Ο εθνικισμός άργησε να φτάσει στη Μέση Ανατολή. Μετά από τέσσερις αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας, οι Αραβες άρχισαν να ζητούν ανεξαρτησία μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα. Μια «επανάσταση» που ξεκίνησε από τον σαρίφη (ηγέτη) της Μέκκας με τη βοήθεια των Βρετανών το 1916, με στόχο τη δημιουργία ενός ενιαίου αραβικού βασιλείου από την Υεμένη μέχρι τα βουνά του Ταύρου. Οι Βρετανοί (και οι Γάλλοι), ωστόσο, είχαν διαφορετικά σχέδια. Συνέθλιψαν το αναδυόμενο αραβικό κράτος, μοίρασαν μεταξύ τους τη γη του σε προτεκτοράτα και υποσχέθηκαν στον εβραϊκό λαό για πατρίδα του την Παλαιστίνη.
Η τριακονταετής βρετανική κατοχή διευκόλυνε τη μαζική εβραϊκή μετανάστευση στην Παλαιστίνη. Τελείωσε με την ταχεία νίκη του αναδυόμενου κράτους του Ισραήλ το 1948 επί των ενωμένων αραβικών στρατών, που κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της χώρας και έστειλε κύματα παλαιστινίων προσφύγων στις γειτονικές αραβικές χώρες. Αυτή ήταν μια αποφασιστική στιγμή και η πλήρης σημασία της ήταν η ταύτιση με την έννοια της nakba, δηλαδή της καταστροφής, η οποία σηματοδότησε την αρχή της τραγωδίας της Παλαιστίνης. Η απάντηση των Παλαιστινίων, που ήταν συγκλονισμένοι από τον ξεριζωμό τους, εξελίχθηκε από την αρχική σύγχυση στην άρνηση, συνδυασμένη με θρήνο και ελπίδες επιστροφής στη χαμένη πατρίδα.
Η ανάκτηση της Παλαιστίνης έγινε ο κεντρικός σκοπός των Αράβων κατά την εποχή του προοδευτικού Παναραβισμού, ο οποίος κορυφώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Αλλά η αιφνίδια ήττα στον πόλεμο του 1967 με το Ισραήλ, και η απώλεια της υπόλοιπης ιστορικής Παλαιστίνης, σήμανε το τέλος του μεγάλου ονείρου της επικείμενης επιστροφής. Μια διάθεση μελαγχολίας, ήττας και πληγωμένου «εγώ» διαπέρασε τον αραβικό κόσμο.
Η ανάδυση της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO), ως συνασπισμού κινημάτων αντίστασης των απλών πολιτών, και οι ηρωικές θέσεις της ενάντια στον ισραηλινό στρατό στα τέλη της δεκαετίας του 1960 έφεραν και πάλι αισιοδοξία στον παλαιστινιακό σκοπό. Ωστόσο, οι ελπίδες για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης και για πρόοδο διαψεύστηκαν σύντομα εξαιτίας των διαδοχικών πολέμων στην Ιορδανία και στον Λίβανο, πλήττοντας καίρια το παλαιστινιακό ζήτημα, αλλά και εξαιτίας της συμφωνίας του Καμπ Ντέιβιντ μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ το 1978, η οποία ράγισε την όποια συνοχή είχε απομείνει στην αραβική στήριξη.
Στο φόντο δυσμενών περιφερειακών και παγκόσμιων γεγονότων, οι Παλαιστίνιοι βρέθηκαν μόνοι τους μπροστά σε ένα πολύ καλύτερα οργανωμένο και καλύτερα εξοπλισμένο κράτος του Ισραήλ. Οι διαδοχικές Ιντιφάντα κατά της ισραηλινής κατοχής στα τέλη του 20ού αιώνα ήταν μια απέλπιδα προσπάθεια για την απόκτηση εθνικής ανεξαρτησίας. Αλλά οι συμφωνίες του Οσλο που ακολούθησαν και η δαιδαλώδης «Ειρηνευτική Διαδικασία» έφεραν το Παλαιστινιακό σε αδιέξοδο. Η κατάσταση επιδεινώθηκε περισσότερο από την άνοδο του πολιτικού Ισλάμ και τη μετέπειτα διάσπαση των κατεχόμενων παλαιστινιακών εδαφών μεταξύ της Χαμάς και της Παλαιστινιακής Αρχής, γεγονός που έδωσε στο Ισραήλ περισσότερο έλεγχο και στα δύο.
Ομως παρά τις οπισθοδρομήσεις και την απώλεια εδαφών της Παλαιστίνης, ο παλαιστινιακός λαός είναι σήμερα περισσότερο από ποτέ προσκολλημένος στην ταυτότητά του. Τα πολιτικά τους κινήματα μπορεί να ηττήθηκαν ή να καταστάλθηκαν, αλλά νέες γενιές Παλαιστινίων, τόσο της διασποράς όσο και υπό ισραηλινή κατοχή, εκφράζονται με νέους τρόπους που σταθερά παρουσιάζουν με ανθρωπιά και παγκοσμιοποιούν τον δίκαιο αγώνα της Παλαιστίνης.
Ο κ. Νάσερ Ραμπάτ είναι καθηγητής Ιστορίας της Ισλαμικής Αρχιτεκτονικής στο ΜΙΤ.
