλλο, αξίες που λειτουργούν αποτρεπτικά στο να εκφραστούν με αυξημένη σκληρότητα». Εκφράζοντας περαιτέρω τις σαφείς επιφυλάξεις του για ένα αυστηρό πλαίσιο απόκρισης που επενδύει στον φόβο, καταλήγει σε μια κρίσιμη διαπίστωση: «Μια φοβισμένη κοινωνία ή ένας φοβισμένος άνθρωπος μάλλον απαντά επιθετικά, ενώ δεν είχε εξαρχής καμία τέτοια πρόθεση».
Επιπλέον, ο ειδικός θεωρεί ότι η καθημερινή προβολή των περιστατικών ανήλικης παραβατικότητας καλλιεργεί τον ηθικό πανικό. «Φαίνεται ότι στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει στα αλήθεια αύξηση των κρουσμάτων» λέει επικαλούμενος στοιχεία της Eurostat. Σπεύδει όμως να διευκρινίσει ότι στη χώρα μας τα περιστατικά αυτά «είναι μεν λιγότερα σε σύγκριση με άλλες χρονιές, εν τούτοις έχουν μεγαλύτερη σκληρότητα, μεγαλύτερη αναλγησία και διακρίνονται για την ιδιαίτερη βιαιότητά τους».
Με την άποψη του Γιώργου Νικολαΐδη συγκλίνουν και τα συμπεράσματα της πανελλαδικής έρευνας που διενήργησε το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής για το 2022. Συγκεκριμένα, «τα ποσοστά εμπλοκής σε βίαιους καβγάδες στην Ελλάδα, αφενός είναι κοντά ή/και χαμηλότερα από τον μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στο ίδιο ερευνητικό πρόγραμμα διεθνώς, αφετέρου, όπως παρατηρείται και αλλού, μειώνονται διαχρονικά», αναφέρεται στην έκθεση συμπερασμάτων. Επιπλέον, σημειώνεται ότι «την τελευταία οκταετία (2014-2022) μειώνεται σταδιακά το ποσοστό των εφήβων που αναφέρουν πρόσφατη εμπλοκή σε βίαιους καβγάδες, φτάνοντας το 2022 στη χαμηλότερη τιμή της τελευταίας 20ετίας».
Τέλος, ένα στοιχείο που προκαλεί έκπληξη είναι πως «οι έφηβοι από οικογένειες υψηλότερου οικονομικού επιπέδου αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό ότι ενεπλάκησαν πρόσφατα σε βίαιους καβγάδες».
Εγκληματικότητα «αμερικανικού τύπου»
Ενα νέο φάντασμα φαίνεται πως πλανάται απειλητικά πάνω από τις κοινωνίες της Ευρώπης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν πρόκειται για την Ακροδεξιά, τη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό, αλλά για την εντεινόμενη και συχνά δολοφονική βία μεταξύ ανηλίκων. Αναμφίβολα, όσα συνέβησαν την πρώτη εβδομάδα του Απριλίου πρέπει να προβλημάτισαν ακόμη και στους πλέον δύσπιστους: Μέσα σε δύο μόλις μέρες καταγράφηκαν τρία περιστατικά δολοφονικών επιθέσεων σε σχολεία ή χώρους γύρω από αυτά – δύο στη Γαλλία και ένα στη Φινλανδία – στα οποία έχασαν τη ζωή τους δύο νέα παιδιά, ενώ τραυματίστηκαν τουλάχιστον τρία. Πολύ περισσότερα ήταν αυτά που περιείχαν βία, σε κάθε της μορφή: ρατσιστική, φυλετική, οπαδική ή απλώς… τσαμπουκαλίστικη, όπως επιβάλλουν οι «κώδικες» που μοιάζουν να κερδίζουν διαρκώς έδαφος και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να κυριαρχούν στις τάξεις της ευρωπαϊκής νεολαίας.
«Εζησα στις Ηνωμένες Πολιτείες για μεγάλο χρονικό διάστημα και πίστευα ότι εάν ήταν να συμβεί κάτι τέτοιο, τότε θα συνέβαινε εκεί. Τώρα, όμως, μεταδίδεται σαν επιδημία και στην Ευρώπη. Το βλέπει κανείς να συμβαίνει στη Δανία, στη Σερβία, παντού. Και προκαλεί τρόμο» δήλωσε στο CNN ένας φοιτητής από τη Δανία που ήταν παρών στην ένοπλη επίθεση που σημειώθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2023 στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου, στο κέντρο της Πράγας.
