Σε μια έρευνα που κάναμε στο «Βήμα της Κυριακής» και δημοσιεύτηκε στις 25 Σεπτεμβρίου για την εφηβική παραβατικότητα και εγκληματικότητα, ζητήσαμε τις απόψεις της καθηγήτριας Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Χριστίνας Ζαραφωνίτου και του θεολόγου Κλήμη Πυρουνάκη που έχει διατελέσει επικεφαλής του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας στις φυλακές της Θήβας. Το κοινό σημείο των δύο τοποθετήσεων – αφού συμφώνησαν ότι η βία είναι έμφυτη στον άνθρωπο – ήταν πως παραβατικά παιδιά είναι τα αφρόντιστα παιδιά.
Τα παιδιά φροντίζονται πρωτίστως από την οικογένειά τους και δευτερευόντως από το σχολείο. Ο ρόλος τους πολιτισμού και της οργανωμένης κοινωνίας είναι ακριβώς αυτός, να μην αφήνει να δημιουργούνται οι συνθήκες που διευκολύνουν την αποκάλυψη του κακού μας εαυτού. Οι συνθήκες είναι πολύ πιο δυνατές από τον χαρακτήρα μας. Ολοι μας υπό πίεση μπορούμε να γίνουμε κάτι που δεν το φανταζόμαστε. Τα αντίβαρα της μόρφωσης, της καλλιέργειας, της ενσυναίσθησης, της καλοσύνης δεν είναι επαρκή όταν οι συνθήκες είναι ακραίες. Το μυαλό δεν μπορεί να λειτουργήσει όταν το σώμα φτάνει στα όριά του, όταν βρίσκεσαι στη γραμμή που χωρίζει την ύπαρξη από τη μη ύπαρξη.
Ενας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η απενοχοποίηση του κακού. Ο αξιακός κώδικας έχει ατροφήσει τόσο πολύ που η διάκριση ανάμεσα στο καλό και στο κακό θεωρείται ένας δειλός τρόπος να ζεις, είναι το άλλοθι των loosers, δεν υπάρχει καμία ανταπόδοση στην καλοσύνη παρά μόνο ένας κακοφορμισμένος δαρβινισμός και μια κυνική εφαρμογή της «φυσικής επιλογής».
Αν συνυπολογίσουμε και δύο ακόμη παράγοντες, από τη μία τη βία της καραντίνας και του αναποδογυρίσματος όλων των σιγουριών και από την άλλη τον τοίχο που βλέπουν να έρχεται με φόρα επάνω τους από μια κοινωνία που γεννάει αποκλεισμούς ενώ παράλληλα διαφημίζει χλιδάτες ζωές, άκοπες και καπάτσες, δεν είναι δύσκολο να φτιάξουμε το πλαίσιο που γεννάει την απογοήτευση, την πλήξη και τον φόβο.
Πολλοί επιστήμονες ενοχοποιούν και τη μίμηση που προέρχεται από τα βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια και τα πρότυπα που παράγονται από αντίστοιχες συμπεριφορές οι οποίες διαφημίζονται μέσω Διαδικτύου. Δεν μπορώ να αξιολογήσω πόσο σημαντικό είναι αυτό, δεδομένου πως η δική μας γενιά πριν πέσει με τα μούτρα στην μπάλα έπαιξε με ό,τι όπλο βρήκε μπροστά της, αυτοσχέδιο ή αγορασμένο από παιχνιδάδικο, «σκοτώσαμε» πολύ κόσμο στην εφηβεία μας, είτε στον δρόμο είτε σε κάποιο ηλεκτρονικό πρώτης γενιάς, είχαμε πάθος με τα συναρμολογούμενα μαχητικά αεροσκάφη, παίξαμε και λίγο αληθινό ξύλο σαν αγοράκια για κάποια παρεξήγηση, αλλά στο έγκλημα δεν περάσαμε. Αλίμονο αν ακρωτηριάσεις τη φυσική ροπή που έχει σε αυτή τη βία ένα μικρό αγοράκι.
Εκείνο που οφείλουμε να ξεριζώσουμε είναι την τζάμπα μαγκιά της επίθεσης κατά αγέλες απέναντι σε ανυπεράσπιστους ανθρώπους. Ομως αυτό δεν επιτυγχάνεται με κηρύγματα περί καλού και κακού. Μόνο με την υποχρέωσή μας να τους περάσουμε τη μαγκιά να γίνουν ελεύθεροι άνθρωποι. Ελεύθεροι από τον φόβο της «ήττας», από τον τρόμο του ανούσιου, από την ανάγκη επιβολής.
Στον πυρήνα της ανθρώπινης κατάστασης δεν μπορούμε να παρέμβουμε, παρά μόνο στις συνθήκες.
