Τα Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953 (εκδ. Εστίας) του Γιώργου Θεοτοκά αποτελούν μια καίρια μαρτυρία για κρίσιμες περιστάσεις από έναν εξαιρετικά ευαίσθητο δέκτη των ρευμάτων της εποχής του. Πορτρέτα προσώπων, αποτιμήσεις του κλίματος, γνώμες άλλων διανοούμενων του κύκλου του περνούν μέσα από πυκνές σημειώσεις που ανασυγκροτούν μια μεγάλη εικόνα μέσα από λεπτομέρειές της. Ενδεικτική η παρατήρηση της 30ής Ιανουαρίου 1942, όταν η Αθήνα βρίσκεται στο μέσον του χειρότερου χειμώνα της Κατοχής: «Τον τελευταίο καιρό παρατηρώ ότι όλα τα μεγάλα ρολόγια στο δρόμο, στα δημόσια κέντρα, στα μαγαζιά, είναι σταματημένα και κανείς πια δεν συλλογίζεται να τα ξανακουρδίσει. Είναι σα μια πάνδημη επιδημία των ρολογιών. Μελαγχολικό και αινιγματικό σύμπτωμα της αποσύνθεσης της ζωής της πολιτείας». Ο Θεοτοκάς συλλαμβάνει εδώ την κατάπτωση του δημόσιου χώρου σε στιγμές κρίσεων, τη διατάραξη των θεμελιωδών σταθερών της καθημερινότητας, ως το επίπεδο του ίδιου του χρόνου. Η εικόνα των σταματημένων ρολογιών υποδεικνύει την απόσυρση του κράτους (η δωσιλογική «Ελληνική Πολιτεία» είναι ένα κράτος-φάντασμα, υποχείριο των γερμανικών αρχών), αλλά και την αναδίπλωση του ατόμου στον εαυτό του (κανείς δεν αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να παρέμβει στο ζήτημα). Το διανοητικό σάστισμα διαδέχεται την αναγωγή της πείνας και του θανάτου σε κανόνα, την οποία έχει επισημάνει ήδη μερικές σελίδες νωρίτερα: «Με τι εκπληκτική ευκολία γίναμε αναίσθητοι! […] Η Αθήνα γίνεται ένας τόπος φρίκης». Ο θάνατος των ανθρώπων, η διάλυση του δημόσιου χώρου, η εξαφάνιση των βεβαιοτήτων, η λύση των αρμών της κοινωνίας που περιγράφει ο Γιώργος Θεοτοκάς υπενθυμίζουν ότι σε συνθήκες κρίσης η διολίσθηση από το αυτονόητο στο αδιανόητο είναι ταχεία.
Περιεχόμενο για συνδρομητές
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου από tovima.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
