Διακόσια είκοσι χρόνια πριν, την Πρωτομαγιά του 1804, ο Αδαμάντιος Κοραής, σε επιστολή του προς τον Αλέξανδρο Βασιλείου, εισήγαγε τον όρο πολιτισμός για να αποδώσει τον γαλλικό civilisation. Ο Κοραής ανέσυρε τη λέξη αυτή από τον Διογένη Λαέρτιο (3ος αι. μ.Χ.), όπου είχε τη σημασία «ενασχόληση με τα κοινά». Το αναφέρω αυτό για να τονίσω ότι οι γενεαολογίες του πολιτισμού και της πολιτικής στην ελληνική γλώσσα και «παράδοση» συγκλίνουν ως προς την έμφασή τους στην έννοια της συλλογικότητας, της από κοινού επιδίωξης και βίωσης πολιτικών και πολιτισμικών αγαθών που (ιδανικά) προάγουν τις αξιακές προτεραιότητες μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. Από τον (βεβαίως προπαγανδιστικό) εγκωμιασμό της αθηναϊκής φιλοκαλίας και φιλοσοφίας στον Επιτάφιο του Περικλή μέχρι την επιμονή του Μακρυγιάννη στο συλλογικό εμείς, τα πολιτισμικά αγαθά ήταν υπόθεση κατ’ εξοχήν συλλογική (πρβλ. το μακρυγιάννειο «γι’ αυτά πολεμήσαμε»). Ο πολιτισμός, λοιπόν, σχεδόν εξ ορισμού, συνιστά, διατείνομαι, φαινόμενο πολιτικό. Υπάρχουν διάφορα επίπεδα πολιτιστικής δημιουργίας και επικοινωνίας, που διατρέχουν όλες τις κλίμακες από το ατομικό προς το συλλογικό, γεγονός που επιτρέπει την κατασκευή ευρειών ιδεολογικών και, εν τέλει, πολιτικών κατηγοριών όπως, για παράδειγμα, οι έννοιες «ελληνικός» ή «ευρωπαϊκός» πολιτισμός – κατηγορίες οι οποίες, παρά τη γενικευτική απλοϊκότητά τους, επιτελούν σημαντικό ρόλο στη φαντασιακή θέσμιση κοινωνιών, για να θυμηθούμε τον Κορνήλιο Καστοριάδη.

O πολιτισμός παραμένει, μέχρι τώρα, το σημαντικότερο προπύργιο στην αναμέτρηση του ανθρώπινου πνεύματος και της ανθρώπινης νοημοσύνης με την τεχνητή.

Πριν από δεκαεννέα μήνες, με αίσθηση ιδιαίτερης ευθύνης δέχθηκα την τιμή να διαδεχθώ την σπουδαία ιστορικό και αγαπημένη μέντορα κυρία Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ στη θέση του προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου του ΕΠΚεΔ. Στόχος και όραμά μου, σύμφωνα και με την καταστατική αποστολή και τη μεγάλη παράδοση του Κέντρου, είναι οι Δελφοί να καταστούν εκ νέου ένας «ομφαλός» του σύγχρονου πολιτισμού μέσω της διοργάνωσης και προβολής πολιτιστικών πρωτοβουλιών διεθνούς βεληνεκούς που εστιάζονται στη διαλεκτική σχέσεων ατόμων και κοινωνιών, πολιτών και πολιτειών. Αυτόν τον στόχο εξυπηρετούν πάγια προγράμματα του Κέντρου, όπως, για παράδειγμα, εκθέσεις, διεθνή συνέδρια, εργαστήρια θεάτρου, η διεπιστημονική Δελφική Ακαδημία Ευρωπαϊκών Σπουδών (χρηματοδοτούμενη αποκλειστικά από την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος) και, βεβαίως, ο πρόσφατος θεσμός των Δελφικών Διαλόγων, που εξ ολοκλήρου χρηματοδοτείται από την ασφαλιστική εταιρεία Eurolife.

Οι Πρώτοι Δελφικοί Διάλογοι με θέμα την τεχνολογία και τη δημοκρατία, υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, κυρίας Σακελλαροπούλου, στέφθηκαν με απόλυτη επιτυχία: τους παρακολούθησαν διαδικτυακά περίπου 90.000 άνθρωποι από όλον τον πλανήτη! Πρόκειται, φρονώ, για μια σημαντική ένδειξη ελπίδας ότι οι Δελφοί επανέρχονται στο επίκεντρο του παγκόσμιου χάρτη ως τόπος παραγωγής όχι πια μαντικών θεσφάτων, αλλά δημιουργικής διερεύνησης του κρίσιμου παρόντος και του ακόμη κρισιμότερου, όπως διαφαίνεται, μέλλοντος, μέσω στοχαστικών και πολιτιστικά διαμεσολαβημένων προσαρμογών και – το πιο σημαντικό – κριτικών προτάσεων. Οι Δεύτεροι Δελφικοί Διάλογοι, που θα λάβουν χώρα στις 21-23 Ιουνίου, με τη συμμετοχή πρωτοπόρων, διεθνούς επιδραστικότητας, στοχαστών και ερευνητών, θα εστιάζονται στην ευρύτερη θεματική Δημοκρατία και Πολιτισμός στην Εποχή του Μετα-ανθρώπινου.

