«Ο κ. Κ. Καραμανλής δεν έχει, δημοσία τουλάχιστον, εκδηλώσει τις προθέσεις του, θεωρείται όμως βέβαιο ότι δεν θα θελήση να περιορισθή στην παλαιά του θέση του αρχηγού της ΕΡΕ. Τι είδους παράταξη θα δυνηθή να διαμορφώση είναι ακόμα πρόωρο να λεχθή. Ο ίδιος όμως έχει καταστήσει σαφές ότι επιδίωξή του θα είναι η διεύρυνση της πολιτικής του βάσεως, κατά τρόπο που θα του επιτρέψη να διαδραματίσει και στο μέλλον έναν ρυθμιστικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της χώρας».
Το ρεπορτάζ του «Βήματος» των ημερών εκείνων (αρχές Σεπτεμβρίου 1974) έδινε το στίγμα των προθέσεων του Πρωθυπουργού της κυβέρνησης εθνικής ενότητας που είχε σχηματιστεί στις 24 Ιουλίου 1974 σηματοδοτώντας το τέλος της «μαύρης επταετίας» των συνταγματαρχών και την επάνοδο της Ελλάδας στη Δημοκρατία.
Eπιβεβαίωση από Λαμπρία
Λίγες ημέρες αργότερα ο έμπιστος συνεργάτης του – και υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ – Τάκης Λαμπρίας επιβεβαίωνε ουσιαστικά τις σχετικές πληροφορίες για το υπό ίδρυση κόμμα δηλώνοντας: «Είναι πασιφανές ότι φθάνει και ως τον κ. Πρωθυπουργό η προσδοκία του λαού, η γενική αξίωση, το κοινό αίτημα να ηγηθή ο κ. Καραμανλής, σαν ο αδιαμφισβήτητος και από όλους παραδεκτός εθνικός ηγέτης, μιας όσον το δυνατόν ευρυτέρας παρατάξεως – μιας εθνικής συνεγέρσεως – ικανής να θεμελιώση μια σταθερή δημοκρατία» («Το Βήμα», 11.9.1974).
Δεκαοκτώ χρόνια μετά την ίδρυση της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως – ΕΡΕ, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής προχωρούσε στην εξαγγελία ενός νέου κόμματος – της Νέας Δημοκρατίας. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1974 αναγγέλλοντας τη δημιουργία του νέου σχηματισμού θα πει: «Η Νέα Δημοκρατία είναι η κίνηση που επιλέγει και συντηρεί από την παράδοση μόνο όσα ο χρόνος απέδειξε σωστά και χρήσιμα».
Η επάνοδός του στην κεντρική πολιτική σκηνή ύστερα από 11 χρόνια απουσίας στο Παρίσι, όπου αυτοεξορίστηκε τον Δεκέμβριο του 1963 μετά την εκλογική ήττα της ΕΡΕ από την Ενωση Κέντρου σε μια πολιτική περίοδο εξαιρετικά ταραγμένη, με αποκορύφωμα τη δολοφονία από το παρακράτος του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη (ήταν τότε που ο Καραμανλής θα διερωτηθεί «ποιος επιτέλους κυβερνά αυτόν τον τόπο;»), έμελλε να αποτελέσει μια νέα αφετηρία για τη χώρα αλλά και την παράταξή του.
Η πικρία του Κανελλόπουλου
Ο ίδιος δεν επεδίωκε την αναβίωση της ΕΡΕ και δεν πίστευε στην ανανέωσή της, αν και βασίστηκε εν πολλοίς στις πολιτικές παρακαταθήκες που άφησε η παράταξη που ίδρυσε στις 4 Ιανουαρίου 1956 και στηρίχθηκε στον βασικό κορμό των στελεχών της. Ως διορατικός πολιτικός ο Καραμανλής αντιλαμβανόταν ότι έπρεπε να συγκροτήσει μια «ευρεία και ζωντανή παράταξη στις νέες και διαρκώς εξελισσόμενες συνθήκες» της μεταπολιτευτικής Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης, κάτι ωστόσο που δεν κατέστη εφικτό στον βαθμό που ο ίδιος προσδοκούσε. Ο κύκλος της ΕΡΕ είχε κλείσει για τον Καραμανλή και ο διάδοχός του στην ηγεσία της Παναγιώτης Κανελλόπουλος θα μείνει με το παράπονο ότι δεν ενημερώθηκε: «Κανένας δεν μου είπε ότι η ΕΡΕ πρόκειται να διαλυθεί και να ιδρυθεί άλλο κόμμα το οποίο θα ονομαζόταν «Νέα Δημοκρατία». Πρέπει να πω ότι αυτό με ξένισε», θα αναφέρει αρκετά χρόνια αργότερα, δίχως να κρύψει την ενόχλησή του: «Δεν ειδοποιήθηκα από κανέναν. Τα έμαθα όλα από τις εφημερίδες»!
