Game changer; Το διαχρονικό επιχείρημα ότι «τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι ασφαλή στο Βρετανικό Μουσείο» αμφισβητείται έντονα – αν δεν έχει καταρρεύσει – μετά τις πρόσφατες αποκαλύψεις που έπεσαν σαν κεραυνός εν αιθρία για τον άγνωστο αριθμό χαμένων αρχαιοτήτων, που έχουν«κλαπεί, καταστράφηκαν ή απουσιάζουν» από τις αποθήκες του.

Δύο εβδομάδες μετά την αποκάλυψη του σκανδάλου, ακόμη προβληματίζει η άρνηση δημοσιοποίησης, ως είθισται σε ανάλογες περιπτώσεις, του καταλόγου των κλαπέντων, όπου εικάζεται ότι περιλαμβάνονται και ελληνικές αρχαιότητες. Πλέον το ερώτημα είναι ένα: Η κλοπή πολύτιμων αντικειμένων από το Βρετανικό Μουσείο και η πώλησή τους μέσω eΒay, παρά τις προειδοποιήσεις τουλάχιστον από το 2021, αναβαθμίζoυν τις ελληνικές διεκδικήσεις;

Για «συστημικές αποτυχίες» στο Βρετανικό Μουσείο κάνει λόγο ο βρετανικός Τύπος, σοκαρισμένος και από την έτερη αποκάλυψη των ημερών για την απουσία καταγραφής σε μητρώο του συνόλου των αντικειμένων που κατέχει το Μουσείο.

Οι αποκαλύψεις προκάλεσαν παγκόσμια οργή και ντόμινο παραιτήσεων (του διευθυντή Χάρτουϊκ Φίσερ και του υποδιευθυντή Τζόναθαν Γουίλιαμς), μετά την προγενέστερη απόλυση του υπευθύνου για τις ελληνικές συλλογές, Πίτερ Χιγκς. Αλλά όντως ενισχύουν το πάγιο αίτημα για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών;

Αλλοτε το Βρετανικό Μουσείο έκρυβε τα Γλυπτά από τους ναζί. Σήμερα κλονίζεται ακόμη και από σκάνδαλα κλοπής

Η ποιότητα της έκθεσης στην Αίθουσα Duveen και η φυσική κατάστασή της προκαλούν, ομολογουμένως, ανησυχία

Μπορεί να προχωρήσει σε εντελώς νέα βάση, με αίσιο για την ελληνική πλευρά τέλος – ήτοι, τα Γλυπτά του Παρθενώνα πλήρως επανενωμένα, εντός του Μουσείου Ακροπόλεως – η συζήτηση που ξεκίνησε για το ζήτημα πέρυσι το φθινόπωρο, μεταξύ του πρόεδρου του Βρετανικού Μουσείου και πρώην υπουργού Οικονομίας, Τζορτζ Οσμπορν, του έλληνα πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, και του τότε υπουργού Επικρατείας και νυν Εξωτερικών, Γιώργο Γεραπετρίτη;

Ερωτήματα που «Το Βήμα» έθεσε στην πρόεδρο της Βρετανικής Επιτροπής για τον Επαναπατρισμό των Μαρμάρων του Παρθενώνα, Dame Τζάνετ Σούζμαν, και στον αντιπρόεδρο και από τα μακροβιότερα μέλη της Επιτροπής, Πολ Κάρτλετζ.

Η πολυβραβευμένη σαιξπηρική ηθοποιός-μύθος δηλώνει εξοργισμένη: «Επιτέλους έφτασε η ώρα να επιστρέψει το Βρετανικό Μουσείο τα ελληνικά αριστουργήματα που υφαρπάχθηκαν. Η υπομονή εξαντλείται».

Ο κορυφαίος νεοελληνιστής υποστηρίζει, συγκρατημένος, ότι το σκάνδαλο της κλοπής και το ελληνικό αίτημα είναι δύο παντελώς ασύνδετα μεταξύ τους ζητήματα, εξού, προσθέτει, η ελληνική κυβέρνηση «συμπεριφέρθηκε απολύτως ορθά» μη συνδέοντας τις κλοπές «με το μακροχρόνιο και απολύτως νόμιμο αίτημά της για επανένωση των Γλυπτών», τονίζοντας ότι «κανένα Μάρμαρο του Παρθενώνα δεν κινδυνεύει ποτέ να κλαπεί και να τεθεί προς πώληση στο eΒay».

Και αυτό παρά το «πάρα πολύ σοβαρό», όπως παραδέχεται, πρόσφατο σκάνδαλο, το οποίο, όπως υπογραμμίζει ο πρώην κάτοχος της έδρας A.Γ. Λεβέντη στο Πανεπιστήμιο Cambridge, εγείρει για τον ίδιο «μια σειρά αγωνιωδών σκέψεων και ερωτημάτων»: «Κατ’ αρχάς, στρέφει τα φώτα της δημοσιότητας στο Μουσείο, όταν εκείνο ήδη απαντά ή μάλλον αποκρούει άλλες άβολες ερωτήσεις. Δεύτερον, εγείρει ερωτήματα σχετικά με το πόσο γρήγορα ανακάλυψε τις απώλειες και τις ανέφερε στην αστυνομία. Επιπλέον, θέτει υπό αμφισβήτηση τον ρόλο του διευθυντή, των επιτρόπων και των τμηματαρχών – όχι μόνο των τότε φυλάκων του Ελληνικού και Ρωμαϊκού Τμήματος. Αποκαλύπτει στο απληροφόρητο κοινό τον βαθμό στον οποίο η συντριπτική πλειονότητα των όσων διαθέτει το Μουσείο δεν βλέπει ποτέ το φως της δημοσιότητας. Συγχρόνως, δημιουργεί έναν αέρα καχυποψίας σε ολόκληρο το ίδρυμα, ενώ παραβιάζει και καταχράται τη δημόσια εμπιστοσύνη. Και τέλος, έχει κάνει κακό στην ίδια την έννοια του μουσείου, ιδιαίτερα σε αυτήν του οικουμενικού μουσείου».

Οι Ουαλοί, κ. Κάρτλετζ, ήδη ζητούν πίσω τις δικές τους αρχαιότητες. Πιστεύετε ότι το αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα τίθεται πλέον σε νέα βάση; Εχει καταρρεύσει ο ισχυρισμός ότι στο Βρετανικό Μουσείο τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι ασφαλή;

«Οχι. Η επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα και η κλοπή άλλων αντικειμένων από τη συλλογή του Bρετανικού Mουσείου είναι δύο εντελώς ξεχωριστά ερωτήματα και ζητήματα. Το πρώτο είναι ένα ηθικό, διπλωματικό, αισθητικό, πολιτιστικό ζήτημα. Το δεύτερο είναι ένα τεχνικό, διαχειριστικό ζήτημα που πρέπει να λύσει μόνο του το Mουσείο. Είμαι βέβαιος ότι κανένα Γλυπτό του Παρθενώνα δεν κινδυνεύει να κλαπεί ποτέ από το Bρετανικό Mουσείο και να τεθεί προς πώληση στο eΒay. Η ποιότητα της έκθεσης στην Αίθουσα Duveen (σ.σ.: όπου εκτίθενται τα Γλυπτά) και η φυσική κατάστασή της προκαλούν, ομολογουμένως, ανησυχία, αλλά αυτό συνιστά ξεχωριστό ζήτημα. Εξού και η ελληνική κυβέρνηση συμπεριφέρθηκε απολύτως ορθά μην προβαίνοντας σε δημόσιο σχολιασμό για τις κλοπές και επομένως μη συνδέοντας το μακροχρόνιο και απολύτως νόμιμο αίτημά της για Επανένωση των Γλυπτών – όπως δυστυχώς έκαναν ορισμένα ελληνικά ΜΜΕ – με την πρόσφατη υπόθεση κλοπής».

Οι αποκαλύψεις για την κλοπή έγιναν αρχικά εσωτερικά στο Μουσείο, το 2021, ενόσω ο πρόεδρος κ. Οσμπορν βρισκόταν σε συζητήσεις με τον έλληνα πρωθυπουργό. Από τη βρετανική πλευρά δημοσιοποιήθηκε ότι έγινε λόγος για το ενδεχόμενο 10ετούς δανείου στην Ελλάδα, λύση που φέρεται να προωθεί ο κ. Οσμπορν. Το σενάριο του δανείου, που διακινεί ακόμη και μετά την κλοπή ο κ. Οσμπορν, δεν προϋποθέτει την αποδοχή ότι τα Γλυπτά είναι βρετανικής ιδιοκτησίας, την οποία όμως η ελληνική πλευρά δεν αναγνωρίζει;

«Οντως ενυπάρχει αντίφαση. Προέκυψε μια φήμη ότι γινόταν λόγος για δανεισμό 10 ετών, αλλά επίσημα διαψεύστηκε από την ελληνική πλευρά ότι οποιουδήποτε είδους δάνειο θα μπορούσε να θεωρηθεί ποτέ αποδεκτό. Και αυτό είναι σίγουρα λογικό. Ενα δάνειο, νομικά μιλώντας, συνεπάγεται την αποδοχή της αξίωσης ιδιοκτησίας, κάτι που ακριβώς διεκδικεί η βρετανική πλευρά. Αλλά αυτός ο ισχυρισμός, όπως πολύ πρόσφατα απέδειξε για άλλη μια φορά η διεθνής δικηγόρος για τα ανθρώπινα δικαιώματα καθηγήτρια Κάθριν Τίτι, δεν έχει καμία απολύτως βάση στο Διεθνές Δίκαιο πολιτιστικής ιδιοκτησίας, παρά μόνο στο εσωτερικό βρετανικό δίκαιο, και είναι ένας ισχυρισμός που ούτε η ελληνική κυβέρνηση ούτε η διεθνής κοινότητα (UNESCO) αναγνωρίζουν».

Βρετανικός νόμος απαγορεύει στο Βρετανικό Μουσείο να παραχωρήσει εκθέματά του, πλην των ναζιστικών λαφύρων και των ανθρώπινων λειψάνων. Η επιστροφή, επομένως, των Γλυπτών στην Ελλάδα προϋποθέτει την ψήφιση ειδικού νόμου από τη Βουλή;

«Ναι. Το Bρετανικό Mουσείο διέπεται από τον Νόμο για τα Μουσεία του 1963, ο οποίος απαγορεύει τις παραχωρήσεις. Και, ναι, η επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα θα απαιτούσε τόσο την αλλαγή ή απόσυρση-ακύρωση του νόμου του 1963 όσο, πιθανώς, και την απόσυρση ή ακύρωση του αρχικού νόμου του 1816 του Κοινοβουλίου, σύμφωνα με τον οποίο η τότε βρετανική κυβέρνηση αγόρασε τα «Ελγίνεια Μάρμαρα», που συμπεριλαμβάνουν και τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, από τον πρώην πρέσβη του Ηνωμένου Βασιλείου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, Λόρδο Ελγιν».

Η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να συνεχίσει να ασκεί διπλωματική πίεση, με στόχο να ενθαρρύνει τους εφόρους του Βρετανικού Μουσείου να πείσουν τη βρετανική κυβέρνηση να περάσει την απαραίτητη νομοθεσία

Προφανώς δεν θα προέβαινε σε απόσυρση νόμου υπέρ των ελληνικών διεκδικήσεων το βρετανικό Κοινοβούλιο! Αναρωτιέμαι αν θα επαναλαμβάνατε σήμερα την άποψη, που εκφράσατε το 2022, ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα θα επιστρέψουν στην Ελλάδα «μόνο όταν το Ηνωμένο Βασίλειο θα χρειαστεί μια χειρονομία εναντίον της Κίνας ή της Τουρκίας»…

«Εννοούσα ότι πιθανώς μόνο σε ακραίες περιστάσεις οποιαδήποτε βρετανική κυβέρνηση, είτε αριστερή είτε δεξιά είτε κεντρώα, ή μεμονωμένος βουλευτής, θα τοποθετούσε το θέμα της επανένωσης των Γλυπτών αρκετά ψηλά στην κοινοβουλευτική ατζέντα, με πιθανότατα πρώτους τους βουλευτές και μετά τους λόρδους να ψηφίζουν υπέρ. Ως θεωρητικά παραδείγματα τέτοιων ακραίων συνθηκών, επινόησα μια κατάσταση στην οποία το κράτος της Ελλάδας θα βρισκόταν απειλούμενο στρατιωτικά ή οικονομικά ή πολιτιστικά από την ενεργό επιθετικότητα, φέρ’ ειπείν, της Τουρκίας ή της Κίνας, ώστε η κυβέρνηση και το κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου να ήθελαν να κάνουν μια τεράστια χειρονομία αλληλεγγύης».

Εχετε υποστηρίξει ότι η διεκδίκηση διά της νομικής οδού, όπως είχε συζητηθεί σοβαρά στο παρελθόν, δεν είναι λύση. Ενστερνίζεστε και σήμερα την άποψη;

«Βάσει της προηγούμενης εμπειρίας, αυτή η μορφή διεκδίκησης έχει αποδειχθεί απολύτως ανεπιτυχής και αντιπαραγωγική, διότι οποιαδήποτε «νομική» προσέγγιση μπορεί να φανεί ότι νομιμοποιεί τον ισχυρισμό της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου και τoυ Βρετανικού Μουσείου για νόμιμη ιδιοκτησία των «δικών τους Μαρμάρων». Αυτό μόνο μπερδεύει και «θολώνει» το πραγματικό ζήτημα, που είναι ηθικό και όχι ζήτημα νομιμότητας».

