Στο θεμελιώδες ερώτημα της Ιστορίας «Ποιες δυνάμεις κινητοποιούν τα έθνη;» έχουν δοθεί πολλές και ποικίλες απαντήσεις, από τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη μέχρι τους σύγχρονους ιστορικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς επιστήμονες, ανάλογα με την εποχή και τις επικρατούσες συνθήκες.

Σήμερα, φαίνεται ότι η απάντηση στο θεμελιώδες αυτό ερώτημα βρίσκεται στο τρίπτυχο «ποιότητα της δημοκρατίας και των θεσμών, ισχυρή οικονομία, αποτελεσματική εξωτερική πολιτική». Λίγοι πρωθυπουργοί, από την εθνική ανεξαρτησία το 1830 έως σήμερα, είχαν τη συμβολή του Κώστα Σημίτη στην αποφασιστική ενίσχυση αυτού του τριπτύχου και άρα στην κινητοποίηση του έθνους.

Στο παρόν άρθρο θα περιοριστώ στη συμβολή του Κώστα Σημίτη στον εκσυγχρονισμό της οικονομίας. Το κορυφαίο επίτευγμα των κυβερνήσεων του Κώστα Σημίτη ήταν η ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ. Δεν ήταν όμως το μοναδικό.

-Επί πρωθυπουργίας του ολοκληρώθηκαν εμβληματικά δημόσια έργα, όπως το Αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος», η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, η Αττική Οδός, η γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου, το μετρό, το τραμ. «Είκοσι χρόνια υποδομών συμπτύχθηκαν σε τέσσερα» είχε γράψει τότε το έγκυρο περιοδικό «The Economist».

-Προετοιμάστηκαν και οργανώθηκαν επιμελώς οι Ολυμπιακοί Αγώνες.

-Πραγματοποιήθηκαν εμβληματικές ιδιωτικοποιήσεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα, με κορυφαία αυτή της Ιονικής Τράπεζας, στρατηγικές συμμαχίες με μεγάλες ξένες τράπεζες, όπως αυτή της Εμπορικής Τράπεζας με την Credit Agricole, καθώς και μετοχοποιήσεις δημόσιων επιχειρήσεων, με συνολικά έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 13,5 δισ. δολάρια την περίοδο 1996-2001. Οι μεγάλοι συστημικοί τραπεζικοί όμιλοι, όπως τους γνωρίζουμε σήμερα, ουσιαστικά τότε διαμορφώθηκαν.

-Εκσυγχρονίστηκε η νομοθεσία για την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και το Χρηματιστήριο.

-Δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους (ΟΔΔΗΧ).

-Προχώρησε η εξυγίανση των δημόσιων επιχειρήσεων πριν εισαχθούν στο Χρηματιστήριο.

-Εκσυγχρονίστηκε η εισοδηματική πολιτική, σε συνεννόηση με τα εργατικά συνδικάτα, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση του πληθωρισμού παράλληλα με αύξηση των πραγματικών μισθών, στα όρια που επέτρεπε η αύξηση της παραγωγικότητας.

-Αυξήθηκαν οι κοινωνικές δαπάνες.

-Εγιναν μεταρρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό του κράτους. Σημαντικό παράδειγμα, ο εξορθολογισμός της διαδικασίας επιλογής των διοικήσεων των δημόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών με τη θέσπιση αξιοκρατικών κριτηρίων.

-Δημιουργήθηκαν οι Ρυθμιστικές Αρχές όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, που δρουν εξισορροπητικά ως προς την κεντρική εξουσία.

Πολλές από τις μεταρρυθμίσεις αυτές, όπως οι αλλαγές στην εισοδηματική πολιτική, που ήδη ανέφερα, σε συνδυασμό με τη δημοσιονομική, τη νομισματική και τη διαρθρωτική πολιτική, καθώς και την εισροή των κοινοτικών πόρων, έγιναν στην πρώτη τετραετία και συνέβαλαν καταλυτικά στην επίτευξη του μείζονος στόχου, που ήταν η ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ.

Και όλα αυτά μέσα σε κλίμα κοινωνικής συναίνεσης και αποδοχής, όπου ο δύσκολος αυτός στόχος είχε, με την ουσιαστική συμβολή και έμπνευση του Κώστα Σημίτη, μετατραπεί σε εθνικό όραμα που ενέπνεε το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας.

Η ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ, το 2001, αποτέλεσμα μιας έντονης και πολύχρονης προσπάθειας επίτευξης των ονομαστικών κριτηρίων σύγκλισης του Μάαστριχτ, αποτελεί κατά την άποψή μου το μεγαλύτερο επίτευγμα στη σύγχρονη οικονομική ιστορία της χώρας, σφραγίζοντας τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της και τοποθετώντας τη στο κέντρο των ευρωπαϊκών εξελίξεων.

Ελυσε, επίσης, άπαξ διά παντός το πρόβλημα της νομισματικής και συναλλαγματικής αστάθειας που ταλάνισε την Ελλάδα μεγάλα χρονικά διαστήματα από την εθνική της ανεξαρτησία και μετά. Το ίδιο, παρεμπιπτόντως, συμβαίνει ακόμα με πολλές μικρές, ανοιχτές οικονομίες, ευρωπαϊκές ή μη.

Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης αιτούνται σήμερα τη συμμετοχή τους στη ζώνη του ευρώ (τελευταία εισήλθε την 1.1.2024 η Κροατία), ενώ ευημερούσες χώρες-μέλη, όπως η Σουηδία και η Δανία, προσαρμόζουν τη νομισματική τους πολιτική ώστε τα εθνικά τους νομίσματα να ακολουθούν την πορεία του ευρώ («they are shadowing the euro»), προσαρμογή η οποία συνήθως επιτυγχάνεται με επιτόκια νομισματικής πολιτικής υψηλότερα από τα αντίστοιχα επιτόκια του ευρώ, ενώ ουδεμία έχουν επιρροή στις αποφάσεις που καθορίζουν την πορεία του ευρώ.

Η αξία της ένταξης φάνηκε μερικά χρόνια αργότερα, όταν οι θεσμοί και οι κυβερνήσεις των χωρών-μελών της ζώνης του ευρώ παρενέβησαν για να αποτρέψουν τη χρεοκοπία της Ελλάδας. Παρενέβησαν αναχρηματοδοτώντας σχεδόν όλο το δημόσιο χρέος της με πολύ ευνοϊκούς όρους, εξασφαλίζοντας τη βιωσιμότητά του για πολλά χρόνια. Στην ουσία η Ελλάδα έλαβε τη μεγαλύτερη δέσμη οικονομικής βοήθειας που έχει καταγράψει διεθνώς η οικονομική ιστορία ως ποσοστό του ΑΕΠ, με τους ευνοϊκότερους δυνατούς όρους.

Ο κ. Γιάννης Στουρνάρας είναι διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος.