Ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς στηρίζει τη δημοκρατία ή απελευθερώνει αντιδημοκρατικές δυνάμεις; Αυτό το ερώτημα πρωτοεμφανίστηκε στην εποχή του Διαφωτισμού, όταν ο καπιταλισμός αντιμετωπιζόταν αισιόδοξα και καλωσορίστηκε ως όχημα απελευθέρωσης από την άκαμπτη φεουδαρχική τάξη. Πολλοί οραματίστηκαν μια κοινωνία ίσων ευκαιριών μικρών παραγωγών και καταναλωτών, όπου κανείς δεν θα είχε αδικαιολόγητη ισχύ στην αγορά και όπου οι τιμές θα καθορίζονταν από το «αόρατο χέρι». Κάτω από τέτοιες συνθήκες, η δημοκρατία και ο καπιταλισμός είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η εγχώρια προπαγάνδα στις Ηνωμένες Πολιτείες ώθησε το ίδιο αισιόδοξο όραμα τον περασμένο αιώνα, με στόχο να πείσει τους ψηφοφόρους ότι ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς είναι απαραίτητος για τον «Αμερικανικό Δρόμο» και ότι η ελευθερία τους εξαρτάται από την υποστήριξη της απεριόριστης ελεύθερης επιχείρησης και τη δυσπιστία της κυβέρνησης. Αλλά οι οικονομικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών υποδηλώνουν ότι πρέπει να επανεξετάσουμε τέτοιες πεποιθήσεις.
Επιτρέψτε μου για παράδειγμα να διευκρινίσω μερικές βασικές ιδέες σχετικά με αυτό που αποκαλώ τεχνολογικό ανταγωνισμό μεταξύ καινοτόμων εταιρειών που επιδιώκουν να συγκεντρώσουν ισχύ στην αγορά. Αυτός ο ανταγωνισμός διαφέρει από τον συμβατικό ανταγωνισμό τιμών, παράγοντας μόνο έναν ή λίγους νικητές, αντί να επιτρέπει σε όλες τις επιχειρήσεις να επιβιώσουν με χαμηλότερα κέρδη.
Οι νικητές των αγώνων τεχνολογίας είναι μοναδικά τοποθετημένοι για να εδραιώσουν την ισχύ τους στην αγορά μέσω διαφορετικών στρατηγικών – συμπεριλαμβανομένης της έκδοσης περιοδικών ενημερώσεων τεχνολογίας. Η τεχνολογική κυριαρχία είναι επομένως η βάση για την επίτευξη ισχύος στην αγορά επί των προϊόντων που πωλούνται στους καταναλωτές, η οποία με τη σειρά της επιτρέπει σε μια εταιρεία να αποσπά μονοπωλιακά κέρδη. Σε τέτοιες καταστάσεις η ισχύς της αγοράς εδραιώνεται τόσο πολύ που οι πιθανοί ανταγωνιστές προτιμούν να συνεργάζονται με την κορυφαία εταιρεία παρά να την ανταγωνίζονται. Κάποιοι στη ριζοσπαστική Αριστερά πιστεύουν ότι ο καπιταλισμός, όπως τον περιγράφουν οι μαρξιστές, είναι νεκρός και έχει αντικατασταθεί από τον καπιταλισμό επιτήρησης, τον τεχνοφεουδαλισμό, τα ψηφιακά ελεγχόμενα συστήματα ή κάτι άλλο. Και όμως, η βαθιά επίδραση της τεχνολογίας δείχνει ότι ο καπιταλισμός είναι τόσο δημιουργικός και ισχυρός όσο ποτέ.
Αυτό που συνέβη είναι ότι ο καπιταλισμός έχει αλλάξει δραστικά από την τεχνολογία. Το όραμα του Μίλτον Φρίντμαν για τον καπιταλισμό και την ελευθερία φαίνεται πλέον ότι δεν έχει επαφή με την οικονομική πραγματικότητα. Ωστόσο, επειδή πολλοί εξακολουθούν να προσκολλώνται σε αυτό, οι μεταρρυθμίσεις πολιτικής που χρειαζόμαστε μπλοκάρονται. Χωρίς μεγαλύτερη δημόσια κινητοποίηση για την υποστήριξή τους, η απειλή για τη δημοκρατία θα συνεχίσει να αυξάνεται, στην Αμερική και σε όλον τον κόσμο.
Ο κ. Μορντεχάι Κουρζ είναι επίτιμος καθηγητής Οικονομικών στο Stanford University.
