Στο έργο Θεαίτητος του Πλάτωνα ένας από τους συνομιλητές αναφέρει ότι «έστιν ουν επιστήμη δόξα αληθής μετά λόγου», δηλαδή η επιστήμη αποτελεί βεβαιωμένη με λογικά επιχειρήματα γνώση. Στις μέρες μας, τα «επιχειρήματα» αυτά δύναται να προκύψουν από πολύ συγκεκριμένα «εργαλεία», όπως το σύγχροτρον: ένα ισχυρό «πολυεργαλείο» που συμβάλλει καίρια στη μελέτη της έμβιας και άβιας ύλης από τη νανοκλίμακα έως το φυσικό μέγεθος αντικειμένων.
Πρόκειται για την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εκπέμπεται, όταν ηλεκτρόνια που έχουν επιταχυνθεί σε ταχύτητα κοντά σε αυτή του φωτός, ταξιδεύουν σε καμπύλες τροχιές. Το φάσμα της εκπεμπόμενης ακτινοβολίας είναι ευρυζωνικό, από το υπέρυθρο έως τις ακτίνες Χ. Το σύγχροτρον ως ένα – στην ουσία – υπερ-μικροσκόπιο επιτρέπει την καταγραφή της θέσης και της κίνησης των ατόμων, τόσο στη συμπυκνωμένη όσο και στην έμβια ύλη, αποκαλύπτοντας τη λειτουργία του κόσμου μας σε όλη της την πολυπλοκότητα.
Πέρα από τις υπάρχουσες εθνικές εγκαταστάσεις σύγχροτρον, το 1988 δημιουργήθηκε στη Γκρενόμπλ της Γαλλίας, το Ευρωπαϊκό σύγχροτρον (ESRF), το πρώτο σύγχροτρον 4ης γενιάς υψηλής ενέργειας, μετά την αναβάθμιση του 2020. Το ESRF προσελκύει πάνω από 10.000 επιστήμονες ετησίως οι οποίοι χρησιμοποιούν το υπέρλαμπρο φως σύγχροτρον στους 44 πειραματικούς σταθμούς για να απαντήσουν ερωτήματα όπως: γιατί πολλαπλασιάζεται ένας ιός και πόσο αποτελεσματικά είναι τα φάρμακα, πώς βελτιώνεται η απόδοση μπαταριών και φωτοβολταϊκών κ.ά.
Οι απαντήσεις προάγουν καινοτόμες τεχνολογικά λύσεις, με ισχυρό αντίκτυπο στην κοινωνία σε τομείς όπως η υγεία, η διατροφή, η ενέργεια, οι κλιματικές προκλήσεις, η πλανητική έρευνα, η πολιτιστική κληρονομιά, η μικροηλεκτρονική, τα πετροχημικά κ.ά. Η πρόσβαση στις υποδομές του εξασφαλίζεται μέσα από πιστοποιημένες διαδικασίες αξιολόγησης προτάσεων βάσει επιστημονικής αριστείας και αντίκτυπου. Το ESRF λαμβάνει χρηματοδότηση από 21 χώρες, ενθαρρύνοντας τη διεθνή συνεργασία και καινοτομία, με το εντυπωσιακό ιστορικό του να περιλαμβάνει περίπου 2.000 επιστημονικές δημοσιεύσεις ετησίως, πολλαπλές πατέντες και συμμετοχή σε 4 βραβεία Νόμπελ.
Τα οφέλη από την ενδεχόμενη ένταξη της Ελλάδας στο ESRF είναι πολλαπλά. Ενδεικτικά, περιλαμβάνουν τη διεξαγωγή βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας σε υψηλής τεχνολογίας πειραματικές διατάξεις, την υλοποίηση διεπιστημονικών συνεργασιών, τη μεταφορά προηγμένης τεχνογνωσίας και εξειδίκευσης σε τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας (υλισμικό και λογισμικό). Επιπροσθέτως, δίνονται ευκαιρίες για συμμετοχή νέων επιστημόνων σε εκπαιδευτικά προγράμματα του ESRF, ταυτόχρονα περιορίζοντας τη διαρροή επιστημόνων (brain drain), ενισχύοντας τον επαναπατρισμό τους (brain regain). Τέλος, δίνεται η δυνατότητα διασύνδεσης με τη βιομηχανία, ενώ υπάρχουν ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις μέσα από τη συμμετοχή σε διαγωνισμούς προμηθειών.
Στις 13 & 14 Μαρτίου 2024, τo δίκτυο Ελλήνων Χρηστών Ακτινοβολίας Σύγχροτρον (GrSUN), το οποίο είναι ενεργό εδώ και 2 χρόνια και εκπροσωπεί τα ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια της χώρας, θα παρουσιάσει στο Μουσείο της Ακρόπολης τις προοπτικές ένταξης της Ελλάδας στο ESRF. Το Συμπόσιο «ESRF MEMBERSHIP: Catalyzing Greek Scientific Excellence» απευθύνεται τόσο στο εξειδικευμένο αλλά και στο ευρύ κοινό.
Ο κ. Αθανάσιος Παπάζογλου είναι υπεύθυνος επιχειρηματικής ανάπτυξης ESRF, μέλος και εκπρόσωπος GrSUN.
