Η Ευρώπη και ο Δυτικός κόσμος μετά από μια περίοδο μεταπολεμικής ευημερίας καλούνται σήμερα μέσα από μια μεγάλη αναταραχή να επαναπροσδιορίσουν τις συνθήκες και το πλαίσιο μιας νέας διεθνούς συνεργασίας. Ειδικότερα η Ευρωπαϊκή Ενωση βρίσκεται μπροστά σε μεγάλα προβλήματα που έχουν επηρεάσει τη συνοχή και τη λειτουργία της.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η ενεργειακή κρίση, οι αναταραχές στο διεθνές εμπόριο και στις εφοδιαστικές αλυσίδες, ο πληθωρισμός που καλπάζει, η πανδημία που συνεχίζει να απειλεί τις ζωές μας και η εντεινόμενη κλιματική αλλαγή έχουν προκαλέσει μεγάλη αναταραχή στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Αυτό το καλοκαίρι βρεθήκαμε μπροστά σε μια αλληλουχία κρίσεων. Πανδημία, ξηρασία, πυρκαγιές και ο πόλεμος στην Ουκρανία. Ο Μακρόν μίλησε (24-8-2022) για την ανάγκη ενότητας απέναντι στο τέλος της αφθονίας, των βεβαιοτήτων και της ανεμελιάς. Πράγματι συντελούνται μεγάλες αλλαγές και ανατροπές και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν πρέπει να υποχωρήσουν στη δημαγωγία και στις Σειρήνες του λαϊκισμού που ανθούν στις σύγχρονες δημοκρατίες.
Ηδη η Ιταλία βυθίστηκε σε πολιτική κρίση, με τους λαϊκιστές και την άκρα Δεξιά να εμφανίζονται ως πρώτο φαβορί για τις εκλογές. Στη Βουλγαρία οι αντιπουτινικοί έχασαν τη δεδηλωμένη και ο φιλορώσος πρόεδρος όρισε έναν προσωρινό πρωθυπουργό εξίσου φιλορώσο, και στη Φινλανδία η μαχητική και αντιπουτινική πρωθυπουργός στοχοποιείται από περίεργους κύκλους.
Ταυτόχρονα η ΕΕ δίνει μάχη με τον χρόνο για να εξασφαλίσει αποθέματα φυσικού αερίου. Αναζητεί τρόπους να «απαντήσει» στις μειωμένες ροές από τη Ρωσία και στο ράλι των τιμών που δοκιμάζει κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Η δε δραματική αύξηση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας δείχνει ξεκάθαρα τα όρια της υφιστάμενης λειτουργίας της αγοράς, κάτι που επιβεβαίωσε και η πρόταση της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αποσύνδεση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας από αυτή του φυσικού αερίου.
Επιτομή αυτής της αναταραχής που βιώνει η ΕΕ είναι ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ενας πόλεμος γεωγραφικά περιορισμένος, όμως στην πραγματικότητα παγκόσμιος. Διεξάγεται μεν στο στρατιωτικό επίπεδο, όμως στην ουσία επηρεάζει την παγκόσμια οικονομία.
Για την Ευρωπαϊκή Ενωση, ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι πλέον και μια άσκηση αλληλεγγύης αλλά και κοινής εξωτερικής πολιτικής και κοινής πολιτικής άμυνας. Χώρες που δεν είχαν θετική στάση απέναντι σε αυτό το κομβικό ζήτημα τώρα διέβησαν τον Ρουβίκωνα και βιώνουν κι αυτές τη γεωπολιτική ενηλικίωση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αυτό θα ενισχύσει τη συνοχή της Ενωσης, η οποία μετά τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο δεν θα είναι μόνο μια ήπια δύναμη.
Αραγε ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία θα επιταχύνει την εξέλιξη της ΕΕ σε μια πραγματική πολιτική δύναμη; Οδηγούμαστε αναγκαστικά σε μια καλύτερη Ευρώπη και πιο πολιτική; Και πόσο θα ενισχυθεί αυτό από την ιστορική στροφή της Γερμανίας σε σχέση με την πολιτική που είχαν χαράξει τα τελευταία είκοσι χρόνια Σρέντερ και Μέρκελ; Ολα αυτά τα χρόνια το Βερολίνο πίστευε πως το δικό της οικονομικό και πολιτιστικό πρότυπο θα επηρέαζε θετικά αυταρχικά καθεστώτα όπως το ρωσικό και απέτυχε να προβλέψει τις πολιτικές συνέπειες που θα είχαν οι ενεργειακές-οικονομικές εξαρτήσεις τις οποίες είχε αποδεχθεί.
Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για τη γεωπολιτική «ενηλικίωση» της Γερμανίας που θα είναι καθοριστική για την πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης και η οποία εκφράστηκε όλο αυτό το διάστημα με τον καλύτερο τρόπο στο πρόσωπο της υπουργού Εξωτερικών Αναλένα Μπέρμποκ.
Αυτή τη γεωπολιτική «ενηλικίωση» ήλθε να επισημοποιήσει με τον πιο εμφατικό τρόπο η ομιλία του καγκελαρίου Σολτς στην Πράγα, στο ιστορικό πανεπιστήμιο του Καρόλου. «Για το ορατό μέλλον, η Ρωσία του Πούτιν θα προσδιορίζεται ως εχθρός της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Κάθε διαφωνία ανάμεσά μας, κάθε αδυναμία, ο Πούτιν θα την εκμεταλλευθεί» τόνισε ο Ολαφ Σολτς και συμπλήρωσε πως αν η ΕΕ δεν μεταρρυθμιστεί, θα είναι «σαν να προσκαλεί όλους όσοι στοιχηματίζουν ενάντια στην ενωμένη Ευρώπη και θέλουν να μας στρέψουν τον έναν ενάντια στον άλλον».
Το σχέδιο Σολτς για τη νέα ΕΕ περιλαμβάνει αποφάσεις πλειοψηφίας χωρίς βέτο, διεύρυνση υπό όρους, δημιουργία ευρωπαϊκού σώματος ταχείας επέμβασης, στον πυρήνα του οποίου θα βρίσκεται η Γερμανία, κοινές ευρωπαϊκές προμήθειες οπλικών συστημάτων και δημιουργία κοινού συστήματος αεράμυνας. Το γερμανικό σχέδιο βλέπει μια ΕΕ που θα αποφασίζει κατά πλειοψηφία, καταργώντας το δικαίωμα βέτο σε πολλούς τομείς πολιτικής. Η λήψη αποφάσεων κατά πλειοψηφία θα μπορούσε να ξεκινήσει από τομείς όπως η επιβολή κυρώσεων ή τα ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι δε μεταβιβάσεις πόρων «πρέπει να συνδέονται με τη διατήρηση του κράτους δικαίου», υποστήριξε ο γερμανός καγκελάριος, «φωτογραφίζοντας» τη σύγκρουση των Βρυξελλών με χώρες όπως η Ουγγαρία.
Οι προτάσεις ήλθαν να «κουμπώσουν» πάνω στις προτάσεις Μακρόν για τη νέα ΕΕ όπως τις είχε καταθέσει στην ομιλία του στη Σορβόνη τον Σεπτέμβριο του 2017. Χρειάστηκε βέβαια να περάσουν πέντε χρόνια και να εισβάλει ο Πούτιν στην Ουκρανία.
Σήμερα το ευρωπαϊκό στοίχημα είναι αυτό που υπογράμμισε ο γερμανός καγκελάριος στην Πράγα. «Να διατηρήσουμε ζωντανή την υπόσχεση της ειρήνης επιτρέποντας στην Ευρωπαϊκή Ενωση να διασφαλίσει την ανεξαρτησία και τη σταθερότητά της απέναντι σε εξωτερικές προκλήσεις».
Αυτή η «γεωπολιτική ενηλικίωση» της Γερμανίας θα βοηθήσει την Ευρωπαϊκή Ενωση να αποκτήσει έναν ουσιαστικό ρόλο στη γεωπολιτική σκηνή και να συνεχίσει να συμβάλλει στη διατήρηση της ειρήνης στην ευρωπαϊκή ήπειρο, κι αυτό είναι σημαντικό και για τα συμφέροντα της χώρας μας.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι αν. καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, πρόεδρος Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
