Φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή»: Η ιστορία του – Οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών που το αγκάλιασαν

Ο θεσμός των Φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή» συνοδεύει την πυκνή πολιτική εμπειρία της Μεταπολίτευσης και της πορείας του ΚΚΕ.

Από την άποψη αυτή διατηρεί ένα ευρύτερο πολιτικό ενδιαφέρον πέραν του πολιτιστικού στίγματος που έχει καθιερώσει και αποτέλεσε παράδειγμα και για άλλες οργανώσεις νεολαίας της ευρύτερης Αριστεράς, όπως της ΕΚΟΝ «Ρήγας Φεραίος» και της Νεολαίας ΠαΣοΚ, αλλά ακόμα και της δεξιάς ΟΝΝΕΔ (από το φεστιβάλ της οποίας είχε αποχωρήσει το 1983 ο Μάνος Χατζιδάκις εξοργισμένος διότι την ώρα της συναυλίας φώναζαν από κάτω «φέρτε μας τον Σαλαμπάση» που είχε γίνει γνωστός για το άσμα «Σ’ αγαπάω μ’ ακούς;»).

Η διαφωνία της ΚΝΕ με τον Περισσό

Τα Φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή» σηματοδότησαν την αυξημένη συμμετοχή της νεολαίας στους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες της περιόδου επανόδου στη Δημοκρατία εγκαινιάζοντας μια μακρά παράδοση με διακριτό καλλιτεχνικό στίγμα και τη συμμετοχή σπουδαίων δημιουργών και ερμηνευτών. Συνδέθηκαν παράλληλα με τη διεύρυνση της απήχησης του ΚΚΕ και της ΚΝΕ που έβγαιναν μετά από πολύχρονη παράνομη δράση (το ΚΚΕ νομιμοποιήθηκε με το νομοθετικό διάταγμα 59/1974 της κυβέρνησης εθνικής ενότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή) και ακολούθησαν επί μισό αιώνα την πορεία των πολιτικών εξελίξεων και ανατροπών, όπως η κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», καθώς και των εσωκομματικών φάσεων που διένυσε το ιστορικό κόμμα (ανταρσία της ΚΝΕ το 1989, διάσπαση του ΚΚΕ το 1991 κ.λπ.).

Οπως είπε χαρακτηριστικά η Ελένη Μπέλλου, μέλος του ΠΓ του κόμματος, «η αδιάλειπτη χρονική αλυσίδα των φεστιβάλ κινδύνευσε να σπάσει το 1990 όταν η ένταξη του κόμματός μας στο πολιτικό σχήμα-συμμαχία του Συνασπισμού της Αριστεράς οδήγησε βήμα-βήμα στην ακύρωση της οργανωτικής, πολιτικής και ιδεολογικής αυτοτέλειας του κόμματος και της ΚΝΕ». Είχε προηγηθεί το πρωτοφανές για την ιστορία του ΚΚΕ γεγονός της διάσπασης της ΚΝΕ υπό τον Γιώργο Γράψα εξαιτίας της συμμετοχής του κόμματος μέσω του Συνασπισμού στη συγκυβέρνηση Τζαννετάκη.

Τον Σεπτέμβριο του 1989 στο 15ο Φεστιβάλ ΚΝΕ-Οδηγητή υπήρχε αναβρασμός. Η διαφωνία της ΚΝΕ με τον Περισσό είχε προκαλέσει σοβαρές εσωκομματικές τριβές. Ο γραμματέας της οργάνωσης θα εκφωνήσει στο φεστιβάλ μια ομιλία αμφισβήτησης της κυρίαρχης κομματικής γραμμής: «Δεν είναι μυστικό ότι στην ΚΝΕ υπάρχει ένας πλούτος προβληματισμών και απόψεων, ή και διαφωνίες για σοβαρά ζητήματα. Κι ύστερα; Τα πολιτικά νεκροταφεία είναι γεμάτα από ομοφωνίες και ομοψυχίες. Η ΚΝΕ είναι μόλις 21 χρόνων, στα καλύτερά της χρόνια, και δεν σκοπεύει να συνταξιοδοτηθεί από τώρα» είχε πει ο Γράψας, ο οποίος λίγες ημέρες μετά καθαιρείται μαζί με ολόκληρο το Κεντρικό Συμβούλιο της ΚΝΕ.

