Το δικτατορικό καθεστώς κατέρρευσε τον Ιούλιο του 1974, εν μέσω της καταστροφής στην Κύπρο. Η Ελλάδα βρέθηκε σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Οι εθνικές και οι διεθνείς εξελίξεις διαμορφώθηκαν γύρω από τρεις κύριους άξονες: δημοκρατικές μεταβάσεις, ενεργειακές κρίσεις και ανάδυση του μετα-κομμουνιστικού κόσμου.
Μαζί με την Ισπανία και την Πορτογαλία, η Ελλάδα εντασσόταν σε μια ομάδα χωρών στη Νότια Ευρώπη που έζησαν το τέλος των δικτατοριών. Παρατηρούμε «εκλεκτικές συγγένειες» αλλά και διαφορές: στην Ελλάδα, παρά τις εύλογες ανησυχίες για ενδεχόμενο πραξικόπημα, η δημοκρατία εδραιώθηκε σχετικά νωρίς. Στην Ισπανία, η δημοκρατική σταθεροποίηση ήταν μακρά διαδικασία. Η Πορτογαλία είχε το μακροβιότερο αυταρχικό καθεστώς υπό την εξουσία των Σαλαζάρ και Καετάνο. Σε αντίθεση με την Ελλάδα και την Ισπανία, η «Επανάσταση των Γαριφάλων» έδωσε στην πορτογαλική μετάβαση έναν συγκρουσιακό χαρακτήρα. Επίσης, η διαδικασία της μετάβασης συμπορεύθηκε με το τέλος των πολέμων σε αποικίες της Πορτογαλίας, συνδέοντάς τη με τον μεγάλο ιστορικό κύκλο της απο-αποικιοποίησης.
Η ελληνική και η διεθνής ιστορική πορεία διασταυρώνονται, επίσης, στις ενεργειακές κρίσεις. Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 είχε σοβαρές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία. Στη δικτατορία, η οικοδομή και ο τουρισμός βρέθηκαν στο επίκεντρο. Η «ανάπτυξη» κάμφθηκε χωρίς να αντιμετωπιστούν οι πληθωριστικές πιέσεις. Μια άλλη μεγάλη πετρελαϊκή κρίση σημειώθηκε το 1979. Η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά το ξέσπασμα του πολέμου Ιράν – Ιράκ. Σε συνέχεια των παραπάνω εξελίξεων, τα έτη 1981 και 1989 έχουν κεντρική σημασία. Η άνοδος του ΠαΣοΚ στην εξουσία το 1981 διαμόρφωσε ένα νέο τοπίο. Η πολιτική και θεσμική κρίση του 1989 επισφράγισε μια περίοδο τραυματισμένη από την πολιτική πόλωση και την απορρύθμιση. Η επίσημη ένταξη της Ελλάδας στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, το 1981, είχε καταλυτικές επιπτώσεις για τη χώρα, ενώ σηματοδότησε την απαρχή μιας πορείας διεύρυνσης της ΕΟΚ.
Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το 1989, αποτελεί το τρίτο εξέχον ορόσημο της εποχής. Η ανάδυση του μετα-κομμουνιστικού κόσμου μετέβαλε δραστικά τις ιδεολογικές και πολιτικές πραγματικότητες, σε συνέχεια της κυριαρχίας των συντηρητικών κυβερνήσεων της Μάργκαρετ Θάτσερ στη Μεγάλη Βρετανία και του Ρόναλντ Ρίγκαν στις ΗΠΑ. Αν και οι μεταβολές δεν έγιναν αμέσως αισθητές, η συγκεκριμένη ημερομηνία δεν πρέπει να περνάει απαρατήρητη για έναν επιπλέον λόγο: ένα μεγάλο κύμα μετανάστευσης από τις πρώην ανατολικές χώρες έφτασε στη χώρα μας.
Σε αυτές τις δεκαετίες η ελληνική κοινωνία σταδιακά άλλαξε. Πρόκειται για μια αργόσυρτη και βαθιά μεταβολή στο ευρύτερο πλαίσιο των δημοκρατικών μεταβάσεων, των ενεργειακών κρίσεων και της ανάδυσης του μετα-κομμουνιστικού κόσμου.
Η κυρία Εφη Γαζή είναι καθηγήτρια Θεωρίας της Ιστοριογραφίας και Νεότερης Ιστορίας του Τμήματος Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
