Σήμα κινδύνου για δημοσιονομικό εκτροχιασμό της οικονομίας από τυχόν δικαστικές αποφάσεις που θα ακυρώνουν τις περικοπές στις συντάξεις από το 2015 και μετά για 1 και πλέον εκατομμύριο συνταξιούχους και θα δώσουν αναδρομικά τα δώρα Χριστουγέννων (τον 13ο μισθό) σε 650.000 δημοσίους υπαλλήλους από το 2013 μέχρι και εφέτος εκπέμπει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας.
Ανησυχία από το «τσουνάμι» προσφυγών
Πρόκειται για δύο «βόμβες» που είναι άγνωστο πότε θα εκραγούν, καθώς καθημερινά κατατίθενται εκατοντάδες προσφυγές στη Δικαιοσύνη με αίτημα την ακύρωση, ως αντισυνταγματικών, των μέτρων του δεύτερου μνημονίου. Το πιθανό κόστος για τον κρατικό προϋπολογισμό είναι θηριώδες, δεδομένου ότι σε «άσκηση προσομοίωσης» που έχει κάνει η κεντρική τράπεζα προκύπτουν τα εξής:
l Από την ακύρωση των περικοπών στις συντάξεις από το 2015 και μετά η συνταξιοδοτική δαπάνη θα αυξηθεί κατά 1%-1,5% του ΑΕΠ ετησίως, δηλαδή κατά 1,8 έως 2,7 δισ. ευρώ τον χρόνο.
l Από την αναδρομική καταβολή του δώρου Χριστουγέννων η μισθολογική δαπάνη του Δημοσίου θα αυξηθεί κατά 700 εκατ. ευρώ για κάθε χρόνο από το 2013 και μετά.
Η πρώτη «βόμβα»: Οι αποφάσεις του ΣτΕ, που εκδόθηκαν με τη διαδικασία της «πρότυπης δίκης», κρίνοντας αντισυνταγματικές τις ρυθμίσεις των τελευταίων περικοπών, πυροδότησαν κύμα διεκδικήσεων των συνταξιούχων. Εθεσαν όμως φραγμό στις αναδρομικές διεκδικήσεις, αφού έκριναν ότι όσοι δεν είχαν ασκήσει αγωγές πριν από την έκδοσή τους (Ιούνιο 2015) δεν μπορούσαν να διεκδικήσουν αναδρομικά, αλλά μόνο από την έκδοση των αποφάσεων και για το μέλλον.
Αν και από τον Μάιο του 2016 έχουμε νέο ασφαλιστικό νόμο και άλλον τρόπο υπολογισμού συντάξεων, δεν παύει και η δυνατότητα διεκδίκησης των αντισυνταγματικών μνημονιακών περικοπών, καθώς για τους παλαιούς συνταξιούχους συνεχίστηκε η καταβολή συντάξεων με τις περικοπές που κρίθηκαν αντισυνταγματικές. Ως εκ τούτου, η δυνατότητα διεκδίκησης συνεχίζεται και μετά τον Μάιο του 2016.
Μάλιστα, όπως εκτιμούν νομικοί κύκλοι της κεντρικής τράπεζας, η δυνατότητα διεκδίκησης συνεχίζεται μέχρι και το τέλος του 2018, δεδομένου ότι ο νόμος Κατρούγκαλου θα τεθεί σε πλήρη ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2019.
Βέβαια, το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων υποστηρίζει ότι η συνταγματική εκκρεμότητα έχει κλείσει με την πρώτη εφαρμογή του νόμου Κατρούγκαλου τον Μάιο του 2016. Η θέση του υπουργείου όπως έχει διατυπωθεί από τον αρμόδιο υπουργό Τάσο Πετρόπουλο είναι η εξής:
1. Το 2015 το Συμβούλιο της Επικρατείας εκδίδοντας μια απόφαση-πιλότο έκρινε αντισυνταγματικές τις οριζόντιες περικοπές στις συντάξεις που επέβαλαν οι νόμοι της ΝΔ και του ΠαΣοΚ το 2012. Το ΣτΕ όρισε σαφώς το 2015 ότι αυτή η πιλοτική απόφασή του δεν είχε αναδρομική ισχύ, αλλά θα ίσχυε από τη δημοσίευσή της και για το μέλλον. Πρακτικά, δηλαδή, αν και αναγνώριζε την αντισυνταγματικότητα των περικοπών, δεν έκανε δεκτή τη διεκδίκηση αναδρομικών πριν από το 2015 για αγωγές που έπονται της κρίσης του.
2. Οσον αφορά τον Ν. 4387/16, η κυβέρνηση εναρμονιζόμενη με τις αρχές του Συντάγματος προχώρησε στη διαρθρωτική ασφαλιστική μεταρρύθμιση το 2016. Εθεσε ενιαίους κανόνες για όλους τους ασφαλισμένους και όλους τους συνταξιούχους, χωρίς διακρίσεις, προστατεύοντας τα καταβαλλόμενα στις 31.12.2014 ποσά των συντάξεων.
3. Οσον αφορά τις δικαστικές αγωγές και τις δικαστικές αποφάσεις για τα αναδρομικά, το Δημόσιο υποχρεούται σε αυτές τις περιπτώσεις να εξαντλεί τα ένδικα μέσα, τα οποία κατατίθενται από την αρμόδια νομική υπηρεσία, υπό την εποπτεία του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (ΝΣΚ). Οι γνωμοδοτήσεις του ΝΣΚ καθώς και η άσκηση εφέσεων από το Δημόσιο είναι διαδικασίες στις οποίες δεν υπάρχει καμία πολιτική εμπλοκή.
Τα δώρα και
τα επιδόματα
Η δεύτερη «βόμβα»: H νέα δημοσιονομική απειλή ήρθε και πάλι από το ΣτΕ. Η επταμελής σύνθεση του Στ’ Τμήματος του Συμβουλίου, με σειρά αποφάσεών της έκρινε ότι οι περικοπές των δώρων Χριστουγέννων και Πάσχα και του επιδόματος θερινής αδείας των εν ενεργεία δημοσίων υπαλλήλων, υπαλλήλων ΟΤΑ και ΝΠΔΔ είναι αντισυνταγματικές.
Σύμφωνα με το σκεπτικό των συμβούλων οι περικοπές που έγιναν με τον νόμο 4093/2012 και εφαρμόστηκαν από 1.1.2013 αντίκεινται στα άρθρα 25 και 4 του Συντάγματος και στις απορρέουσες από αυτά αρχές της ισότητας και της αναλογικότητας. Ωστόσο, λόγω της αντισυνταγματικότητας και της σοβαρότητας του θέματος, παραπέμφθηκε για τελική κρίση στην Ολομέλεια του ΣτΕ.
Απειλή για τις προοπτικές της οικονομίας
Ο κ. Στουρνάρας παραδίδοντας την Πέμπτη την ενδιάμεση έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος για τη νομισματική πολιτική στον Πρόεδρο της Βουλής Νίκο Βούτση τόνισε με σαφήνεια ότι «οι εκτιμήσεις για τις προοπτικές της οικονομίας περιλαμβάνουν σημαντικούς κινδύνους και αβεβαιότητες, όπως η υπερβολική φορολόγηση και τυχόν ανάκληση ή καθυστερήσεις στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων».
Ο κ. Στουρνάρας επισήμανε στον Πρόεδρο της Βουλής ότι οι διεκδικήσεις για τα αναδρομικά στις συντάξεις και η αβεβαιότητα εν αναμονή των τελικών αποφάσεων του ΣτΕ απειλούν να ανατινάξουν όλες τις προβλέψεις για τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους.
Οπως αναφέρει δε στην έκθεση, «η μη εφαρμογή των θεσμοθετημένων περικοπών στις συντάξεις το 2019, σε συνδυασμό με την εφαρμογή των αποφάσεων της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας οι οποίες έκριναν αντισυνταγματικές προγενέστερες περικοπές, δρουν επιβαρυντικά στην ανάλυση βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους, καθώς οδηγούν σε προς τα άνω αναθεώρηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης, και αποτελούν τον σημαντικότερο δημοσιονομικό κίνδυνο μεσοπρόθεσμα».
Αυτό που δεν είπε είναι ότι η κεντρική τράπεζα έχει κάνει άσκηση για το πόσο θα αυξηθεί η συνταξιοδοτική δαπάνη σε περίπτωση που το ΣτΕ κρίνει αντισυνταγματικό τον νόμο.
Τα νούμερα είναι εφιαλτικά, καθώς η αύξηση της δαπάνης για συντάξεις κατ’ έτος υπολογίζεται από 1% έως 1,5% του ΑΕΠ.
Η επιβάρυνση για τα αναδρομικά θα εξαρτηθεί από τον χρόνο εφαρμογής μιας τυχόν απόφασης, όπως έγινε και με την ακύρωση των μειώσεων στα ειδικά μισθολόγια στρατιωτικών, δικαστικών και γιατρών του ΕΣΥ που επιβάρυναν τον προϋπολογισμό του 2018 κατά 1,2 δισ. ευρώ.
Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος επικαλέστηκε και τη γνώμη του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής στην τελευταία έκθεση την οποία υπογράφει ο Φραγκίσκος Κουτεντάκης και αναφέρει:
«Σημαντική πηγή αβεβαιότητας αποτελεί η κλιμάκωση των δημοσιονομικών πιέσεων υπό το βάρος δικαστικών αποφάσεων που ακυρώνουν εφαρμοσμένες μισθολογικές και συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις. Η πρόσφατη νομοθετική παρέμβαση για καταβολή των αναδρομικών ποσών σε μισθωτούς και συνταξιούχους των ειδικών μισθολογίων που προέκυψαν από τις δικαστικές αποφάσεις του ΣτΕ αποτελεί μια πράξη συμμόρφωσης στη συνταγματική νομιμότητα. Ωστόσο, προκύπτουν ζητήματα ίσης μεταχείρισης. Αυτό μπορεί να εγείρει επιπλέον διεκδικήσεις από άλλες κατηγορίες μισθωτών ή συνταξιούχων με σημαντικό δημοσιονομικό ρίσκο».
Στο ίδιο μήκος κινήθηκαν και η έκθεση του Ελληνικού Δημοσιονομικού Συμβουλίου για τον προϋπολογισμό του 2019 και οι επισημάνσεις του κ. Παναγιώτη Κορλίρα ότι «οι διεκδικήσεις από ακυρώσεις μέτρων του παρελθόντος συνιστούν δημοσιονομική απειλή του μεσοπρόθεσμου προγράμματος».
