Η γρίπη των πτηνών, που αποτελεί μια μόνιμη υποψήφια απειλή πρόκλησης πανδημίας στον 21ο αιώνα, παρουσιάζει την τελευταία τριετία μια ανησυχητική εξελικτική προσαρμογή.
Ιστορικά, τα στελέχη που προκαλούν γρίπη των πτηνών δεν προσβάλλουν εύκολα τον άνθρωπο (αλλά εμφανίζουν μεγάλη θνησιμότητα σε όσες περιπτώσεις καταγράφηκαν) και δεν μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Από το 2021 και μετά, το στέλεχος Η5Ν1 γρίπης των πτηνών που επικρατεί επεκτάθηκε και στην αμερικανική ήπειρο και εμφάνισε αυξημένη ικανότητα προσβολής θηλαστικών – σε μεμονωμένες περιπτώσεις με μετάδοση από θηλαστικό σε θηλαστικό (όπως σε ευρωπαϊκά εκτροφεία μινκ). Μετάδοση-προάγγελος αντίστοιχων προσαρμογών στον άνθρωπο; Από τον Μάρτιο του 2024 ο Η5Ν1 άρχισε να προσβάλλει, εντελώς απρόβλεπτα, βοοειδή με συρροές σε κοπάδια 14 Πολιτειών των ΗΠΑ. Ο ιός εντοπίζεται κυρίως στους μαστούς των αγελάδων και σε μεγάλες συγκεντρώσεις στο γάλα τους, που αν δεν παστεριωθεί μπορεί να μεταδίδει τον ιό.
Δεκατρία κρούσματα σε ανθρώπους καταγράφηκαν το 2024 στις ΗΠΑ, ήπιας βαρύτητας. Θα περίμενε όμως κανείς εφόσον τεκμηριώθηκε μια τέτοια εξελικτική δυναμική του Η5Ν1, να υπάρχει η αντίστοιχη εγρήγορση: με εκτεταμένο έλεγχο σε βοοειδή και γάλα, διαγνωστικό έλεγχο σε εργαζομένους σχετικών μονάδων, ανίχνευση του ιού σε γαλακτοκομικά προϊόντα και λύματα. Σχεδόν τίποτε από αυτά δεν έγινε (περίπου 250 άτομα, μόνο, έχουν εξεταστεί συνολικά!).
Και φτάνουμε στα τέλη Αυγούστου με κρούσμα Η5Ν1 σε άτομο χωρίς κάποια ύποπτη έκθεση, κάτοικο του Μιζούρι, Πολιτεία χωρίς επίσημο αντίστοιχο κρούσμα σε πτηνά ή θηλαστικά. Το ανησυχητικότερο, ακολούθησαν συμπτώματα λοίμωξης αναπνευστικού σε άλλα 7 άτομα του περιβάλλοντος αυτού του κρούσματος από το πουθενά, έξι εκ των οποίων υγειονομικοί που ήρθαν σε επαφή μαζί του. Σαν να το μετέδωσε άνθρωπος σε άνθρωπο.
Τι θα περιμέναμε; Να κατέβει άμεσα κλιμάκιο του CDC, του Κέντρου Ελέγχου Νοσημάτων, για εκτεταμένο διαγνωστικό έλεγχο και ιχνηλάτηση. Αλλά αυτό στις ΗΠΑ δεν μπορεί να γίνει αν δεν υπάρχει επίσημη πρόσκληση από τον κυβερνήτη.
Και τέτοια πρόσκληση δεν υπήρχε έως τις 2/10. Θα περίμενε κανείς να ελεγχθούν οι υγειονομικοί που είχαν συμπτώματα – αλλά μέχρι να ολοκληρωθεί η ιχνηλάτηση και να καταγραφούν, είχε περάσει ο καιρός για έλεγχο οξείας φάσης.
Θα μπορούσαν να σταλούν αντισώματα από όλους να δούμε αν είχαν έρθει σε επαφή με τον ιό: αναφέρονται δυσχέρειες «ασφαλούς μεταφοράς των δειγμάτων λόγω του τυφώνα Helene». Κοινώς κινούμαστε στα τυφλά γύρω από ένα τυφλό κρούσμα, το οποίο μπορεί να οφείλεται σε κάποιο εξελιγμένο στέλεχος του ιού με ικανότητα μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο – αναγκαία συνθήκη για να ξεκινήσει μια νέα πανδημία γρίπης.
Οι επιστήμονες ανησυχούν, σε κάποιους θυμίζει όλο αυτό τη συμπεριφορά της Κίνας τον Δεκέμβριο του 2020 και τον Ιανουάριο του 2021. Ομως εδώ δεν έχουμε κρυπτικότητα, όσο ανικανότητα εφαρμογής αρχών δημόσιας υγείας.
Απουσία συντονισμού και πλαισίου (σαν να πρέπει εδώ να δώσει άδεια ο περιφερειάρχης για να πάει κάπου κλιμάκιο του ΕΟΔΥ!), απουσία προληπτικής προσέγγισης (μόνο δύο πολιτείες κάνουν τακτικό έλεγχο στο γάλα που συλλέγουν οι γαλακτοβιομηχανίες), δικαίωμα άρνησης κτηνοτρόφων να εξεταστούν τα ζώα τους, δικαίωμα άρνησης των εργαζομένων (που οι περισσότεροι είναι ισπανόφωνοι μετανάστες, ενίοτε χωρίς άδεια παραμονής) να εξεταστούν, άρνηση εφαρμογής μέτρων ατομικής προστασίας (ακόμη και από υγειονομικούς).
Είναι και η πολιτική στη μέση: ο Mike Parson, ο κυβερνήτης του Μιζούρι, είχε δώσει στίγμα αρνητισμού και απέναντι στον κορωνοϊό. Αν στο άμεσο μέλλον επεκταθούν τέτοιες αυτόνομες ζώνες άρνησης των κινδύνων από παθογόνα, μέσω εκλογών ή μέσω περαιτέρω διάδοσης ψευδοεπιστημονικών θεωριών και παραπληροφόρησης, θα βρεθούμε προ δυσάρεστων εκπλήξεων.
Εχει δρόμο ακόμη ο H5N1, θέλει κι άλλες προσαρμογές μέχρι να αποκτήσει πλήρη πανδημική δυναμική. Οσο περισσότερο συναντά θηλαστικά και ειδικά τον άνθρωπο, τόσο ευκολότερα θα αποκτήσει αυτή τη δυναμική. Κι αυτό μπορεί ήδη να εξελίσσεται χωρίς να το παίρνουμε είδηση.
Ο κ. Γιώργος Παππάς είναι παθολόγος που ζει και εργάζεται στα Ιωάννινα, με εκτεταμένο ερευνητικό έργο στις ζωονόσους και την ετοιμότητα απέναντι σε φυσικές ή προκλητές επιδημίες.
