Στο τέλος του 2024 συμπληρώνεται πενταετία από την τελευταία συνταγματική αναθεώρηση του 2019. Από εκεί και πέρα μπορεί η Βουλή, σύμφωνα με το άρθρο 110 παρ. 6 του Συντάγματος, να διαπιστώσει την ανάγκη αναθεώρησης συγκεκριμένων συνταγματικών διατάξεων, ώστε η επόμενη Βουλή να προχωρήσει στην τροποποίηση ή κατάργησή τους. Αν και η απαιτητική αυτή διαδικασία ενδέχεται να μην ολοκληρωθεί πριν το 2027, πάντως η συζήτηση για τις αλλαγές πρέπει να ξεκινήσει από τώρα, ώστε το πολιτικό σύστημα να είναι έτοιμο για τη λήψη των σχετικών αποφάσεων, όταν έρθει η ώρα.
Η πιο εμφανής ανάγκη αναθεώρησης αφορά το άρθρο 90 παρ. 5 του Συντάγματος, δεδομένου ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη απευθύνει στη χώρα μας σύσταση να θεσμοθετηθεί η συμμετοχή του ίδιου του δικαστικού σώματος στην επιλογή των Προέδρων και Αντιπροέδρων των τριών ανώτατων δικαστηρίων (Αρειος Πάγος, Συμβούλιο Επικρατείας, Ελεγκτικό Συνέδριο), στο πλαίσιο της έκθεσής της του έτους 2022 για την κατάσταση του κράτους δικαίου στα κράτη- μέλη.
Αν θέλουμε να αποφύγουμε το ενδεχόμενο περιπετειών αντίστοιχων με εκείνες που έχουν ήδη η Πολωνία και η Ουγγαρία, με παραπομπές στο Δικαστήριο της Ενωσης για ζητήματα έλλειψης ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης απέναντι στην πολιτική εξουσία, είναι ενδεδειγμένη η τροποποίηση του άρθρου 90 παρ. 5, έτσι ώστε να γίνεται π.χ. μια προκαταρκτική ψηφοφορία στην ολομέλεια του οικείου ανώτατου δικαστηρίου και στη συνέχεια η κυβέρνηση να επιλέγει το ένα από τα δύο ή τρία πρόσωπα, τα οποία θα της έχει προτείνει η ολομέλεια.
Σχετικές ιδέες είχαν διατυπωθεί άλλωστε σε πρακτικά ολομελειών ανώτατων δικαστηρίων από τη δεκαετία του 1990, χωρίς όμως συνέχεια, αφού οι εκάστοτε κυβερνήσεις δεν ήθελαν να χαλαρώσουν τον εναγκαλισμό τους με την ηγεσία της Δικαιοσύνης.
Τον τελευταίο καιρό έχει έρθει εξάλλου στην επικαιρότητα, μέσα από τις αλλεπάλληλες τροποποιήσεις του Εκλογικού Κώδικα, το ζήτημα της δυνατότητας απαγόρευσης της συμμετοχής αντιδημοκρατικών κομμάτων στις βουλευτικές εκλογές. Εδώ ασφαλής λύση θα ήταν η αναθεώρηση του άρθρου 29 του Συντάγματος, ώστε να προβλεφθεί ρητά ο θεσμός, εφόσον κρίνεται αναγκαίος για την προστασία του πολιτεύματος, σε συνδυασμό με την προσθήκη σχετικής παραγράφου στο άρθρο 100, προκειμένου να ανατεθεί η σχετική αρμοδιότητα στον φυσικό κριτή των εκλογικών διαφορών, δηλαδή το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο (ΑΕΔ), και ν’ αποφευχθεί το ενδεχόμενο αντιφατικών αποφάσεων μεταξύ εκείνου και του Α’ Τμήματος του Αρείου Πάγου.
Μια ελληνική ιδιαιτερότητα είναι η πρόβλεψη του άρθρου 16 παρ. 5 του Συντάγματος ότι η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, αφού αντίστοιχη διάταξη δεν υπάρχει σε άλλο ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Η αναθεώρηση του άρθρου 16 έχει συζητηθεί επανειλημμένα και ίσως αποδειχθεί ότι είναι πια ώριμη να προχωρήσει, προκειμένου να περιορισθεί η οικονομική αιμορραγία της χώρας για φοιτητικό συνάλλαγμα στο εξωτερικό.
Ολα αυτά βέβαια συναρτώνται με την εξέλιξη του δημόσιου βίου μετά τις επικείμενες βουλευτικές εκλογές και το πολιτικό κλίμα που θα διαμορφωθεί. Μπορεί να υποθέσει κανείς ότι, εφόσον οδηγηθούμε σε κυβερνήσεις συνεργασίας στηριγμένες σε ισχυρές κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες, θα διευκολυνθεί και η εξεύρεση της απαραίτητης υπερ-πλειοψηφίας των 180 βουλευτών για την αναθεώρηση. Αν αντίθετα έχουμε μονοκομματική κυβέρνηση με οριακή πλειοψηφία, φαίνεται πιο πιθανή η όξυνση της αντιπαράθεσης και δυσκολότερη η επίτευξη ευρύτερων συναινέσεων. Ο χρόνος θα δείξει.
Ο κ. Κώστας Χ. Χρυσόγονος είναι συνταγματολόγος, καθηγητής Νομικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
