Στις 17 Μαΐου 1954 άρχισαν στην Ελβετία οι ανασκαφικές εργασίες για το χτίσιμο του CERN, του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών, το οποίο την 1η Οκτωβρίου θα γιορτάσει επισήμως την επέτειο των 70 χρόνων του.
Ωστόσο, οι διεργασίες για τη δημιουργία της μεγαλύτερης συνεργατικής επιστημονικής δομής στην Ευρώπη είχαν αρχίσει τουλάχιστον 5 χρόνια νωρίτερα.
Επισήμως, οι λόγοι που ώθησαν μια ομάδα φωτισμένων ευρωπαίων φυσικών να προτείνουν τη δημιουργία του CERN (η οποία υποστηρίχθηκε θερμά και από την UNESCO) ήταν η ανάγκη να μοιραστεί το κόστος των ακριβών δομών που απαιτούνταν για τη διενέργεια πειραμάτων κβαντικής φυσικής προκειμένου να ξαναγίνει η Ευρώπη πρωτοπόρος στην επιστήμη, στην οποία οι ΗΠΑ είχαν πάρει το προβάδισμα.
Υπήρχε όμως και ένας ακόμη λόγος: στον απόηχο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και του σοκ από τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, η ανάγκη για συνύπαρξη και συνεργασία επιστημόνων για ειρηνικούς σκοπούς διέπνεε τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Εξ ου και η επιλογή της ουδέτερης στον πόλεμο Ελβετίας ως έδρας του CERN.
Βεβαίως οι φυσικοί είχαν διαπιστώσει πολύ νωρίτερα τα προβλήματα που δημιουργούσε η πολιτική στην επιστήμη. Τον Οκτώβριο του 1931 πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη το πρώτο διεθνές συνέδριο πυρηνικής φυσικής.
Το συνέδριο διοργανώθηκε από τη Βασιλική Ακαδημία της Ιταλίας με πρωτεργάτη τον κορυφαίο Ενρίκο Φέρμι. Επρόκειτο για μια συγκέντρωση υψηλής διανόησης: Νιλς Μπορ, Μαρία Κιουρί, Βόλφγκανγκ Πάουλι, Βέρνερ Χάισεμπεργκ, Ρόμπερτ Μίλιγκαν είναι μερικοί μόνο από τους διάσημους της πυρηνικής φυσικής που συμμετείχαν.
Ηχηρή απουσία ο Αϊνστάιν, ο οποίος αρνήθηκε την πρόσκληση να συμμετάσχει ως ένδειξη διαμαρτυρίας για πρόσφατο διάταγμα του Μουσολίνι το οποίο υποχρέωνε τους ιταλούς πανεπιστημιακούς να υπογράψουν υπόσχεση αφοσίωσης στο καθεστώς.
Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι ο Ντούτσε θεώρησε το συνέδριο μια καλή ευκαιρία να αποκτήσει ο φασισμός καλό όνομα διεθνώς μέσω της υποστήριξής του στην επιστήμη. Στην πραγματικότητα η υποστήριξη ήταν συγκεκαλυμμένη χειραγώγηση.
Στις 11 Οκτωβρίου 1931, ημέρα έναρξης των εργασιών, ο Μουσολίνι προήδρευσε συνοδευόμενος από τους υπουργούς του και φορώντας την πλήρη φασιστική στολή του, ενώ ο πρόεδρος της Ακαδημίας τον ευχαρίστησε δημόσια για τη στήριξή του στην πυρηνική φυσική.
Ο Φέρμι, ο οποίος το 1938 θα εγκατέλειπε την Ιταλία λόγω του καθεστώτος, προσπάθησε (ανεπιτυχώς) να κρατήσει την επιστήμη μακριά από την πολιτική. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Πάουλι σε επιστολή προς φίλο του αναφέρει ως τρομερό το γεγονός ότι έπρεπε να σφίξει το χέρι του Μουσολίνι.
Όπως θα διαβάσετε, το CERN διαπραγματεύεται τα μελλοντικά βήματά του. Το αν θα καρποφορήσουν αυτά είναι σημαντικό για την επιστήμη. Η διατήρηση όμως του πνεύματος συνεργασίας από το οποίο διέπεται και της αφοσίωσής του στην ειρήνη είναι απείρως σημαντικότερα για την ανθρωπότητα.
