Σαν σήμερα, πριν από 165 χρόνια, κυκλοφόρησε στη Βρετανία το βιβλίο «Η καταγωγή των ειδών» που γράφτηκε από έναν Κάρολο Δαρβίνο. Το εν λόγω έργο αποτέλεσε ως γνωστόν τη βάση της Εξελικτικής Βιολογίας, αλλά συνοδεύεται και από έναν εξαιρετικό αστικό μύθο.
Η ιστορία λέει ότι ο Δαρβίνος καθυστέρησε να εκδώσει το έργο επειδή – αναγνωρίζοντας ότι το περιεχόμενο του βιβλίου ανέτρεπε τις θρησκευτικές διδαχές της εποχής και γνωρίζοντας ότι η γυναίκα του Εμα Γουέτζγουντ ήταν φανατική χριστιανή – περίμενε να πεθάνει η σύζυγός του και εξέδωσε το επαναστατικό πόνημά του μετά τον θάνατό της.
Η μόνη αλήθεια
Από αυτή την πρόταση πρέπει να είναι αλήθεια μόνο ότι καθυστέρησε η έκδοση του βιβλίου, μια καθυστέρηση για την οποία ακόμη γίνονται μελέτες και γράφονται θεωρίες – αν μη τι άλλο το διάστημα από τη συλλογή των στοιχείων ως τη δημοσιοποίησή τους κράτησε περίπου δύο δεκαετίες.
Για το υπόλοιπο κομμάτι του αστικού μύθου, αρκεί, νομίζω, να επισημανθεί ότι η Εμα Γουέτζγουντ πέθανε 14 χρόνια έπειτα από τον Δαρβίνο και περίπου σαράντα χρόνια μετά την κυκλοφορία της «Καταγωγής των ειδών».
Αλλά ας μην αφήσουμε τις λεπτομέρειες να χαλάσουν μια ωραία ιστορία. Ας κάνουμε μισό βήμα πίσω και ας δούμε τη μεγαλύτερη εικόνα. Οτι για περισσότερα από 40 χρόνια συνυπήρχαν στο ίδιο σπίτι μια πιστή χριστιανή και ένας επιστήμονας που πίστευε ότι όλοι οι ζώντες οργανισμοί στη Γη έχουμε έναν κοινό πρόγονο.
Σήμερα, σε ένα μπαρ αυτή η συνύπαρξη μπορεί να μην άντεχε ούτε 40 λεπτά – αν υποθέσουμε ότι δέκα λεπτά θες να παραγγείλεις και άλλα δεκαπέντε για να πιάσεις κουβέντα με τον διπλανό σου. Στο τέταρτο τα δύο στρατόπεδα θα παρέτασσαν τους στρατούς τους και θα αποσύρονταν σε ξεχωριστά τραπέζια – εκτός και αν τα πράγματα κατέληγαν χειρότερα, όπως με την ιστορία εκείνων των δύο Ρώσων που έβγαλαν τα όπλα γιατί διαφωνούσαν για μια ερμηνεία του έργου του Ιμάνουελ Καντ – ακόμα ένας αστικός μύθος που μοιάζει «διαφωτιστικός».
Τι είναι αυτό όμως που κάνει τόσο δύσκολο να συνυπάρξουν δύο άνθρωποι που δεν μοιράζονται τον ίδιο κοσμοθεωρητικό ορίζοντα; Θα έμοιαζε κλισέ και βγαλμένο από έκθεση Λυκείου να πούμε ότι είναι ο δογματισμός, αλλά δεν νομίζω ότι θα απείχαμε και πολύ από την πραγματικότητα. Φύσει ατελές ον ο άνθρωπος –είτε είσαι η Εμα Γουέτζγουντ είτε ο Κάρολος Δαρβίνος, συμφωνείς σε αυτό από τη σκοπιά σου – δεν μπορεί να δεχθεί την πιθανότητα να έχει ρίξει το λάθος ζάρι. Ακόμα και ο απόλυτα νουνεχής, προσηνής και διαλλακτικός Αλμπερτ Αϊνστάιν, που πίστευε και στον Θεό και στην επιστήμη, δεν άντεχε την ιδέα ότι ο πρώτος παίζει ζάρια, άρα και η δεύτερη αποτελεί επακολούθημα ενός τυχαίου καπρίτσιου.
Τόσο ο πιστός όσο και ο επιστήμονας, που τυχαία τοποθετήσαμε σε ένα μπαρ, μοιράζονται την ίδια πίστη ότι η θέση του έχει απόλυτη στερεότητα. Και αν στις αναπαραστάσεις που κυριαρχούν μας φαίνεται πιο εύκολο να το αναγνωρίσουμε στον πιστό, αν αναλογιστούμε τα «dos και don’ts» της καθημερινότητάς μας που καθορίζονται από την επιστήμη σαν να ήταν γραμμένα στην πλάκα του Μωυσή, καταλαβαίνουμε ότι δεν απέχουν και τόσο.
Αφύσικη επιλογή
Πόσο παράταιροι μοιάζουν μέσα από αυτό το πρίσμα η Εμα και ο Κάρολος. Γιατί σε αυτή την ιστορία από τα μέσα του 19ου αιώνα δεν διαψεύδουν μόνο τους αστικούς μύθους αλλά και τις παροιμίες. Διότι σε πείσμα του (κατά τα άλλα σοφού) «δεν μπορείς να επιλέξεις τους συγγενείς σου», οι Εμα Γουέτζγουντ και Κάρολος Δαρβίνος τα κατάφεραν. Ηταν, βλέπετε, πρώτα ξαδέλφια, οπότε επέλεξαν τουλάχιστον έναν συγγενή τους (για σύζυγο). Μάλλον ούτε αυτοί αγαπούσαν τα ζάρια…