Η πρωτοβουλία που ξεκίνησε το 1975

Ολα ξεκίνησαν το 1975 από το γήπεδο του Ζωγράφου όπου πραγματοποιήθηκε το πρώτο φεστιβάλ. Ο ιστορικός γραμματέας της ΚΝΕ την περίοδο 1972-1979 Δημήτρης Γόντικας μίλησε προ ημερών στον ίδιο χώρο: «Εδώ, σε αυτό το μικρό γήπεδο συναντήθηκαν τότε όλες οι γενιές του ΚΚΕ και του αγώνα, για πρώτη φορά, μετά από 30 χρόνια βαθιάς παρανομίας και απίστευτων διώξεων, για πρώτη φορά μετά από 30 χρόνια σε μια μεγάλη γιορτή χαράς και δικαίωσης» είπε τονίζοντας ότι «τη μεγάλη αυτή πρωτοβουλία εμπνεύστηκε τότε η ΚΝΕ για να συνδέσει πιο καλά τις ανάγκες, τις προσδοκίες και το μέλλον της ελληνικής νεολαίας με τον αγώνα και τις ιδέες του ΚΚΕ».

«Ποιος αλήθεια θα μπορούσε να φανταστεί ότι το δεντράκι που φυτέψαμε τότε σε αυτό εδώ το γήπεδο θα γινόταν ένα πελώριο δέντρο που θα σκέπαζε όλη την Ελλάδα από άκρη σε άκρη;» διερωτήθηκε καθώς με επίκεντρο το φεστιβάλ διοργανώνονται σε όλη την Ελλάδα προφεστιβαλικές εκδηλώσεις με καλλιτεχνικό, πολιτικό και ιστορικό περιεχόμενο.

Τα πρώτα χρόνια μάλιστα και ενώ ακόμα βάραινε την κοινωνία το αίσθημα του φόβου και της ανασφάλειας, η συμμετοχή χιλιάδων ανθρώπων όλων των ηλικιών αλλά και των ίδιων των καλλιτεχνών και πνευματικών ανθρώπων, ήταν μια πολιτική πράξη σθένους. Στους χώρους του φεστιβάλ κυκλοφορούσαν ασφαλίτες ενώ υπήρξαν και απόπειρες απαγόρευσής του. «Κι όμως έγινε και μεγαλούργησε. Μεγαλούργησε κόντρα σε κάθε δυσκολία και εμπόδιο» είπε ο κ. Γόντικας, επισημαίνοντας ότι το Φεστιβάλ της ΚΝΕ και του «Οδηγητή», της εφημερίδας της κομμουνιστικής νεολαίας, είναι «ο πιο αδιάλλακτος και αμείλικτος πολέμιος της υποκουλτούρας, της σήψης και της διαφθοράς που το καπιταλιστικό σύστημα παράγει και αναπαράγει σε μαζική κλίμακα».

Στα φεστιβάλ ήταν πάντα έντονο και το διεθνιστικό στοιχείο με τη συμμετοχή οργανώσεων νεολαίας του εξωτερικού και προσωπικοτήτων του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος. Στη φετινή διοργάνωση θα συμμετέχει και ο Κρις Σμολς, ιδρυτής του Σωματείου της «Amazon», ο οποίος ανακοίνωσε ότι «θα είμαι μαζί σας στην Αθήνα, στην Ελλάδα στο 50ό επετειακό Φεστιβάλ της Κομμουνιστικής Νεολαίας στις 19 Σεπτέμβρη» και ο οποίος έχει βρεθεί ξανά στην Αθήνα προσκεκλημένος του ΠΑΜΕ, του συνδικαλιστικού βραχίονα του ΚΚΕ.

