Ενας αιώνας αγώνων και αντιφάσεων

Στον δεύτερο αιώνα του βίου του μπαίνει το ΚΚΕ, το οποίο συμπλήρωσε 100 χρόνια αγώνων και δράσης. Σήμερα κορυφώνονται οι εορτασμοί που βρίσκονται σε εξέλιξη εδώ και μήνες και οι οποίοι έγινε προσπάθεια από τον Περισσό να μην περιοριστούν σε επετειακού χαρακτήρα εκδηλώσεις και αναφορές, αλλά να λάβουν έναν ευρύ ιστορικο-πολιτικό και ιδεολογικό χαρακτήρα, προκειμένου να αναδειχθούν τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν τον χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία του μέσα από την πολυκύμαντη διαδρομή του.

Με μια μεγάλη πολιτική και καλλιτεχνική εκδήλωση σήμερα το απόγευμα (στις 6.30 μ.μ.) στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, με ομιλία του γενικού γραμματέα του κόμματος Δημήτρη Κουτσούμπα και συναυλία με τη συμμετοχή πλήθους καλλιτεχνών, ολοκληρώνεται με πανηγυρικό τρόπο ένας μεγάλος ιστορικός κύκλος του αρχαιότερου πολιτικού κόμματος της χώρας.

Παράλληλα, σήμερα ολοκληρώνονται και οι εργασίες της 20ής Διεθνούς Συνάντησης Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων που φιλοξενεί το ΚΚΕ στην Αθήνα με την ευκαιρία και της συμπλήρωσης των 100 χρόνων του, μιας πρωτοβουλίας που ξεκίνησε ακριβώς πριν από 20 χρόνια με πρωτοβουλία δική του και στόχο τη διαμόρφωση ενός χώρου διαλόγου των κομμουνιστικών κομμάτων που επιβίωσαν ή αναβίωσαν μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού την περίοδο 1989-1991.

Μέσα σε αυτό το ιστορικό περιβάλλον, το ΚΚΕ αποτελεί μια παγκόσμια ιδιαιτερότητα στους κόλπους του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος καθώς όχι μόνο κατόρθωσε να διασωθεί, αλλά και να ανασυγκροτηθεί και να αναπτυχθεί οργανωτικά εκ νέου μετά τη διάσπαση του 1991 (13ο Συνέδριο).

Οπως επισημαίνει σχετικά ο ιστορικός Γαβρίλης Λαμπάτος, συγγραφέας του βιβλίου «ΚΚΕ και εξουσία (1940-44)» (Μεταίχμιο), «30 χρόνια μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, υπάρχει Κομμουνιστικό Κόμμα στην Ελλάδα». Και αυτό από μόνο του συνιστά ένα επίτευγμα, καθώς «δεν υπάρχει άλλο κομμουνιστικό κόμμα που να έχει εκπροσώπηση στο Κοινοβούλιο και να έχει μια κοινωνική επιρροή σαν αυτή που διαθέτει το ΚΚΕ».

 Προσεγγίζοντας το «φαινόμενο ΚΚΕ», είναι αξιοσημείωτο ότι στα 100 χρόνια του βίου του τα 30 από αυτά είναι ενώ δεν υπάρχει κομμουνιστικό σύστημα.

