Σε μια εποχή που οι συνθήκες της ζωής των ανθρώπων μεταβάλλονται ραγδαία και για πολλούς χειροτερεύουν μέσα σε πολυ-κρίσεις, ένας νέος κόσμος φαίνεται να ανατέλλει. Ο κόσμος του μετα-σύμπαντος (metaverse), του big tech καπιταλισμού και των αντίστοιχων επιχειρήσεων περιλαμβάνει συζεύξεις της πραγματικότητας, εικονικής και μη, επεκτάσεις της τεχνητής νοημοσύνης, προοπτικές δημιουργίας δι-ανθρώπινων (transhuman) υποκειμένων, προσδοκίες για διαστημικά ταξίδια και για έναν πολυ-πλανητικό πολιτισμό.
Δεν είναι η πρώτη φορά στην Ιστορία που η τεχνολογία μετασχηματίζει τις πραγματικότητες αλλά και τις εικόνες της ζωής. Ιδέες αλλά και ουτοπίες τεχνολογικής διακυβέρνησης αναπτύχθηκαν από τον 19ο αιώνα και απέκτησαν ποικίλες διακλαδώσεις – ο σαινσιμονισμός αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Οι πρόσφατες όμως πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ, μετά την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, έστρεψαν το ενδιαφέρον σε ένα ρεύμα ιδεών που έγινε γνωστό με τον όρο «τεχνοκρατία». Αυτό το ρεύμα εμφανίσθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες στις αρχές του 20ού αιώνα και εξελίχθηκε στη δεκαετία του 1930.
Οι απαρχές της τεχνοκρατίας εντοπίζονται στην ανάλυση του ρόλου των μηχανικών και των επιστημόνων από οικονομολόγους, μηχανικούς και στοχαστές όπως ο Χάουαρντ Σκοτ (Howard Scott), ο Θόρσταϊν Βέμπλεν (Thorstein Veblen), ο Γουίλιαμ Χένρι Σμιθ (William Henry Smyth). Στον πυρήνα της σκέψης τους βρισκόταν η αντίληψη ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις και η βιομηχανική οικονομία δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις αλλά και την ανάγκη για την κεντρική πολιτική δράση των μηχανικών και γενικά των «τεχνοκρατών» και την ενεργοποίησή τους σε κυβερνητικές θέσεις.
Ο μηχανικός Γουίλιαμ Χ. Σμιθ χρησιμοποίησε, σε άρθρα και στο βιβλίο Technocracy. First, Second and Third Series (1921), τη λέξη «τεχνοκρατία» για να περιγράψει μορφές διακυβέρνησης από επιστήμονες, τεχνικούς και μηχανικούς. Στο βιβλίο του The Engineers and the Price System (1934), συλλογή μιας σειράς άρθρων που δημοσιεύθηκαν το 1919, ο Θόρσταϊν Βέμπλεν ανέδειξε τον ρόλο των μηχανικών στην οικονομία της εποχής. Αρκετές τεχνοκρατικές οργανώσεις δημιουργήθηκαν στη Βόρειο Αμερική κατά τον Μεσοπόλεμο, αλλά το ρεύμα σταδιακά φυλλορρόησε.
Δεν ανέπτυξε ένα συνεκτικό πολιτικό πρόγραμμα ενώ η αμφιλεγόμενη πολιτική του κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κυρίως υπέρ του απομονωτισμού, προκάλεσε αρνητικές αντιδράσεις και διώξεις.
Ωστόσο, η ιεραρχικά οργανωμένη, τεχνολογικά σχεδιασμένη κοινωνία και οικονομία που πρότειναν οι υποστηρικτές της «τεχνοκρατίας» βρήκε, τουλάχιστον για ορισμένους από αυτούς, γόνιμο έδαφος στη μακρινή Νότιο Αφρική. Το απαρτχάιντ που επιβλήθηκε το 1948 έλκει την καταγωγή του από ποικίλα ιδεολογικά ρεύματα, από τις ρατσιστικές θεωρίες του 19ου αιώνα έως τον εθνικοσοσιαλισμό.
Το απαρτχάιντ όμως δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνον ως έκφραση παλαιότερων πεποιθήσεων. Αυτές οι πεποιθήσεις συναρθρώθηκαν με ιδέες για μια τεχνοκρατικά οργανωμένη οικονομία και κοινωνία. Οι ετερογενείς χώροι κατοίκησης και ζωής θα εξέλιπαν μέσα από ένα σύστημα οργανωμένου φυλετικού διαχωρισμού και ελέγχου της γης, των ακινήτων, της βιομηχανίας, των ορυχείων.
Πρόσφατα, ορισμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τη δραστηριότητα του Τζόσουα Νόρμαν Χάλντεμαν (Joshua Norman Haldeman). Ο Χάλντεμαν, χειροπράκτης, τεχνικός και πολιτικός, είχε έντονα δραστηριοποιηθεί σε οργανώσεις της τεχνοκρατίας στις ΗΠΑ και τον Καναδά πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Βρήκε καταφύγιο στη Νότιο Αφρική του απαρτχάιντ το 1950, μετά την παρακμή της τεχνοκρατίας στην Αμερική. Ηταν ένας «επαγγελματίας εξερευνητής» της τεχνοκρατικής διακυβέρνησης του κόσμου. Ηταν και εκ μητρός παππούς του επιχειρηματία Ιλον Μασκ.
Η πολιτική της «τεχνοκρατίας» έχει τις δικές της ιστορίες…
Η κυρία Εφη Γαζή είναι καθηγήτρια Θεωρίας της Ιστοριογραφίας και Νεότερης Ιστορίας του Τμήματος Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
