Εφέτος βραβεύθηκε με Νομπέλ στη Φυσική μια γυναίκα. Ναι, είναι είδηση, αφού η Καναδή Ντόνα Στρίκλαντ, περί ης ο λόγος, είναι η πρώτη γυναίκα που λαμβάνει Νομπέλ Φυσικής τα τελευταία 55 χρόνια (και μόλις η τρίτη στην ιστορία των βραβείων)! Εφέτος βραβεύθηκε με Νομπέλ Χημείας άλλη μια γυναίκα. Και αυτό αποτελεί είδηση, καθώς η Φράνσις Αρνολντ είναι η δεύτερη γυναίκα τον τελευταίο μισό και πλέον αιώνα που κερδίζει το συγκεκριμένο Νομπέλ. Δύο (θηλυκοί) κούκοι όμως δεν φέρνουν την άνοιξη σε ό,τι αφορά την ισότητα μεταξύ των δύο φύλων (και) στον συγκεκριμένο θεσμό.
Υπάρχει μια διαχρονική «ανισορροπία» σε ό,τι αφορά τις βραβεύσεις ανδρών και γυναικών επιστημόνων που προκαλεί ολοένα και περισσότερη (δικαιολογημένη) κριτική, η οποία στρέφεται προς τις επιτροπές που αποφασίζουν τους νικητές. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ιστορία των Νομπέλ οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 3% των βραβευθέντων στην επιστήμη – μόνο στο πεδίο της Ιατρικής το ποσοστό είναι καλύτερο (όχι όμως και καλό): οι γυναίκες αποτελούν το 21% των βραβευθέντων κατά την τελευταία δεκαετία. Την ίδια στιγμή η συντριπτική πλειονότητα των βραβευθέντων προέρχεται από δυτικά κράτη. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αυτό συμβαίνει επειδή απλώς στο πλαίσιο των Νομπέλ αναγνωρίζεται η δουλειά επιστημόνων δεκαετίες αργότερα από την εποχή που διεξήγαγαν τις έρευνές τους – αυτό πρακτικά σημαίνει ότι 30 ή 40 χρόνια πριν η αντιπροσώπευση των γυναικών και των μη δυτικών επιστημόνων ήταν πολύ χαμηλή. Ωστόσο τα στοιχεία δείχνουν ότι οι προκαταλήψεις μάλλον καλά κρατούν και σήμερα στην επιστήμη, καθώς και ότι η πρόοδος γίνεται με ρυθμούς χελώνας, κάτι που έγινε ιδιαίτερα εμφανές το 2017, όταν δεν υπήρξαν για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά γυναίκες στα βραβεία.
Οι ανισότητες δεν είναι πλασματικές και αυτό φαίνεται ότι το κατανοούν και οι υπεύθυνοι των βραβείων. Οπως παραδέχθηκε ο γενικός γραμματέας της Συνέλευσης Νομπέλ Τόμας Πέρλμαν, η Συνέλευση ανησυχεί για την ανισορροπία μεταξύ των δύο φύλων σε ό,τι αφορά τα βραβεία. Για τον λόγο αυτόν αποφάσισε να αυξήσει τον αριθμό των γυναικών που θα προτείνουν υποψηφίους, με την ελπίδα ότι έτσι θα αυξηθούν οι πιθανότητες οι γυναίκες να προτείνουν ευκολότερα γυναίκες για Νομπέλ. Ωστόσο δεν είναι λίγοι οι γνωρίζοντες που υποστηρίζουν ότι πιθανώς αυτή η κίνηση να μην έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Και αυτό διότι, όπως δείχνουν πολλές μελέτες, όταν κάποιος μεγαλώνει σε ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό περιβάλλον, είτε είναι άνδρας είτε γυναίκα, τείνει να επιλέγει αυτό που του υπαγορεύει το περιβάλλον του. Ως γνωστόν, το πολιτισμικό περιβάλλον μας είναι γένους… αρσενικού.
Σε μια επιπλέον κίνηση με στόχο να μπει κάποτε ένα τέλος στις ανισότητες των Νομπέλ, οι υπεύθυνοί τους έχουν ήδη δρομολογήσει άλλο ένα μέτρο. Στις προσκλήσεις που αποστέλλονται εφέτος προς τους χιλιάδες επιστήμονες που θα επιλέξουν τους υποψηφίους για το 2019 περιέχεται και η παράκληση να λάβουν σοβαρά υπόψη στην επιλογή τους το «διαφορετικό» σε ό,τι αφορά το φύλο, τη γεωγραφική προέλευση αλλά και το αντικείμενο του κάθε επιστήμονα. Οι προσπάθειες αυτές φαίνονται σαν… μια κάποια λύση, ωστόσο υπάρχουν και οι επικριτές που τονίζουν ότι πρέπει να υπάρξουν πολύ πιο βαθιές τομές – μια παράκληση δεν είναι αρκετή, λένε, είναι πιθανόν να χρειάζεται κάποιες φορές επιβολή.
Και δεν είναι μόνο τα Νομπέλ αλλά και άλλα βραβεία κύρους που έχουν… εξοστρακίσει τις γυναίκες. Στα μαθηματικά το Μετάλλιο Fields απονεμήθηκε για πρώτη φορά σε γυναίκα το 2014, ενώ το νορβηγικό μαθηματικό βραβείο Αbel δεν το έχουν κρατήσει ποτέ γυναικεία χέρια.
Αποδεικνύεται περίτρανα ότι ακόμα και οι κύκλοι του υψηλού πνεύματος και της διανόησης αποτελούν τελικά μια μικρογραφία της (ανδροκρατούμενης) κοινωνίας μας και των παθογενειών της. Και αποδεικνύεται ακόμα πιο περίτρανα ότι κάτι πρέπει να αλλάξει σύντομα ώστε τέτοια βραβεία κύρους να μην είναι βραβεία μόνο για… κυρίους – διότι μάλλον αυτή είναι η «συνταγή» για να απολεσθεί το κύρος τους.