Οι ιστορικοί και πολιτικοί δεσμοί του και ο ρόλος που διαδραμάτισε στις διαφορετικές φάσεις της ιστορίας της χώρας κατά τον 20ό αιώνα συνετέλεσαν στη διαρκή παρουσία του. «Εχει αφήσει ένα στίγμα στην Ελλάδα. Οταν μιλάμε για Αριστερά, μιλάμε στην ουσία για την κομμουνιστική Αριστερά» σχολιάζει ο κ. Λαμπάτος, ο οποίος διατρέχει με τον δικό του τρόπο την εκατοντάχρονη πορεία του κόμματος. Από την πρώτη περίοδο (1918-1924), τη λιγότερο γνωστή, παρουσιάζει ένα ειδικό ενδιαφέρον το πώς τα εθνικά ζητήματα «παραλύουν» αυτό το κόμμα. Οπως εξηγεί, από τότε που βγαίνει η απόφαση των Βουλγάρων για την ενιαία Μακεδονία-Θράκη και την επιβολή της θέσης αυτής μέσω της Κομιντέρν (Κομμουνιστική Διεθνής), στην οποία ασκούσαν ισχυρή επιρροή, το «Μακεδονικό» ωθεί εκτός ΚΚΕ τους πιο ταλαντούχους ανθρώπους που είχαν ενταχθεί σε αυτό: Ιωάννης Κορδάτος, Παντελής Πουλιόπουλος, Σεραφείμ Μάξιμος, Θωμάς Αποστολίδης.

Ιστορικό ενδιαφέρον έχει και η περίοδος 1931-36, όταν έρχεται η νέα ηγετική ομάδα, η άνοδος της οποίας συμπίπτει με την κρίση του βενιζελισμού και τη διάσπαση των σχέσεών του με το προσφυγικό στοιχείο, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για την επιρροή του στον ζωτικό αυτόν χώρο. Η εκρηκτική περίοδος 1940-49 φέρνει το ΚΚΕ στο προσκήνιο των εξελίξεων.

«Είναι ένα κόμμα που ουσιαστικά είχε διαλυθεί από τον δικτάτορα Μεταξά, ανασυγκροτείται βασανιστικά και από το 1943 είναι κόμμα εξουσίας, ασκεί εξουσία σε ένα μεγάλο μέρος της Ελλάδας» αναφέρει ο κ. Λαμπάτος. Για την υποπερίοδο 1940-44 ο ίδιος εστιάζει στη σημασία της σύγκρουσης με τη Μεγάλη Βρετανία, όπου οι Βρετανοί ήταν αποφασισμένοι να μην επιτρέψουν στην Ελλάδα οι κομμουνιστές να αποκτήσουν το προβάδισμα. Από αυτή την άποψη τα Δεκεμβριανά ήταν μια στρατηγική ήττα και από τότε το ΚΚΕ παύει να είναι κόμμα εξουσίας. Για τη φάση 1945-49, ένα πράγμα που είναι πολύ ενδιαφέρον για τον ίδιο είναι η παρουσία του Νίκου Ζαχαριάδη, ο οποίος έρχεται από το Νταχάου, έχει διάθεση συμμετοχής στο πολιτικό παιχνίδι και γι’ αυτό κάνει ανοίγματα.

Η θεωρία των δυο πόλων αποτελεί ενδεικτικό στοιχείο. «Ηταν πολύ προχωρημένο για την εποχή εκείνη να μιλά για ουδετερότητα της Ελλάδας ανάμεσα στη Σοβιετική Ενωση και τη Μ. Βρετανία, όπως και το να καταδικάζει συνειδητά τις ακρότητες στα Δεκεμβριανά, προκειμένου να αποκτήσει πάλι μια ευρύτερη ώσμωση με ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας» τονίζει ο κ. Λαμπάτος.

Ωστόσο η άλλη πλευρά εγκλωβίζει το ΚΚΕ προς τη σύγκρουση. «Δεν τους αφήνει περιθώρια συμμετοχής στο πολιτικό παιχνίδι» σημειώνει. Ο Εμφύλιος όμως δεν συμπίπτει με τις διαθεσιμότητες των μαζών. «Είναι μια επαναστατική πρωτοπορία που αποφασίζει για την αξιοπρέπειά της να πάρει τα όπλα, αλλά δεν συνομιλεί με ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας. Και γι’ αυτό είναι καταδικασμένη» εκτιμά ο ίδιος ερμηνεύοντας τη σύγκρουση του ΚΚΕ με το αστικό κράτος.