Επιπλέον καινούργιες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν ή θα περιλαμβάνου στο άμεσο μέλλον:

Ετήσιο συνέδριο για την αρχαιότητα & τον σύγχρονο κόσμο.

Ετήσιο συνέδριο για τις προκλήσεις και προοπτικές της ελληνικής και ευρωπαϊκής πολιτιστικής διπλωματίας.

Πρόγραμμα φιλοξενίας που απευθύνεται κυρίως σε καταξιωμένους καλλιτέχνες (εικαστικούς, μουσικούς κ.ά.) και συγγραφείς και στοχαστές από όλον τον κόσμο.

Την ίδρυση του Διεθνούς Δελφικού Πολιτιστικού Δικτύου, το οποίο θα προάγει πολιτιστικές διαδράσεις μεταξύ ευρωπαϊκών αλλά και άλλων χωρών, με κέντρο τους Δελφούς.

Την αποστολή του ΕΠΚεΔ θα ενισχύσει αποφασιστικά η πλήρης ανακαίνιση των συνεδριακών του χώρων, έργο μεγαλεπήβολο, κόστους 11 περίπου εκατομμυρίων ευρώ, το οποίο, χάρη στο όραμα και στην πρωτοβουλία της υπουργού Πολιτισμού, δρος Λίνας Μενδώνη, και την υποστήριξη του ίδιου του Πρωθυπουργού, έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης και πρόκειται να ολοκληρωθεί σε τριάμισι χρόνια από τώρα.

Το δελφικό παράγγελμα «γνώθι σαυτόν» δεν ήταν ποτέ άλλοτε τόσο επίκαιρο για τον συλλογικό, όχι ατομικό πλέον, ανθρώπινο «εαυτό» όσο σήμερα

Εφέτος, πενήντα χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, τα σημαντικότερα προγράμματα του ΕΠΚεΔ (με προεξάρχοντα αυτά των Δελφικών Διαλόγων και της Δελφικής Ακαδημίας) είναι αφιερωμένα στη δημοκρατία, στην ιστορία, στις προοπτικές ης, στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Την σειρά αυτή εκδηλώσεων θα εγκαινιάσει μια σπουδαία έκθεση λιθογραφικών, χαλκογραφικών και κεραμικών έργων του Πάμπλο Πικάσο στις 11 Μαΐου. Έμφαση δίνεται σε πρωτότυπες αφίσες που δημιούργησε ο κορυφαίος ευρωπαίος ζωγράφος για την προώθηση της δημοκρατίας και της παγκόσμιας ειρήνης κατά τη μεταπολεμική και κυρίως την ψυχροπολεμική περίοδο. Αρωγοί και εδώ στάθηκαν χορηγοί από τον ιδιωτικό τομέα, με πρωτοπόρο και πάλι τη Eurolife.

Στην καμπή της διαδρομής της ανθρωπότητας σήμερα προς τη διαφαινόμενη υπέρβαση της μέχρι τώρα σύλληψης και έκφανσης του ίδιου του εαυτού της, της πορείας της προς το μετα-ανθρώπινο, που σε λίγες δεκαετίες θα επιφέρει ριζικές τομές στην οικονομία, στην πολιτική, στην οικολογία, στον πολιτισμό, στη βίωση και έννοια της χρονικότητας, σε κάθε πτυχή της πραγματικότητας, της ίδιας της ουσίας του «πραγματικού», το ΕΠΚεΔ, αντλώντας και από την εμβληματική αίγλη του απολλώνιου ομφαλού του, προσπαθεί να καταδεικνύει στην πράξη, μέσω της παραγωγής και προώθησης σε διεθνές επίπεδο κριτικού στοχασμού και δημιουργικών πολιτιστικών παρεμβάσεων, ότι το δελφικό παράγγελμα «γνώθι σαυτόν» δεν ήταν ποτέ άλλοτε τόσο επίκαιρο για τον συλλογικό, όχι ατομικό πλέον, ανθρώπινο «εαυτό» όσο σήμερα. Γιατί κακά τα ψέματα: η τεχνολογικά υποστηριζόμενη εν δυνάμει ομογενοποίηση των ατομικοτήτων μια μόνο αντίσταση μπορεί σήμερα πια να γνωρίσει: την κριτική, αυτογνωστική διερεύνηση της ίδιας της φύσης του ανθρώπινου, των δυνατοτήτων και των ορίων της και τη δημιουργική, δηλαδή πολιτιστικά εκπεφρασμένη, ενεργοποίηση του φαντασιακού. O πολιτισμός, ως κατ’ εξοχήν προϊόν της φαντασίας και του φαντασιακού αλλά και του στοχασμού και κινητήρια δύναμη της αυτοσυνειδησίας και αυτοκριτικής ατομικών και συλλογικών υποκειμένων, κριτής αλλά και συνοδοιπόρος της πολιτικής, παραμένει, μέχρι τώρα, το σημαντικότερο προπύργιο στην αναμέτρηση του ανθρώπινου πνεύματος και της ανθρώπινης νοημοσύνης με την τεχνητή.

Ο κ. Παναγιώτης Ροϊλός είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών.