«Δεν επιτρέπω στον εαυτό μου να υποφέρουν άλλοι για μένα»

Σημαντικά τεκμήρια από τη ζωή και τη δράση του Νίκου Πλουμπίδη, μεταξύ των οποίων  επιστολές και έγγραφα από το Αρχείο Νίκου και Ιουλίας Πλουμπίδη που διατηρείται στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, φωτογραφίες αλλά και προσωπικά αντικείμενα που παραχώρησε η οικογένειά του, όπως το γνωστό από τα φωτορεπορτάζ της εποχής λευκό κοστούμι που φορούσε κατά τη διάρκεια της πολύκροτης δίκης του και η βαλίτσα που χρησιμοποιούσε στην παρανομία, συνθέτουν τις οκτώ ενότητες της έκθεσης που διοργανώνει η Βουλή υπό τον τίτλο «Στενή κι αδιάβατος, τραχεία η οδός. Νίκος Πλουμπίδης, 1902-1954».

Εξήντα τέσσερα χρόνια από την εκτέλεση του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ από το μετεμφυλιακό καθεστώς (τον Αύγουστο του 1954), το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία τιμά μία από τις τραγικότερες μορφές της τραυματικής εκείνης περιόδου που συνέδεσε το όνομά της με τις προσπάθειες επανόδου της Αριστεράς στην κοινοβουλευτική ζωή.

Στο πλαίσιο της προσπάθειας ανασύστασης της συλλογικής μνήμης, η πρωτοβουλία αυτή έρχεται να προστεθεί σε ανάλογες δραστηριότητες της Βουλής που έχουν ως στόχο να αναδείξουν «γκρίζες ζώνες» της ιστορίας του τόπου και να φωτίσουν πρόσωπα που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο σε ταραχώδεις περιόδους της πολιτικής ζωής. Σύμφωνα με τον Πρόεδρο της Βουλής Νίκο Βούτση, «αυτή η προσπάθεια να δούμε κατάματα την ιστορία μας, να φωτιστούν όλες οι πτυχές της και τα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στις διάφορες περιόδους της, αποτυπώνει το πνεύμα εξωστρέφειας που διακρίνει τη Βουλή, η οποία δεν είναι μαυσωλείο εκλιπόντων, αλλά συστηματικά ασχολείται με όλα αυτά που επί χρόνια αποτελούσαν την αθέατη πλευρά του φεγγαριού της πολιτικής, της ιστορικής γνώσης και της ιστορικής μνήμης».

Η έκθεση εντάσσεται στο πλαίσιο συμμετοχής του Ιδρύματος της Βουλής στο πρόγραμμα «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα ελεύθερη». Ωστόσο, η επιλογή της προσωπικότητας του Νίκου Πλουμπίδη συνιστά εκ των πραγμάτων μια ιδιαίτερη πτυχή λόγω του μεγάλου φορτίου και της τραγικότητας που φέρει. Αυτό ήταν και το μεγάλο στοίχημα των διοργανωτών: να κατορθώσουν να αποδώσουν μια συμπληρωμένη εικόνα της εποχής, όπως εξηγεί ο ιστορικός Τάσος Σακελλαρόπουλος, υπεύθυνος Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη και πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Ιδρύματος της Βουλής.

Πέραν του συμβολισμού που έχει το πρόσωπο του Πλουμπίδη όσον αφορά την αγωνιστικότητα και τη θυσία του (δεν απαρνήθηκε ούτε στο εκτελεστικό απόσπασμα το κόμμα του, παρότι τον είχε αποκηρύξει ως «προβοκάτορα» και «χαφιέ»), ο ίδιος είναι το κεντρικό πρόσωπο που διαχειρίζεται εκ μέρους του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ την επανένταξη της Αριστεράς στην κοινοβουλευτική ζωή της περιόδου εκείνης. Οπως επισημαίνει ο κ. Σακελλαρόπουλος, ο Πλουμπίδης είναι ο κρίκος, είναι αυτός που στην ουσία οργανώνει την όλη διαδικασία της δημιουργίας της ΕΔΑ (το 1951) με πρόσωπα από τον ευρύτερο χώρο της εαμικής δραστηριότητας. Παράλληλα, όπως τονίζει, είναι το πρόσωπο που συμπυκνώνει την τραγικότητα του Εμφυλίου και των δεινών που επέφερε, αλλά και μια ενδοκομματική απαξίωση, αν και ο ίδιος δεν αρνήθηκε ποτέ την κομματική ορθότητα.

Το δράμα του Πλουμπίδη (ή «Μπάρμπα»), υπεύθυνου του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ από το 1949, συνδέεται άρρηκτα με την υπόθεση Μπελογιάννη (συνελήφθη τον Δεκέμβριο του 1950 και εκτελέστηκε τον Μάρτιο του 1952 μαζί με τους Καλούμενο, Αργυριάδη και Μπάτση). Ο Πλουμπίδης προσπάθησε να σώσει το επίλεκτο κομματικό στέλεχος από το εκτελεστικό απόσπασμα στέλνοντας ανοιχτή επιστολή, με την οποία δήλωνε έτοιμος να παραδοθεί στην Ασφάλεια εφόσον μετατρεπόταν η θανατική καταδίκη του Μπελογιάννη.

