Η Καταστροφή σε παγκόσμιο πλαίσιο

Η Συνθήκη της Λωζάννης που υπογράφηκε τον Ιούλιο του 1923 όριζε την υποχρεωτική απομάκρυνση των ελλήνων ορθόδοξων χριστιανών (Ρωμιών) από την Τουρκία με αντάλλαγμα τους μουσουλμάνους τις Ελλάδας. Πολλά βιβλία γράφουν ότι «1,2 εκατομμύρια Ελληνες ανταλλάχθηκαν με 400.000 Τούρκους», αλλά αυτό δεν ισχύει. Μέχρι την υπογραφή της συνθήκης πολλοί Ρωμιοί είχαν ήδη φύγει από τις πατρίδες τους. Πολλοί βαλκάνιοι μουσουλμάνοι τις είχαν εγκαταλείψει μια δεκαετία πριν, κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, όταν κατέφυγαν στη Μικρά Ασία ως πρόσφυγες. Σε αντίποινα, η κυβέρνηση των Νεότουρκων έδιωξε δεκάδες χιλιάδες Ρωμιούς από τα παράλια του μικρασιατικού Αιγαίου. Ενθάρρυνε τους οθωμανούς μουσουλμάνους να μποϊκοτάρουν τις ελληνικές επιχειρήσεις και επέτρεψε σε ένοπλες συμμορίες να εκφοβίζουν τις ελληνικές κοινότητες ώστε να τις αναγκάσουν να διαφύγουν με βάρκες στα νησιά του Αιγαίου.

Μεταξύ 1912 και 1922, από το ξέσπασμα του Α’ Βαλκανικού Πολέμου έως το τέλος του Ελληνοτουρκικού Πολέμου, που κορυφώθηκε με την καταστροφή της Σμύρνης, το πληθυσμιακό προφίλ της Ελλάδας και της Τουρκίας άλλαξε σημαντικά. Γιατί όμως συνέβησαν όλα αυτά; Γιατί εκείνη την περίοδο; Το πρόβλημα με τον ορισμό της Καταστροφής ως μιας απλής σύγκρουσης μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων είναι ότι η βία πάντως καθοδηγήθηκε από πολιτικές αρχές. Οι εντολές έρχονταν από ψηλά. Ποιος ήταν όμως ο σκοπός;