Τα μεγάλα ονόματα που τίμησαν και τιμούν το Φεστιβάλ της ΚΝΕ

Οταν ένα Φεστιβάλ μετρά 50 χρόνια ζωής, τότε κάτι καλό έχει να παρουσιάσει. Μισό αιώνα συμπληρώνει εφέτος το Φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή», το οποίο άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του στο γήπεδο Ζωγράφου στις 19, 20, 21 Σεπτεμβρίου 1975. Σε φορτισμένη ατμόσφαιρα. Είχε προηγηθεί η πτώση της χούντας, η αποκατάσταση της δημοκρατίας, ενώ μόλις λίγους μήνες πριν είχε νομιμοποιηθεί το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος.

Ολα αυτά τα χρόνια το τίμησαν με την παρουσία τους, του χάρισαν την τέχνη τους ή δημιούργησαν για το ίδιο το Φεστιβάλ καλλιτέχνες που έχουν σημαδέψει με το έργο τους τη σύγχρονη ιστορία, όπως οι Μάνος Λοΐζος, Μίκης Θεοδωράκης, Γιάννης Μαρκόπουλος, Μάνος Κατράκης, Ελλη Αλεξίου, Μαρία Δημητριάδη, Μαρία Φαραντούρη, Μαρίζα Κωχ, Θάνος Μικρούτσικος και πολλοί ακόμη.

Για να φτάσουμε σήμερα στα 50 χρόνια του Φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή», το οποίο θα διεξαχθεί 18-19-20-21 Σεπτεμβρίου στο Πάρκο Τρίτση στο Ιλιον. Τέσσερις σκηνές όπου θα συμμετέχουν περισσότεροι από 400 καλλιτέχνες, φιλοδοξώντας να γράψει Ιστορία και δίνοντας ώθηση στη συνέχεια του θεσμού. Με κεντρικό σύνθημα «Γράφουμε Ιστορία, αλλάζουμε τον κόσμο – Το μέλλον μας είναι ο σοσιαλισμός!» το Φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή» μπαίνει στα 50 του χρόνια και το γιορτάζει.

Το αποτύπωμα της νέας γενιάς

Το Φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή», το πρώτο που «άνοιξε» τον δρόμο στα φεστιβάλ των πολιτικών νεολαιών, αποτέλεσε για μια μακρά περίοδο όχι μόνο κορυφαίο (ετήσιο) πολιτικό γεγονός αλλά και πολιτιστικό. Σε όλα αυτά τα χρόνια έχει κατορθώσει να αφήσει το δικό του αποτύπωμα και να χαράξει τη δική του, ξεχωριστή πορεία. Συναυλίες, εκθέσεις, συζητήσεις, ανταμώματα πολιτών που ήθελαν να δουν την κοινωνία να αλλάζει για το καλύτερο.

Από την πρώτη στιγμή το αγκάλιασαν άνθρωποι του πολιτισμού, όπως για παράδειγμα ο Μάνος Κατράκης που δήλωνε «θα θεωρήσω μεγάλη μου τιμή τη συμβολή μου με οποιονδήποτε τρόπο σε μια από τις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ». Ο Γιάννης Ρίτσος, αναφερόμενος στο 10ο Φεστιβάλ (1984) στο Σκοπευτήριο Καισαριανής, μίλησε για την ιστορία, το παρελθόν, το παρόν, τον χώρο, τις αναμνήσεις, τη δουλειά των παιδιών, κάνοντας λόγο για «μόχθο συντροφικό».

Σε αυτόν τον μισό αιώνα ζωής το Φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή» έχει μεγαλώσει θεματικά και οργανωτικά, επιδιώκοντας να αποτελεί όχι μόνο πολιτική αλλά και πολιτιστική πρωτοπορία, όπως φαίνεται από την παρακάτω σταχυολόγηση των στιγμών του.

