Ας πούμε πως είστε σε ένα μουσείο – ένα από εκείνα τα τεράστια, μαρμάρινα οικοδομήματα της Δύσης, όπου η ιστορία είναι οργανωμένη ανά γεωγραφική περιοχή, πολιτισμό και χρονολογία, σαν σουπερμάρκετ του παρελθόντος. Ας πούμε το Βρετανικό Μουσείο.

Σταματάτε μπροστά σε μια προθήκη που γράφει «Αίγυπτος» ή «Ελλάδα» ή «Μεσοποταμία», και εκεί, πίσω από αλεξίσφαιρο γυαλί, βλέπετε κάτι συγκλονιστικό: ένα κομμάτι μιας πολιτιστικής αφήγησης που μπορεί να μη σας ανήκει (Αίγυπτος, Μεσοποταμία), αλλά δεν ανήκει ούτε και στο μουσείο που το φιλοξενεί.

Πώς έφτασε εδώ; Ποιος το έφερε; Υπάρχει ένα μικρό ταμπελάκι που πιθανώς γράφει κάτι σαν «Αποκτηθέν το 1812» ή «Δωρεά του λόρδου Τάδε». Δεν λέει όμως «Κλεμμένο». Δεν λέει «Μεταφέρθηκε υπό συνθήκες που σήμερα θα θεωρούνταν έγκλημα».

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να περιγράψεις την αποικιοκρατία, αλλά ας την ορίσουμε εδώ ως εξής: ένας μηχανισμός συστηματικής μεταφοράς πλούτου από ένα μέρος του κόσμου σε ένα άλλο, με την επίφαση της προστασίας, της ανωτερότητας ή της αναγκαιότητας. Και αυτός ο μηχανισμός δεν λειτουργούσε μόνο για υλικά αγαθά. Ηταν η ίδια η ταυτότητα των λαών.

Και έτσι φτάνουμε στη μεγάλη απάτη των μουσείων. Το επιχείρημα των δυτικών πολιτιστικών θεσμών είναι σχεδόν συγκινητικό στην αφέλειά του: «Μα, εδώ τα φροντίζουμε καλύτερα!». Ενα αγγείο από τη Μινωική Κρήτη θα ήταν χαρούμενο στην Κνωσό, αλλά προφανώς απολύτως εκστασιασμένο στο Βερολίνο. Ενας αφρικανικός βασιλικός θρόνος θα ήταν απλώς ένας θρόνος στο Μπενίν, αλλά στο Μουσείο του Βατικανού είναι Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά.

Πες πως μπαίνεις σε ένα σπίτι που γκρεμίζεται. Βλέπεις ένα ακριβό βάζο. Το παίρνεις μαζί σου. Το κρατάς στο δικό σου σπίτι για 200 χρόνια. Και μετά, όταν κάποιος σου ζητεί να το επιστρέψεις, λες «μα, το φρόντιζα καλύτερα από εσάς!». Αυτό δεν λέγεται φροντίδα. Λέγεται ιδιοποίηση.

Το ευχάριστο της υπόθεσης είναι ότι κάτι αρχίζει να αλλάζει. Το 2021 η Γερμανία αποφάσισε να επιστρέψει τα περίφημα Μπρούντζινα του Μπενίν στη Νιγηρία. Η Γαλλία έστειλε πίσω δεκάδες αντικείμενα που είχε αρπάξει από πρώην αποικίες της. Αλλά το Βρετανικό Μουσείο; Ανένδοτο.

Η συζήτηση για την πολιτιστική ιδιοκτησία δεν είναι απλώς μια νομική διαμάχη ή ένα πολιτικό debate. Είναι μια ευκαιρία να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει ιστορία, ποιος τη γράφει και, το κυριότερο, ποιος επιτρέπεται να θυμάται.

Αλλά ίσως και αυτό να αλλάζει. Και πιθανόν κάποια μέρα, όταν κάποιος σταθεί μπροστά στα Γλυπτά του Παρθενώνα στο σωστό μέρος τους, δεν θα χρειαστεί κανένα ταμπελάκι να του πει πώς έφτασαν εκεί.