Ένας σύγχρονος ελληνικός μύθος τροφοδοτεί έναν περιβαλλοντικά καταστροφικό κυκλωτικό συλλογισμό: «οι Έλληνες δεν νοιάζονται για το περιβάλλον, οπότε και οι πολιτικοί με τη σειρά τους δεν νοιάζονται για ισχυρές πολιτικές για την προστασία της φύσης».

Καθώς κατακάθονται οι στάχτες από την τεράστια πυρκαγιά της βορειοανατολικής Αττικής, γράφουμε αυτό το κείμενο με την ελπίδα πως θα ταρακουνήσουμε τη σημερινή κυβέρνηση και κάθε κόμμα της αντιπολίτευσης, ώστε να δουν επιτέλους τα φυσικά οικοσυστήματα της χώρας ως αυτό που πραγματικά είναι: ζήτημα ατομικής, κοινωνικής και οικονομικής επιβίωσης. Σε κάθε συζήτηση για αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης, αυστηρή προστασία σημαντικών φυσικών περιοχών, πάταξη του περιβαλλοντικού εγκλήματος, η μόνιμη πολιτική επωδός είναι πως «δεν είναι δημοφιλή τέτοια μέτρα, γιατί στην Ελλάδα όλοι έχουν αυθαίρετα, κανένας δεν νοιάζεται για τα δάση, όλοι πετάνε σκουπίδια παντού». Και άλλες πολλές τέτοιες ομορφιές.

Βολικός μύθος. Όταν διαδίδεις ότι ένας λαός είναι περιβαλλοντικά αδιάφορος, τότε εύκολα διαχέεις την ευθύνη για τις οικολογικές καταστροφές, τη ρύπανση, την απώλεια φυσικών οικοσυστημάτων και χάνεται το νήμα των πολιτικών αιτιών τους.

Το ενδιαφέρον των Ελλήνων για τη φύση αποτυπώνεται καθαρά σε κάθε ευρωπαϊκή και ελληνική δημοσκόπηση, όπως οι έρευνες του Ευρωβαρόμετρου από το 2009 και μετά. Το ελληνικό κοινό καταγράφει σταθερά πανευρωπαϊκές πρωτιές στις περισσότερες κατηγορίες ανησυχίας για την κατάσταση της φύσης, την κλιματική αλλαγή και τα σκουπίδια.

Το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο αποτυπώνει αυτό που ξέρουμε: οι Έλληνες είναι πολύ ανήσυχοι για την κατάσταση. Ιεραρχούν πολύ ψηλότερα από τους λοιπούς Ευρωπαίους την ανάγκη για αποκατάσταση της φύσης. Προσβλέπουν πολύ περισσότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως πηγή πίεσης προς την Ελλάδα για να προστατεύσει το περιβάλλον στην επικράτειά της. Έκπληξη; Όχι. Σε συντριπτικά μεγάλο ποσοστό, η ελληνική κοινωνία νοιάζεται για τη φύση και βλέπει καθαρά την εξάρτηση της ζωής όλων μας από τα οικοσυστήματα. Είναι όμως σιωπηλή αυτή η πλειοψηφία, καθώς οι πολιτικές μας ηγεσίες σταθερά και διαχρονικά βολεύονται προβάλλοντας την ηχηρή, αλλά μικρή κοινωνική μειονότητα όσων πραγματικά κατέχουν αυθαίρετα, καταπατούν και κακοποιούν δάση, ποτάμια, ρεματιές, θάλασσες και ακτές.