Ο ηγέτης του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης κατήγγειλε ως πλαστό και κατασκευασμένο το γράμμα Πλουμπίδη και όταν εκείνος συνελήφθη (τον Νοέμβριο του 1952) τον κατήγγειλε ως πράκτορα της Ασφάλειας μέσα στις γραμμές του ΚΚΕ. Η ζαχαριαδική ηγεσία αμφισβήτησε ακόμα και το γεγονός της εκτέλεσης του Πλουμπίδη, τον οποίο είχε ήδη διαγράψει από το κόμμα. Αργότερα, το 1958, το ΚΚΕ έκρινε στην 9η Ολομέλεια ως αστήρικτες τις κατηγορίες εναντίον του και τον αποκατέστησε.

Οι συνθήκες της παράνομης δράσης του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ για πολλά χρόνια, παρά τη βεβαρημένη υγεία του καθώς έπασχε από φυματίωση, αποτυπώνονται σε μια από τις επιστολές-τεκμήρια της έκθεσης από την εποχή του Εμφυλίου, περίοδο που ο Πλουμπίδης δραστηριοποιούνταν στην Αθήνα.

Η επιστολή απευθύνεται στον πεθερό του Απόστολο Παπαχρίστου και αφορά την τήρηση εκ μέρους των συγγενικών του προσώπων των απαραίτητων μέτρων προστασίας προκειμένου να μην τον εντοπίσει η Ασφάλεια. Φέρει ημερομηνία 7 Οκτωβρίου 1947 και αποτυπώνει την αγωνία για τους οικείους του, αλλά και την αυτοκυριαρχία του έμπειρου κομμουνιστή, καθώς και την πολιτική διορατικότητά του για τη νέα όξυνση των πολιτικών συνθηκών που ακολούθησαν το «σχέδιο κατευνασμού» των μαχητών του ΔΣΕ που επιχείρησε ως δέλεαρ η κυβέρνηση Σοφούλη χωρίς αποτέλεσμα.

Η επιστολή Πλουμπίδη έχει ως εξής:

Αγαπητοί μου,
Η υγιεινή μου κατάσταση παραμένει η ίδια. Δεν έχουμε αλλαγές ούτε προς το καλύτερο, ούτε προς το χειρότερο. Φεύγοντας από το σπίτι σας είπα ότι θα σας ειδοποιούσα για να έλθετε στο μέρος που βρίσκομαι. Το ζήτημα αυτό με απησχόλησε πολύ, τόσο το να έλθετε, όσο και να ξαίρετε ακόμα το μέρος που βρίσκομαι.
Σας γράφω όλες μου τις σκέψεις πάνω σ’ αυτό. Οταν λήξει η προθεσμία του «κατευνασμού» ασφαλώς η Αστυνομία θα με ζητήσει. Αν δεν ξαίρει το μέρος που βρίσκομαι θα θελήσει να το μάθει από σας. Οταν λοιπόν σας ρωτήσουν πού βρίσκομαι θα βρεθήτε σε δύσκολη θέση και να γιατί:
1) Να πήτε την αλήθεια; Αυτό θα σημαίνει πως με παραδίδετε πράμα που και σεις ΔΕΝ το θέλετε ούτε και πρέπει να γίνει. Τέτοια, λοιπόν, απάντηση ΔΕΝ είναι καλή.
2) Να πήτε ότι δεν ξαίρετε; Αυτό έχει δυο πλευρές: α) ότι είναι ψέμμα και ψέμμα δεν πρέπει να λέμε ούτε και ταιριάζει σε τίμιους ανθρώπους και β) θα σας παρακολουθήσουν και αφού σεις θάρχεστε να με επισκεφθήτε, θα μάθουν το μέρος και θα κάνουν τη δουλειά τους. Και αυτή η απάντηση δεν είναι η πρέπουσα.
3) Να πήτε ότι το ξαίρουμε μα ΔΕΝ σας το λέμε γιατί θα κάνουμε κακό στον άνθρωπό μας; Αυτή είναι η πιο καλή, η πιο σωστή και η πιο πρέπουσα απάντηση. Μα αυτή απαιτεί μεγάλη ψυχική δύναμη και απόφαση ν’ αντιμετωπίσει κανείς πολλές πιέσεις.
Επειδή εγώ δεν θέλω, ούτε και επιτρέπω στον εαυτό μου να υποφέρουν άλλοι για μένα, επειδή το να έλθετε να με επισκεφθήτε ή το να ξαίρετε πού βρίσκομαι μπορεί να σας δημιουργήσει ενοχλήσεις ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΟ, μπορούμε ν’ αποφύγουμε όλα αυτά με τον απλούστατο τρόπο να μην έλθετε να μ’ επισκεφθήτε ούτε και να ξαίρετε πού βρίσκομαι.
Αυτές είναι οι σκέψεις μου και εγώ καταλήγω:
Αφού μόνο ΚΑΚΟ μπορεί να προξενήσει σ’ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ τόσο το να έλθετε εδώ όσο και το να ξαίρετε πού βρίσκομαι ΔΕΝ σας γράφω τίποτε ούτε και σεις να επιμένετε να μάθετε.
Εγώ θα σας γράφω κάθε 10 μέρες και έτσι θα μαθαίνετε τα δικά μου. Για τα δικά σας ΔΕΝ θέλω να μου γράφετε καθόλου. Θα βρω εγώ τρόπο να μαθαίνω.
Λυπούμαι πάρα πολύ που θα στερηθώ την αγάπη σας και τη στοργή σας. Μα έτσι πρέπει. Ελπίζω να σας έπεισα και δεν θα μου κρατήσετε κακία.
Με την ευχή να σας βρει το γράμμα μου όλους καλά.
7.10.1947 Σας φιλώ όλους Νίκος

Υ.Γ. Θα πήτε βέβαια σ’ όλους χαιρετισμούς.