Tι μπορεί επομένως να κάνει η ελληνική κυβέρνηση;

«Θα πρέπει να συνεχίσει να ασκεί διπλωματική πίεση, με στόχο να ενθαρρύνει τους εφόρους του Βρετανικού Μουσείου να πείσουν τη βρετανική κυβέρνηση να περάσει την απαραίτητη νομοθεσία. Πραγματικά, δεν μπορεί να κάνει κάτι περισσότερο».

 ***

Τζάνετ Σούζμαν

«Εφθασε η ώρα της επιστροφής, η υπομονή εξαντλείται»

«Hρθε η ώρα να νιώσει το Βρετανικό Μουσείο ντροπή για τα πλέον παράνομα αποκτήματά του. Επιτέλους έφτασε η ώρα να επιστρέψει τα ελληνικά αριστουργήματα που υφαρπάχθηκαν (…). Η υπομονή εξαντλείται» υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, στο «Βήμα» η εδώ και έξι χρόνια πρόεδρος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα (BCRPM) και υποψήφια στο παρελθόν για Οσκαρ Ερμηνείας κορυφαία σαιξπηρική ηθοποιός από τη Νότια Αφρική, Τζάνετ Σούζμαν, μια Dame για τις υπηρεσίες της στο δράμα, που έγινε γνωστή και στις νεότερες γενιές συμμετέχοντας στη δημοφιλή σειρά του Netflix «The Crown». Αποκαλεί, χωρίς περιστροφές, «ντροπιαστική» τη στάση που είχε κρατήσει για το ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα ο πρόσφατα παραιτηθείς υποδιευθυντής του κορυφαίου μουσείου, Τζόναθαν Γουίλιαμς, τον οποίο αποδοκιμάζει για την πρότασή του να γίνει «μοιρασιά» των Γλυπτών με το Μουσείο της Ακρόπολης.

«Οι σκανδαλώδεις αποκαλύψεις κακοδιαχείρισης» ευελπιστεί η Dame Τζάνετ Σούζμαν να κλονίσουν την άποψη του Bρετανικού Mουσείου ότι είναι «το υπέρτατο στο είδος του». Και συνοψίζει ότι «πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στον σεβασμό της πολιτιστικής κληρονομιάς των άλλων εθνών».

«Με μια σχετική ανακούφιση διαβάσαμε στη Βρετανική Επιτροπή για την παραίτηση του υποδιευθυντή του Βρετανικού Μουσείου, Τζόναθαν Γουίλιαμς, που επισπεύδεται από την αποκάλυψη των συγκλονιστικών κλοπών από τον αόρατο – και μη απογραφέντα – θησαυρό του Βρετανικού Mουσείου» επισημαίνει στο «Βήμα» η μαχητική πρόεδρος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα.

Ενωμένοι

«Στην τελευταία συνάντηση της UNESCO ήταν όλοι ενωμένοι ενάντια στην κατηγορηματική άρνησή του να μην επιστραφούν ποτέ τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Η στάση του ήταν ντροπιαστική. Ο Τζόναθαν Γουίλιαμς αργότερα ανέφερε με χολή ότι τα Μάρμαρα τα πήρε ο Ελγιν από το έδαφος, όπου ήταν ήδη πεσμένα. Ενα κραυγαλέο ψέμα. Ο Ελγιν προκάλεσε καταστροφικές ζημιές στο σπουδαίο κτίσμα, πριονίζοντας τα Γλυπτά προκειμένου να τα αφαιρέσει από τον Παρθενώνα στον οποίο ανήκαν» προσθέτει η πρόεδρος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Μαρμάρων.

«Και τρεις μήνες αργότερα ο Τζόναθαν Γουίλιαμς πρότεινε μια “Σύμπραξη για τον Παρθενώνα” με το Μουσείο της Ακρόπολης και μια “μοιρασιά” των Γλυπτών. Γνωρίζoντας πολύ καλά ότι το μοίρασμα δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από την Ελλάδα, στην οποία ανήκουν και από πολιτισμική και από ιστορική άποψη τα συγκεκριμένα Γλυπτά» υπογραμμίζει η Dame Τζάνετ Σούζμαν.

«Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε» συνεχίζει «ότι οι σκανδαλώδεις αποκαλύψεις κακοδιαχείρισης θα κλονίσουν την άποψη του Bρετανικού Mουσείου ότι είναι το υπέρτατο στο είδος του. Ηρθε η ώρα να νιώσει ντροπή για τα πλέον παράνομα αποκτήματά του. Επιτέλους, έφτασε η ώρα να επιστρέψει τα ελληνικά αριστουργήματα που υφαρπάχθηκαν, με δωροδοκία, από έναν σκαιώδη προνομιούχο αριστοκράτη. Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στον σεβασμό της πολιτιστικής κληρονομιάς των άλλων εθνών. Η υπομονή εξαντλείται» καταλήγει.