Η δραματικής έκτασης πυρκαγιά στην Αττική δεν τόνισε απλώς για πολλοστή φορά το δραματικό πλέον έλλειμμα δασικής διαχείρισης, αλλά ήταν και κοινωνικά αποκαλυπτική. Άνθρωποι από διαφορετικές περιοχές και προσωπικές αφετηρίες συγχρονίστηκαν μέσα από κοινωνικά μέσα, ώστε να μαζέψουν και να φιλοξενήσουν ζώα συντροφιάς που είχαν μείνει σε κήπους, ενώ οι δικοί τους άνθρωποι έλειπαν. Με μια δημόσια έκκληση από την ΑΝΙΜΑ και την οργάνωση Save Your Hood, μέσα σε λίγες ώρες 937 άνθρωποι βγήκαν από τα σπίτια τους και συμμετείχαν ενεργά σε εξορμήσεις στο διάβα της πυρκαγιάς, ώστε να μαζέψουν για περίθαλψη καμένα και αφυδατωμένα άγρια ζώα. Πραγματοποιήθηκαν 4 αποστολές διάσωσης στις πυρόπληκτες περιοχές της Αττικής, διασωζοντας συνολικά 136 ζώα σε μια έκταση 3980 στρεμμάτων (καλύπτοντας περίπου το 4% της συνολικής καμένης έκτασης) σε Βαρνάβα (14/8), Μαραθώνα (15/8), Διόνυσο (16/8) και Πεντέλη (17/8). Βάτραχοι, αμέτρητες χελώνες και σκαντζόχοιροι, φιδάκια, αλλά και πουλιά, κατέφθαναν με ασταμάτητο ρυθμό, από εκατοντάδες ευαίσθητους ανθρώπους που νοιάζονται για τη ζωντανή φύση. Στη συντριπτική τους πλειονότητα, πρόκειται για νέους ανθρώπους που μόνο «πολίτες του καναπέ» δεν μπορούν να χαρακτηριστούν. Ενδιαφέρον στοιχείο: ο μέσος όρος ηλικίας είναι 35 χρόνια, ενώ κατά 83% η συμμετοχή ήταν από γυναίκες. Αυτή η μαζική και συγκινητική κινητοποίηση συνοδεύεται από μεγάλη απογοήτευση για τη διαχρονική κυβερνητική αδιαφορία για την προστασία του φυσικού πλούτου της χώρας και την απαξίωση της γνώμης των πολιτών και της κοινωνικής συμμετοχής.

Πέρα όμως από τις κινητοποιήσεις αυτές, που γίνονται συνήθως μετά από μεγάλες καταστροφές φυσικές ή μη και όταν το κοινό αίσθημα είναι ιδιαίτερα πληγωμένο και εκλύεται ευαισθησία, αξιοθαύμαστο είναι το πόσοι νέοι άνθρωποι αφιερώνουν χρόνο και ενέργεια στην υποστήριξη της φροντίδας και επανένταξης των άγριων πλασμάτων. Με συνθήκες καύσωνα, δύσκολες ιδιαίτερα και στους εσωτερικούς και τους εξωτερικούς χώρους της ΑΝΙΜΑ, δεκάδες νέα παιδιά διεκπεραιώνουν όλο χαρά άχαρες εργασίες. Γιατί εννοείται η δουλειά σε ένα Κέντρο Περίθαλψης έχει και τις όμορφες στιγμές αλλά κυρίως είναι καθαρίσματα χώρων και σκευών, πλυσίματα,, σφουγγαρίσματα, έκθεση σε οσμές όχι και τόσο ευχάριστες. Αξιοθαύμαστοι επίσης είναι οι εθελοντές ενήλικες οι οποίοι μεταφέρουν με δικά τους έξοδα τα ζώα που έρχονται στα λιμάνια και στα ΚΤΕΛ, χωρίς να βαρυγγομούν λόγω κίνησης στους δρόμους ή για τις συχνές καθυστερήσεις των δρομολογίων. Στις 15 Αυγούστου, με την καπνισμένη Αθήνα άδεια από κόσμο, ο Σταθμός της ΑΝΙΜΑ ήταν ένα πολύβουο μελίσσι σωτηρίας άγριων ζώων.

Εκείνο που δεν αποτυπώνεται ευθέως στις έρευνες, αλλά είναι αδιαμφισβήτητο, είναι η διάχυτη αδυναμία μπροστά σε όσα συμβαίνουν και σε σχέση με τις (πολύ συχνά καταστροφικές, δυσνόητες και προς αντίθετη κατεύθυνση με κάθε επιστημονική ένδειξη) αποφάσεις που λαμβάνονται. Αν πολλοί άνθρωποι στην Ελλάδα φαίνονται σαν να είναι ανενεργοί παρατηρητές και σχολιαστές των καταστροφών, αυτό σε πρώτη φάση είναι ενδεικτικό του θεσμικού ελλείμματος πολιτικής διαφάνειας και ευκαιριών συμμετοχής.