50 χρόνια στιγμές μοναδικές

Το 2ο Φεστιβάλ, που στήθηκε μόλις σε 36 ώρες στην Καισαριανή, φιλοξένησε τους Γιάννη Ρίτσο, Ελλη Αλεξίου, Ζήση Σκάρο, ενώ ο Μάνος Λοΐζος παρουσίασε για πρώτη φορά τη συλλογή εργατικών τραγουδιών «Τα τραγούδια μας». Ο Θανάσης Βέγγος βοήθησε και αυτός δηλώνοντας στον «Ριζοσπάστη»: «Θα ‘θελα πολύ να έρθω και να παίξω στο Φεστιβάλ, αλλά δεν μπορώ. Αυτό το συμβόλαιο με το θέατρο με έχει δέσει χειροπόδαρα. Θα δώσω όμως μια μηχανή προβολής 35 μ. και δυο ταινίες μου, όποιες θέλετε, και θα έρθω σαν απλός θεατής».

Το 3ο Φεστιβάλ της ΚΝΕ διεξήχθη στις 15-18 Σεπτέμβρη 1977 στο Αλσος Περιστερίου, παρ’ όλες τις κυβερνητικές αντιδράσεις που υπήρξαν την εποχή εκείνη από την τότε κυβέρνηση, με τον Γιάννη Ρίτσο να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των κινητοποιήσεων και να απαγγέλλει το ποίημά του «Τα παιδιά της ΚΝΕ».

Το 1980 (6ο), στο Περιστέρι, κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης μεταδίδει τις κεντρικές εκδηλώσεις του Φεστιβάλ ενώ ο Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσίασε το νέο του (τότε) έργο «Προσκυνώ τη χάρη σου λαέ μου», αφιερωμένο στην ΚΝΕ. Το 1984 στην Καισαριανή (10ο) παρουσίασε λεύκωμα για τα 10 χρόνια του θεσμού, οδηγό δίσκων κλασικής μουσικής και οδηγό για την παγκόσμια λογοτεχνία. Στο 12ο Φεστιβάλ (1986, Καισαριανή) τραγούδησε η Μερσέντες Σόσα. Γνωστότερη ως La Negra, ήταν τραγουδίστρια από την Αργεντινή. Εγινε επίσης γνωστή ως «η φωνή των ανθρώπων χωρίς φωνή».

Στο Αλσος Βεΐκου στο Γαλάτσι (14ο, 1988) μεταξύ άλλων παρουσιάστηκαν οι μελέτες «Η λογοτεχνία των δεκαετιών ’70-’80» και «Το Εργατικό Κίνημα στην Ελλάδα μέχρι το 1929». Στο 21ο Φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή» (1995, Καισαριανή) εμφανίστηκε ο άγγλος τραγουδιστής-τραγουδοποιός, συγγραφέας και δημοσιογράφος Paul Roland. Στην Πανεπιστημιούπολη στα Ιλίσια (23ο, 1997) πραγματοποιήθηκαν αφιερώματα στους Σωτηρία Μπέλλου, Μάνο Λοΐζο και στο πολιτικό τραγούδι.

Στο 28ο Φεστιβάλ (2000) παρουσιάστηκαν αφιερώματα στους Γιάννη Ρίτσο, Νίκο Ξυλούρη, Κώστα Βίρβο και Θόδωρο Δερβενιώτη, στο 23ο διοργανώθηκε έκθεση-αφιέρωμα στα 35 χρόνια της ΚΝΕ, ενώ μεταξύ άλλων παρόντες ήταν οι κουβανοί ολυμπιονίκες Αλμπέρτο Χουαντορένα και Ανα Φιδέλια Κιρό. Στο 36ο (2010) πραγματοποιήθηκε αφιέρωμα στη Μαρία Δημητριάδη, το 2017 στο Ιλιον (43ο) ο Θάνος Μικρούτσικος επιμελήθηκε το αφιέρωμα στο πολιτικό τραγούδι, ενώ υπήρξαν μεταξύ άλλων αφιερώματα στους Δημήτρη Μητροπάνο και Μάνο Λοΐζο.

Στο εφετινό – τετραήμερο ύστερα από πολλά χρόνια – 50ό Φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή», θα υπάρξουν μεταξύ άλλων αφιερώματα στους Κώστα Τριπολίτη, Δημήτρη Μητροπάνο, Μάρκο Βαμβακάρη, ενώ από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις του εφετινού Φεστιβάλ είναι η σαββατιάτικη εμφάνιση του αμερικανικού hip hop συγκροτήματος Dead Prez.