Quod enim munus rei publicae afferre maius meliusve possumus,
quam si docemus atque erudimus iuventutem?
Μάρκος Τύλλιος Κικέρων – «De Divinatione» (II, 4)
Το 1999 μεταφράστηκε και εκδόθηκε στη χώρα μας από τις εκδόσεις Κάκτος, του αείμνηστου Οδυσσέα Χατζόπουλου, ένα πολύ σπουδαίο βιβλίο που είχε γραφτεί από δύο αμερικανούς καθηγητές Κλασικής Φιλολογίας, τους Victor-Davis Hanson και John Heath, με τίτλο «Ποιος σκότωσε τον Ομηρο». Σε αυτό το βιβλίο γίνεται λόγος για τον θάνατο της κλασικής παιδείας και την ανάγκη αποκατάστασης της ελληνικής σοφίας στον σύγχρονο κόσμο. Πρόκειται για ένα πνευματικό πόνημα που περιέγραφε την προϊούσα εξασθένηση στον χώρο του πανεπιστημίου των κλασικών σπουδών παγκοσμίως και εξέφραζε την αγωνία των συγγραφέων του για τη θανάτωση της ανθρωπιστικής παιδείας που επιχειρείται τα τελευταία χρόνια σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου. Της ανθρωπιστικής παιδείας για τη διδασκαλία της οποίας δημιουργήθηκε ο θεσμός του πανεπιστημίου και η οποία σήμερα αποτελεί εμβληματικό στοιχείο της ιδεολογικής και πολιτισμικής ταυτότητας του δυτικού κόσμου. Αυτή η παιδεία εμπεριέχεται στα κείμενα που μας παρέδωσαν οι κλασικοί αρχαίοι έλληνες και ρωμαίοι συγγραφείς. Κείμενα που έχουν γραφτεί στα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά, τις δύο κλασικές γλώσσες που δεν πέθαναν ποτέ, αλλά εξακολουθούν να αποτελούν το γόνιμο και ενεργό σημασιολογικό υπόβαθρο όλων σχεδόν των γλωσσών που ομιλούνται σήμερα στον πολιτισμένο κόσμο. Σε αυτό το υπόβαθρο καταφεύγουμε κάθε φορά που ζητάμε περισσότερη διαύγαση, πιστότερη απόδοση και ακριβέστερη διατύπωση ονομάτων, εκφράσεων, εννοιών, λέξεων για τις ανάγκες του σύγχρονου επιστημονικού, φιλοσοφικού και πολιτικού λόγου. Οι δύο αυτές γλώσσες μεταφέρουν ανά τους αιώνες αξεπέραστες κοινωνικές σημασίες, αξίες και αρχές, που δεν έπαψαν ποτέ μέχρι σήμερα να δίνουν το νόημα στον κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό και οικονομικό βίο του δυτικού κόσμου, στον οποίο ζούμε και δημιουργούμε.
Η φιλολογία, η φιλοσοφία, η τέχνη, η Ηθική και η Πολιτική, οι επιστήμες και όλες οι πνευματικές παραγωγές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, όπως μας παραδόθηκαν, αποτελούν μέχρι σήμερα τη βάση του σύγχρονου ευρωπαϊκού πνευματικού πολιτισμού και τους κατευθυντήριους άξονες της σύγχρονης εκπαίδευσης. Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια όμως, διαπιστώνουμε ότι οι άξονες αυτοί έχουν αρχίσει να κλονίζονται, εξαιτίας της ελαφρότητας, της απαιδευσίας, της ανικανότητας ή της αντιδραστικότητας εκείνων που τυχαίνει να γίνονται υπεύθυνοι για την επιλογή του είδους της παιδείας που θα παρέχεται στη νεολαία κάθε χώρας. Ο κλονισμός αυτών των αξόνων απειλεί τα πολιτισμικά θεμέλια και τη συνοχή των σύγχρονων κοινωνιών. Επηρεάζει αρνητικά τη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας. Γεννά έλλειψη αυτογνωσίας και οδηγεί σε χαοτικές κοινωνικές δράσεις, δράσεις που δεν υπακούουν σε σταθερές αρχές και αξίες.
Και ενώ επί 20 χρόνια οι σκέψεις αυτές τροφοδοτούν τον έντονο προβληματισμό και την αγωνία για το μέλλον των κλασικών σπουδών σε παγκόσμια κλίμακα, ήρθε και η σειρά της Ελλάδας να δεχθεί καίριο πλήγμα για την επιβίωση των σπουδών αυτών. Δυστυχώς το πλήγμα αυτό δεν προήλθε από κάποιο ξένο κέντρο, αλλά από την ίδια την ελληνική κυβέρνηση. Ανεμος αριστερός αλλαγών ενέσκηψε στην εκπαίδευση, με στόχο τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας. Περιορίστηκε η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στη Μέση Εκπαίδευση και καταργήθηκε η Λατινική από τα εξεταστέα μαθήματα της Γ’ Λυκείου. Η μεν Αρχαία Ελληνική γιατί, όπως διαπίστωσε πρώην υπουργός Παιδείας, έχει καταστεί νεκρή γλώσσα (!), η δε Λατινική γιατί η διδασκαλία της παρακινεί τους μαθητές σε «παπαγαλία» και βαθμοθηρία. Με άλλα λόγια, η κυβερνώσα Αριστερά επέλεξε ως περιεχόμενο της μεταρρύθμισής της στην εκπαίδευση αυτό που θα απεύχετο κάθε πολιτισμένος άνθρωπος που εξακολουθεί να έχει επαφή με την κληρονομημένη σοφία των αρχαίων κλασικών. Δηλαδή, να αποκόψει τους μαθητές από τη γνώση των κειμένων στα οποία ευλαβικά υποκλίνεται όλη η ανθρωπότητα.
Είναι πράγματι θλιβερό. Μια ελληνική κυβέρνηση, για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους, καταφέρνει καίριο πλήγμα στη διδασκαλία των κλασικών γραμμάτων: αποφάσισαν μετά τον Ομηρο να σκοτώσουν και τον Κικέρωνα, να γίνουν νεκροθάφτες των κλασικών σπουδών στη χώρα που τις γέννησε. Πλην όμως, σε μια τέτοια Αριστερά σαν αυτή του Αλέξη Τσίπρα και του Κωνσταντίνου Γαβρόγλου όλα είναι δυνατά, αν λάβει κανείς υπόψη τους «αγώνες» που έχει διεξαγάγει στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης αυτή η Αριστερά για την κατεδάφιση κάθε υγιούς θεσμού στον χώρο της εκπαίδευσης. Ο σημερινός Πρωθυπουργός ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία ως ηγέτης μαζικών καταλήψεων σχολικών κτιρίων και ο σημερινός υπουργός Παιδείας, ως πανεπιστημιακός δάσκαλος, ανεχόταν και εμμέσως αναγνώριζε ως φοιτητικό δικαίωμα τη συμμετοχή σε βιαιοπραγίες στους ακαδημαϊκούς χώρους, σε καταστροφές δημόσιας περιουσίας των πανεπιστημίων και σε κραυγαλέες απρέπειες που έφταναν μέχρι τον περιτοιχισμό καθηγητών εντός των γραφείων τους, τη λειτουργία του πανεπιστημιακού ασύλου ως ασπίδας προστασίας των παρανόμων που κατοικούν στους χώρους των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, για να εγκληματούν ατιμωρητί. Και οι δύο βρίσκονται από την πλευρά της θυμωμένης και αγανακτισμένης Αριστεράς των τελευταίων μνημονιακών χρόνων, της Αριστεράς που θεωρούσε δικαίωμά της την άσκηση βίας και εκδήλωση αξιοπρέπειας την αυθάδεια και την αναίδεια. Της Αριστεράς που θεωρούσε αγωνιστικό δικαίωμα την προσβολή, τον φθόνο και τη διαβολή κάθε πολιτικού της αντιπάλου. Της Αριστεράς που όποιος δεν υποτάσσεται στη λογική και στα κελεύσματά της και δεν συμπράττει στην εκπλήρωση των στόχων της είναι ακροδεξιός και φασίστας. Της Αριστεράς που δεν σέβεται τους δημοκρατικούς θεσμούς αλλά θεωρεί τη διακυβέρνηση ως ευκαιρία για την εγκατάσταση ενός κομματικού καθεστώτος εξουσίασης των αντιπάλων της.
Τι σχέση, άραγε, μπορεί να έχει μια τέτοια Αριστερά με τις κοινωνικές, φαντασιακές ή συμβολικές σημασίες που αναδύονται μέσα από τα κλασικά κείμενα των αρχαίων ελλήνων και λατίνων συγγραφέων και καταυγάζουν με τη δύναμή τους τις κοινωνίες και τις προσανατολίζουν σε υψηλά ιδανικά. Αρετή, δημοκρατία, ισηγορία, ισονομία, ανεκτικότητα, res publica, dignitas, virtus είναι λέξεις νεκρές για τους σημερινούς κυβερνώντες καθώς και για τους «φωτισμένους» σκοταδιστές που, ως σύμβουλοί τους, επιδιώκουν τον θάνατο των κλασικών σπουδών στην Ελλάδα. Ολοι αυτοί οραματίζονται μια εύκολη παιδεία, την παιδεία της ήσσονος προσπαθείας, την παιδεία του «Μεγάλου Υπνου», την παιδεία που θα μεταδίδει εικόνες και πληροφορίες, την παιδεία της ενημέρωσης. Οχι την παιδεία της μόρφωσης. Οχι την παιδεία που θα διδάσκει κοινωνικές σημασίες, μέσω των οποίων θα εντάσσει τους μαθητές ως υπεύθυνους πολίτες στην κοινωνική και ιστορική πραγματικότητα. Οχι την παιδεία που το άρθρο 16 παρ. 2 του ελληνικού Συντάγματος προβλέπει ότι αποτελεί βασική αποστολή του κράτους, που σκοπό έχει την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, με βάση τις αρχές και τις αξίες του δυτικού πολιτισμού.
Και όμως, αυτή η παιδεία που διδάσκει και παιδαγωγεί, αποτελεί το μέγιστο δώρο προς την αληθινή δημοκρατία, όπως ακριβώς από τον 1ο αιώνα π.Χ. το έχει διατυπώσει στο «Περί Μαντικής» («De Divinatione») ο Κικέρωνας: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερο δώρο που μπορούμε να δώσουμε στη δημοκρατία από το να διδάσκουμε και να καθοδηγούμε τη νεολαία». But it’s all Greek to them.
Ο κ. Κώστας Τζαβάρας είναι βουλευτής της ΝΔ, πρώην υπουργός.