Κοινή μας διαπίστωση είναι ότι διαχρονικά στην Ελλάδα η πολιτική κουλτούρα είναι υπεροπτική και θεσμικά αποθαρρυντική για κάθε μορφή συμμετοχής στη διαδικασία διάπλασης νόμων έγκρισης έργων ή χρήσεων στις φυσικές περιοχές. Εκτός από τις ισχνές και συχνά υποκριτικές διαβουλεύσεις στο opengov, οι οποίες είναι υποχρεωτικές από το σύνολο σχεδόν της νομοθεσίας και από τις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην Ελλάδα οι αποφάσεις για το μέλλον όλων μας λαμβάνονται με επιλεκτικές συνεννοήσεις, πλήρη αδιαφάνεια και με επικίνδυνη αδιαφορία για όσα υπαγορεύουν οι επιστημονικές εξελίξεις και τα δεδομένα. Νομοσχέδια που υποβάλλονται για ψήφιση στη Βουλή μερικές ώρες αφού τελειώσει η ηλεκτρονική διαβούλευση και δίχως καν να εξεταστούν οι απόψεις που εκφράστηκαν από τους πολίτες αυτής της χώρας, τροπολογίες εξπρές που κατατίθενται σε εντελώς άσχετου περιεχομένου νομοσχέδια και δεν έχουν καν περάσει από διαβούλευση, κακή και δυσνόητη νομοθεσία που καθορίζει τις ζωές μας, εγκρίσεις έργων στις γειτονιές και σε φυσικά οικοσυστήματα δίχως καμία έγνοια για τις γνώμες των ανθρώπων που ζουν εκεί. Αυτή είναι η καθημερινότητα που τροφοδοτεί μια γενικευμένη οργή και απογοήτευση.

Στις αρχές του καλοκαιριού, εγκρίθηκε ο ζωτικής σημασίας ευρωπαϊκός κανονισμός 2024/1991 για την αποκατάσταση της φύσης. Όπως μας λέει δίχως περιστροφές ο νέος ευρωπαϊκός νόμος, «τα πλούσια σε βιοποικιλότητα οικοσυστήματα, όπως τα οικοσυστήματα υγροτόπων, γλυκών υδάτων, δασών, καθώς και τα γεωργικά, με αραιή βλάστηση, θαλάσσια, παράκτια και αστικά οικοσυστήματα προσφέρουν, εάν βρίσκονται σε καλή κατάσταση, σειρά βασικών οικοσυστημικών υπηρεσιών, τα δε οφέλη της αποκατάστασης των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων σε επίπεδο καλής κατάστασης σε όλες τις χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές υπερβαίνουν κατά πολύ το κόστος αποκατάστασης». Υποχρέωση των κρατών είναι η εφαρμογή μέτρων αποκατάστασης οικοσυστημάτων που καλύπτουν τουλάχιστον το 20% της χερσαίας και θαλάσσιας επικράτειάς τους. Αυτή είναι νομική υποχρέωση για τη χώρα και δεν χωρεί εδώ οποιαδήποτε καθυστέρηση και πολιτική ολιγωρία με δικαιολογία ή επίρριψη ευθυνών στη δήθεν αδιαφορία της ελληνικής κοινωνίας.

Η κλιματική κρίση που πλέον δοκιμάζει την καθημερινότητα όλων μας και εξελίσσεται ραγδαία σε μια από τις σοβαρότερες απειλές για τη χώρα μας και για όλη την Ευρώπη, δεν μπορεί να χρησιμοποιείται σαν δικαιολογία για συνέχιση των ίδιων αποτυχημένων πολιτικών συνταγών. Τα δάση, τα υδάτινα και παράκτια οικοσυστήματα και οι θάλασσες έχουν προ πολλού πάψει να είναι απλά όμορφα τοπία. Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες που προσφέρουν είναι η πιο αποτελεσματική θωράκιση των κοινωνιών μας από κλιματικές καταστροφές και η θεμελιώδης, αλλά μέχρι σήμερα αγνοημένη ως δεδομένη, πηγή πόρων επιβίωσης. Η φύση είναι η πιο αποτελεσματική ασπίδα προστασίας μας από τις κλιματικές καταστροφές. Εθνική ανάγκη είναι η ενίσχυση των κρατικών μηχανισμών και των θεσμών δημόσιας συμμετοχής για προστασία του περιβάλλοντος, πέρα από εντυπωσιασμούς και επιφανειακές διακηρύξεις.

*Η κυρία Θεοδότα Νάντσου είναι επικεφαλής πολιτικής του WWF Ελλάς.

*Η κυρία Μαρία Γανωτή είναι πρόεδρος της ΑΝΙΜΑ.

*Ο κ. Βασίλης Σφακιανόπουλος είναι ιδρυτής του κινήματος Save Your Hood.