Το μανιφέστο της 3ης του Σεπτέμβρη δεν ήταν μια ξαφνική έμπνευση που γέννησε ένα φωτεινό πρωινό στο Καστρί, εκεί ανάμεσα στα πεύκα.
Τα τέσσερα συνθήματα (Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, Κοινωνική Απελευθέρωση και Δημοκρατική Διαδικασία) δεν βγήκαν από γραφείο συμβούλων, αλλά από στελέχη με εμπειρίες της εποχής (Κύπρος, Χούντα, Πεντάγωνο, 17 Νοέμβρη). Για τον ίδιο, η φωτιά είχε ανάψει προ πολλού, με την εμπλοκή του στην πολιτική εκεί στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Αλλωστε στην πρώτη προεκλογική ομιλία το 1964 στη Πάτρα μίλησε για την αναγκαιότητα εκδημοκρατισμού των θεσμών και τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας.
Μετά την εμπειρία της δικτατορίας, τα στελέχη και ο ίδιος κατάλαβαν ότι μόνο ένα μαζικό κίνημα μπορούσε να προστατέψει την ευάλωτη δημοκρατία αλλά και να εκσυγχρονίσει την κοινωνία. Για να γίνει αυτό, όπως έχει γράψει ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, ιδρύσαμε έναν φορέα που εξέφραζε τους πόθους, τα οράματα και τις ανάγκες των απλών ελλήνων πολιτών…
Η συγγραφή της Διακήρυξης είναι ένα καλό μάθημα για το πώς σχεδιάζεται και κτίζεται ένα σοβαρό κομματικό πρόγραμμα. Θέλει μια σοβαρή πολιτική ανάλυση της σημερινής κατάστασης, θέλει συζητήσεις με πολύ κόσμο, με έμπειρα στελέχη, και, τέλος, θέλει πίστη και ενθουσιασμό.
Μετά την εμπειρία της δικτατορίας, τα στελέχη και ο ίδιος κατάλαβαν ότι μόνο ένα μαζικό κίνημα μπορούσε να προστατέψει την ευάλωτη δημοκρατία αλλά και να εκσυγχρονίσει την κοινωνία
Αναρωτιέμαι τι θα σκεφτόταν ο Ανδρέας αν έπρεπε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της σημερινής Ελλάδας. Ορισμένα απ’ αυτά υπάρχουν από τη δική του εποχή (Κύπρος, Τουρκία, γραφειοκρατία). Αλλα είναι πιο πρόσφατα – οι φωτιές, η τεχνητή νοημοσύνη, η νέα γεωπολιτική, η Ρωσία και η Κίνα, η κλιματική αλλαγή. Θα έλεγα ότι θα συμφωνούσε μαζί μου αν του έλεγα ότι το όραμα του ΠαΣοΚ σήμερα είναι να προχωρήσουμε με μια έξυπνη, ευέλικτη Ελλάδα, με άκρως δημοκρατικά χαρακτηριστικά. Μια Ελλάδα που μπορεί να ανταποκριθεί στην κινούμενη άμμο των παραπάνω κρίσεων και φυσικά να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του κάθε πολίτη.
Σίγουρα θα προσέθετε ότι για να εκφράσει ένα κόμμα τον άνθρωπο και να τον εμπνεύσει, να του δώσει ελπίδα, πρέπει να διατυπώνει τις αξίες του Σοσιαλισμού. Μια σοσιαλιστική κοινωνία στηρίζει τις επιτυχίες των παιδιών της, τόσο σε προσωπικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Ο σοσιαλισμός σημαίνει ότι η κοινωνία δίνει στον καθένα από εμάς, και στον πιο φτωχό και ευάλωτο, ειδικά σε αυτόν, τα εχέγγυα και τις ευκαιρίες να προσδιορίσει τη ζωή του. Να είμαστε κυρίαρχοι των αποφάσεών μας. Ο σοσιαλισμός προσφέρει σε όλους τις απαραίτητες βάσεις για να αριστεύσουμε, σε όποια ηλικία και να βρισκόμαστε και σε όποια κοινωνική τάξη βρισκόμαστε.
Τώρα, χρόνια αργότερα, βλέπω ότι εκείνο που είχα σαν δεδομένο ήταν τελικά ένα σπάνιο δώρο. Τι ήταν αυτό; Το γεγονός ότι μας περιλάμβανε σε όλες τις συζητήσεις τις πολιτικές, και ας ήμασταν νέοι
Στο κείμενο της ιδρυτικής διακήρυξης για πρώτη φορά συνδέεται η έννοια του πατριώτη με όσους αγαπάνε την Ελλάδα. Παύει ο πατριωτισμός να είναι πολιτικό «μονοπώλιο» της Δεξιάς. Πιστεύω ότι θα συμφωνούσε μαζί μου με τη δική μου αναδιατύπωση της έννοιας της λέξης «πατριώτης». «Η προστασία του περιβάλλοντος είναι πράξη πατριωτική!» θα του έλεγα. Η προστασία είναι εθνική και προσωπική προσταγή. Στηρίζουμε τη χώρα όταν την οχυρώνουμε από τα δεινά του κλίματος.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου ανάμεσα στα παιδιά του Αντρίκο, Νίκο και Γιώργο
Τώρα, χρόνια αργότερα, βλέπω ότι εκείνο που είχα σαν δεδομένο ήταν τελικά ένα σπάνιο δώρο. Τι ήταν αυτό; Το γεγονός ότι μας περιλάμβανε σε όλες τις συζητήσεις τις πολιτικές, και ας ήμασταν νέοι, δίχως τις απαραίτητες γνώσεις και εμπειρίες. Τα γεύματα μαζί του ήταν μια ευκαιρία ο καθένας από εμάς να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη του. Και στα πρακτικά ζητήματα και στα ιδεολογικά.
Θυμάμαι τον ενθουσιασμό του κόσμου που γέμισε το Καστρί τις ημέρες εκείνες, όταν δηλαδή σμιλευόταν η Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη. Πριν βάλει την τελική λεκτική σφραγίδα, μου ζήτησε – όπως και σε άλλους – να τη διαβάσω. Οπως πάντα ήθελε να με συμπεριλάβει στα γεγονότα, να συμμετάσχω με τον τρόπο που μπορούσα.
«Νίκο, τι λες;» με ρώτησε όταν του την επέστρεψα.
Σχεδόν άφωνος που νόμιζε ότι είχα κάτι να διορθώσω, απάντησα χωρίς δισταγμό: «Δεν θα άλλαζα λέξη…».
Ο κ. Νίκος Παπανδρέου είναι ευρωβουλευτής του ΠαΣοΚ-ΚΙΝΑΛ.