Συζητήσεις σε στενό κύκλο
Ο Καραμανλής δεν γνωστοποίησε καν τις προθέσεις του στον Κανελλόπουλο, ο οποίος θεωρούσε ότι «δεν υπήρχε λόγος η ΕΡΕ να εξαφανιστεί από το πρόσωπο της γης και να προκύψει η Νέα Δημοκρατία, αφού μάλιστα το μέγιστο τμήμα της απαρτίστηκε από στελέχη της ΕΡΕ». «Ας είναι. Δημιουργήθηκε η Νέα Δημοκρατία. Εγώ, όμως, δεν έπρεπε να ειδοποιηθώ γι’ αυτό;» θα γράψει χρόνια αργότερα. Δεν ήταν ο μόνος που βρέθηκε εκτός νυμφώνος. Ο προερχόμενος από την Ενωση Κέντρου Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ήταν ένας ακόμα, λόγω των έντονων τριβών που είχαν προκληθεί την περίοδο εκείνη με τη μετεξελιγμένη Ενωση Κέντρου αναφορικά με την εμπλοκή του στην Αποστασία του ’65 (ο Μητσοτάκης ηγήθηκε μεταπολιτευτικά του Κόμματος Νεοφιλελευθέρων και εξελέγη βουλευτής το 1977, για να ενταχθεί στη ΝΔ έναν χρόνο μετά φτάνοντας στην ηγεσία του κόμματος το 1984 και στην πρωθυπουργία το 1990-1993). Η ίδρυση του νέου κόμματος συζητούνταν σε στενό κύκλο από τον Αύγουστο του ’74. Σε αυτόν συμμετείχαν εκτός του Καραμανλή οι Κωνσταντίνος Τσάτσος, Γεώργιος Ράλλης και Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου. Οι εξελίξεις με τον δεύτερο «Αττίλα» καθυστέρησαν τους σχεδιασμούς του και παρά τις όποιες επιφυλάξεις ή αντιρρήσεις διατυπώθηκαν (ο Ράλλης διαφωνούσε για μια σειρά λόγους που σχετίζονταν με τη μεταβατική φάση που διένυε η χώρα), οι διεργασίες προχώρησαν.
Η σύμπτωση της 4ης Οκτωβρίου
Η εξαγγελία του νέου κόμματος έγινε την ίδια ημέρα που η εναπομείνασα ΕΔΑ με το νομιμοποιημένο πλέον ΚΚΕ ανακοίνωναν τη συμφωνία εκλογικής συνεργασίας τους εν όψει των πρώτων εκλογών της 17ης Νοεμβρίου ’74 (στην «Ενωμένη Αριστερά» θα προστεθεί και το ΚΚΕ Εσωτερικού).
Το παρασκήνιογια το όνομαΣε μια περίοδο που οι εξελίξεις στο πολιτικό σκηνικό ήταν ραγδαίες – ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε το ΠαΣοΚ στις 3 Σεπτεμβρίου, η Ενωση Κέντρου αναδιοργανωνόταν, νέοι σχηματισμοί έκαναν την εμφάνισή τους όπως οι Νέες Πολιτικές Δυνάμεις (Μαγκάκης, Πεπονής, Πεσμαζόγλου) και άλλοι που δεν καρποφόρησαν, όπως του προερχόμενου από την ΕΡΕ προδικτατορικού δημάρχου Αθηναίων Γεώργιου Πλυτά, ο οποίος μετά την ίδρυση της ΝΔ έκανε πίσω. Κατά σύμπτωση, ο Πλυτάς εξέδιδε την περίοδο της δικτατορίας στο Λονδίνο, όπου είχε διαφύγει, μια εβδομαδιαία εφημερίδα. Σε αυτή θα αρθρογραφήσει στα τέλη Νοεμβρίου 1972 ο Λαμπρίας («Η Λύση Καραμανλή»). Η εφημερίδα ονομαζόταν «Νέα Δημοκρατία». Η επικρατέστερη εκδοχή είναι ότι από εκεί προέκυψε η ιδέα του τίτλου του κόμματος ύστερα από σχετική πρόταση του Λαμπρία, άλλοι λένε ότι η ιδέα ήταν του Τσάτσου. Σε κάθε περίπτωση υπήρξαν και διαφορετικές γνώμες, όπως του Αγγελου Σ. Βλάχου, ο οποίος διετέλεσε υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ και είχε αντιπροτείνει την ονομασία «Δημοκρατική Παράταξη», που απορρίφθηκε.
Η δήλωση ίδρυσης στον Αρειο Πάγο και οι πρώτοι συμμετέχοντες
Στις 4 Οκτωβρίου κατατέθηκε η δήλωση ίδρυσης της Νέας Δημοκρατίας στον Αρειο Πάγο. Από τους πρώτους που συμμετείχαν στον νέο σχηματισμό ήταν εκτός των Ράλλη, Τσάτσου, Παπακωνσταντίνου και Λαμπρία και οι εξής: Αβέρωφ (ο άνθρωπος που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επιλογή Καραμανλή όταν κατέρρευσε το χουντικό καθεστώς και εκείνος που τον εκπροσώπησε λίγα 24ωρα πριν από τη δημοσιοποίηση της ιδρυτικής διακήρυξης της ΝΔ, στο Συμβούλιο της Ευρώπης, καταθέτοντας το αίτημα επανόδου της Ελλάδας στον διεθνή οργανισμό για τα ανθρώπινα δικαιώματα), Παπαληγούρας, Στράτος, Βαρβιτσιώτης, Αχ. Καραμανλής, Παπαδόγγονας, Μηναίος, Ευρυγένης, Εβερτ, Βουδούρης, Μοσχονάς, Φύσσας, Καρατζάς, Ανδριανόπουλος, Χατζηγάκης, Κοντογιαννόπουλος, οι «κεντρώοι» («αποστάτες») Παπασπύρου, Αλλαμανής, Στεφανάκης κ.ά.