Σχετικό ρεπορτάζ της «Guardian» για την κατάσταση που επικρατεί στη Σουηδία δείχνει να επιβεβαιώνει τα χειρότερα σενάρια. «Καθώς ολοένα πιο μικρά σε ηλικία παιδιά – ορισμένες φορές ακόμη και 10 ετών – στρατολογούνται στο εμπόριο ναρκωτικών, ο αριθμός εκείνων που κάνουν χρήση όπλων στις συγκρούσεις τους, συχνά με θανάσιμες συνέπειες, αυξάνεται. Η αστυνομία φοβάται δε ότι είναι απλώς ζήτημα χρόνου μέχρις ότου όπλα από την Ουκρανία φτάσουν στη Σουηδία» σημειώνει. Προσθέτει, δε, ότι με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, το 2023 ο αριθμός των νέων, 15-17 ετών, που δικάστηκαν για σοβαρά εγκλήματα, ανάμεσά τους για φόνο, διαμορφώθηκε στο υψηλότερο επίπεδο από το 2019.
Εχουν μείνει πίσω κυβερνήσεις και ΕΕ
Το παραπάνω φαινόμενο, το οποίο ναι μεν δεν αποτελεί κάτι νέο αλλά σίγουρα εντείνεται επικίνδυνα, έχει προκαλέσει ήδη όχι απλώς το ενδιαφέρον, αλλά και την κινητοποίηση της επιστημονικής κοινότητας. Το ίδιο θα έπρεπε, θεωρητικά τουλάχιστον, να συμβαίνει με τις κυβερνήσεις και τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που υποχρεούνται να αναζητήσουν τις αιτίες του φαινομένου, όπως επίσης απαντήσεις και λύσεις, προτού η κατάσταση ξεφύγει από τον έλεγχό τους. Προτού η εικόνα της Ευρώπης αρχίσει να μοιάζει με εκείνη των ΗΠΑ, όπου πέρυσι καταγράφηκαν πάνω από 80 ένοπλες επιθέσεις σε εκπαιδευτικούς χώρους, ενώ, με βάση τα επίσημα στοιχεία, αντιστοιχούν 120 πυροβόλα όπλα σε κάθε 100 Αμερικανούς.
«Οφείλουμε να είμαστε σε θέση να αντιμετωπίζουμε τέτοιου είδους ζητήματα πιο έγκαιρα» είπε ο πρωθυπουργός της Φινλανδίας Πέτερι Ορπο μετά την ένοπλη επίθεση της 2ας Απριλίου, παραδεχόμενος εμμέσως πλην σαφώς ότι έχει υπάρξει ολιγωρία. Από την πλευρά του, ο Εμανουέλ Μακρόν είπε ότι το κράτος έχει υποχρέωση να προασπίσει τα σχολεία από «την ανεξέλεγκτη βία που παρατηρείται στις τάξεις των εφήβων μας και ολοένα πιο συχνά σε μικρότερες ηλικίες».
Παρά το γεγονός ότι τα αντανακλαστικά των κυβερνώντων και των αρμόδιων αρχών έχουν αποδειχθεί ιδιαιτέρως αργά στο συγκεκριμένο θέμα, δείχνουν πλέον ότι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται πόσο σοβαρή είναι η απειλή της νεανικής και ενδοσχολικής βίας. Σε αρκετές περιπτώσεις, ωστόσο, ακολουθούν την κλασική συνταγή της καταστολής, αποφεύγοντας να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα στη ρίζα του. Ισως και μια γενναία αυτοκριτική για τα μέτρα που ελήφθησαν στη διάρκεια της πανδημίας, που άφησαν ανεξίτηλο στίγμα στον ψυχισμό χιλιάδων νέων.
Ιταλικό μοντέλο Vs σουηδικού
Μια από τις πρώτες κυβερνήσεις, πάντως, που δείχνουν αποφασισμένες να ακολουθήσουν τον δρόμο της καταστολής είναι της Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία, η οποία ανακοίνωσε τον Σεπτέμβριο του 2023 ένα πακέτο μέτρων που, ανάμεσα στα άλλα, περιλαμβάνει τα εξής: Φυλάκιση ως και δύο έτη για τους γονείς όσων αποφεύγουν συστηματικά την παρακολούθηση των σχολικών μαθημάτων, δυνατότητα σύλληψης όσων μετέχουν σε νεανικές συμμορίες, αυστηρότερες ποινές για περιστατικά σεξουαλικής βίας κ.λπ.
Την ίδια στιγμή, η Σουηδία φαίνεται να αναζητεί ένα διαφορετικό μοντέλο, όπως ενδεχομένως θα ανέμενε κανείς από μια σκανδιναβική χώρα. Διερευνάται η δυνατότητα στενότερης συνεργασίας ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς, τις κοινωνικές υπηρεσίες, την αστυνομία και τις δημοτικές αρχές. Η δε πρωθυπουργός Μαγκνταλένα Αντερσον έχει ταχθεί υπέρ της διεξαγωγής μιας δημόσιας συζήτησης προκειμένου να υπάρξει κοινωνική συναίνεση στον τρόπο με τον οποίο θα αντιμετωπιστεί η έξαρση της νεανικής βίας. Κάθε χώρα και κυβέρνηση επιλέγει το μοντέλο που της ταιριάζει.
Συντονισμός: Αγγελος Σκορδάς
Επιμέλεια: Παναγιώτης Σωτήρης