Τη σκοτεινή περίοδο 1967-74 το ΚΚΕ είναι χωρίς οργανώσεις (είχαν διαχυθεί στην ΕΔΑ) ενώ είναι η εποχή που διάφορα κομμουνιστικά κόμματα αυτονομούνται. Οι Σοβιετικοί θέλουν να ελέγξουν τα πράγματα. Οι δύο πτέρυγες που διαμορφώνονται μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 (12η Ολομέλεια) μάχονται για την πρωτοκαθεδρία. Το ΚΚΕ έχει την εύνοια της Μόσχας, ενώ με την αλλαγή ηγεσίας από τον Κώστα Κολιγιάννη στον Χαρίλαο Φλωράκη το 1972 «ανασυγκροτήθηκε και απέκτησε ένα πρόσωπο που δεν ήταν φθαρμένο». Η Μεταπολίτευση το βρίσκει σε μεγάλο βαθμό ανανεωμένο.

Την περίοδο 1974-1981 το ΚΚΕ επικρατεί στον ενδο-κομμουνιστικό «εμφύλιο», αλλά χάνει την ευρύτερη Αριστερά από το ΠαΣοΚ. Μετά τη νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου το ΚΚΕ ακολουθεί την κριτική συνύπαρξη με το ΠαΣοΚ, αλλά σύντομα, από τις εκλογές του 1985, καλλιεργείται ένα κλίμα αντιπαράθεσης με το ΠαΣοΚ (στις δημοτικές εκλογές του ’86, για πρώτη φορά, στον δεύτερο γύρο οι αριστεροί ρίχνουν λευκό).

 Το ΚΚΕ μπαίνει στον αστερισμό της «περεστρόικα» και οι αλλαγές αυτές αποτυπώνονται και στο κόμμα που προχωρεί στον «ιστορικό συμβιβασμό» με το άλλοτε ΚΚΕ εσωτ. και συμμετέχει στην αστική κυβέρνηση με τη ΝΔ. Ολα αυτά τελειώνουν με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και τη διάσπαση του ΣΥΝ και του ΚΚΕ, το οποίο «έκτοτε σιγά-σιγά μετατοπίζεται όλο και προς τα αριστερά». Για τον κ. Λαμπάτο, είναι μια περίοδος κατά την οποία σταδιακά εμφανίζεται να μην υπάρχει ενδιαφέρον συμμετοχής στο πολιτικό παιχνίδι, από το οποίο απομακρύνεται εμφανώς. Για το ΚΚΕ ωστόσο αυτό δεν σηματοδοτεί τίποτα άλλο παρά αποκατάσταση των επαναστατικών του χαρακτηριστικών.

Η εποχή Ζαχαριάδη της περιόδου 1950-56 εμφανίζει ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον. Είναι εντυπωσιακό το πόσο γρήγορα ξαναμπαίνουν οι κομμουνιστές στο πολιτικό παιχνίδι. «Επτά χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου, το 1956, κάνουν συμμαχία με το Κέντρο και τμήμα της Δεξιάς εναντίον του Καραμανλή. Και οι άλλοι δέχονται να συμμαχήσουν μαζί τους, αρκεί να έχουν περιορισμένες έδρες» αναφέρει ο ο ιστορικός Γαβρίλης Λαμπάτος.

Ενδιαφέρον για τον ίδιο παρουσιάζει και το ότι η καθαίρεση Ζαχαριάδη (6η Πλατιά Ολομέλεια του ’56) συνοδεύεται με το ότι «η ΕΔΑ γίνεται de facto κομμουνιστικό κόμμα. Παύει να είναι συνασπισμός κομμάτων. Γίνεται ενιαίο κόμμα. Λειτουργεί ως κομμουνιστικό κόμμα, αλλά με τη γραμμή των ευρωπαϊκών κομμουνιστικών κομμάτων εκείνης της εποχής». Μεγάλη βαρύτητα αποκτούν οι διαφωνίες γύρω από τη στρατηγική σε σχέση με το Κέντρο και τις συμμαχίες.