Στον διπολικό κόσμο του ψυχρού πολέμου, Δύση και Τουρκία είχαν συγκλίνοντα συμφέροντα αντιμετωπίζοντας την κοινή απειλή του σοβιετικού κομμουνισμού. Το κεμαλικό κράτος ακολούθησε δυτικόστροφη πορεία επιδιώκοντας την εγγύηση ασφάλειας της ατλαντικής συμμαχίας. Η Αμερική είδε την Τουρκία, ειδικά μετά την πτώση του Σάχη στο Ιράν, ως κρίσιμη σύμμαχο σε μια σημαντική γεωπολιτικά περιοχή.
Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου η Τουρκία εξελίχθηκε σε κράτος-κλειδί για τους αμερικανικούς σχεδιασμούς. Το αφήγημα που έπλασε η Δύση για την Τουρκία περιέγραφε μια κοσμική δημοκρατία, χώρα πρότυπο για την ισλαμική Μέση Ανατολή. Ιδιαίτερα μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η προώθηση του αφηγήματος αυτού έγινε επιτακτική για τις ΗΠΑ. Με αυτή τη λογική, προσπάθησαν να αγκυροβολήσουν την Τουρκία στους ευρωατλαντικούς θεσμούς. Να εντάξουν, δηλαδή, την Τουρκία πέραν του ΝΑΤΟ και στην ΕΕ.
Το δυτικό αφήγημα για την Τουρκία έχει, όμως, πλέον καταρρεύσει. Η απαλλαγή από τη σοβιετική απειλή έφερε τάσεις απεξάρτησης της Τουρκίας από τη Δύση. Και η σταδιακή μετάβαση σε ένα πολυκεντρικό σύστημα μεγάλων δυνάμεων, μαζί με τη μερική αποχώρηση των ΗΠΑ από την περιοχή, αποχαλίνωσαν την Τουρκία.
Η ερντογανική Τουρκία, όλο και πιο αυταρχική, αναθεωρητική και επεκτατική απειλεί τη σταθερότητα στην ευρύτερη γεωπολιτική περιοχή.
Η Τουρκία αρνήθηκε να διευκολύνει τους Αμερικανούς ανοίγοντας βόρειο μέτωπο στον πόλεμο του Ιράκ. Αγοράζει οπλικά συστήματα από τη Ρωσία που δημιουργούν ζητήματα ασφάλειας για τη Δύση και το ΝΑΤΟ. Αρνείται να συνταχθεί με τη Δύση στην επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία. Συνάπτει συμφωνίες με τη Ρωσία που θα την καταστήσουν ενεργειακό κόμβο του ρωσικού φυσικού αερίου. Προσεγγίζει το καθεστώς Ασαντ, με τη διαμεσολάβηση των Ρώσων και την υποστήριξη του Ιράν, με κοινό στόχο τους Κούρδους της Συρίας. Αναθέτει στη Ρωσία την κατασκευή πυρηνικού αντιδραστήρα στο Ακούγιου και την ανακατασκευή του λιμανιού της Μερσίνης. Και, τέλος, κάνει ανατολίτικα παζάρια προκειμένου να συναινέσει στην ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία συμπεριφέρεται, πλέον, ως αδέσμευτη και όχι ως συμμαχική χώρα.
Απέναντι σε αυτή την Τουρκία η Δύση συμπεριφέρεται αμήχανα. Είτε κατευνάζει τον Ερντογάν, όπως έκαναν ο Τραμπ και η Μέρκελ, είτε προσπαθεί να κερδίσει χρόνο. Υπάρχουν και εξαιρέσεις. Η Γαλλία αντέδρασε αποφασιστικά στην τουρκική προβολή ηγεμονικών αξιώσεων στον ζωτικό της χώρο της Μεσογείου και της Βορείου Αφρικής. Η ίδια η Αμερική διεύρυνε τη στρατιωτική της παρουσία στη χώρα μας, δημιουργώντας συνθήκες ενδεχόμενης αναδίπλωσης από την Τουρκία.
Δεν υπάρχει όμως συνολική στρατηγική απέναντι στην Τουρκία. Η πολιτική του κατευνασμού, που ακολουθούν οι χώρες της Δύσης, δεν πρόκειται να επαναφέρει την Αγκυρα σε δυτική τροχιά. Αντίθετα, φέρνει το παιχνίδι στα μέτρα της Τουρκίας, δηλαδή σε ένα ατελείωτο ανατολίτικο παζάρι. Η Δύση πρέπει να αλλάξει υπόδειγμα στρατηγικής απέναντι στη νέα Τουρκία.
Ο κ. Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διευθυντής του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής», πρώην υπουργός.
