Σύμφωνα με το άρθ. 101Α παρ. 2 Συντ., η επιλογή των μελών των – συνταγματικά προστατευόμενων – Ανεξάρτητων Αρχών (ΑΑ) γίνεται με απόφαση της περίφημης Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής. Η απόφαση λαμβάνεται με πλειοψηφία των 3/5 των μελών της Διάσκεψης· τα σχετικά δε με τη διαδικασία αυτή ορίζονται ειδικότερα στον Κανονισμό της Βουλής (άρθ. 13-14 ΚτΒ). Μέχρι τη συνταγματική αναθεώρηση του 2019, η απαιτούμενη στη Διάσκεψη πλειοψηφία οριζόταν στα 4/5, αλλά το 2019 αποφασίσθηκε, με ευρεία συναίνεση, η μείωσή της στα 3/5. Πρακτικά, η μείωση αυτή διευκολύνει την εκάστοτε κοινοβουλευτική πλειοψηφία να επιβάλλει στις ΑΑ πρόσωπα της αρεσκείας της.
Η Διάσκεψη των Προέδρων είναι ένα κοινοβουλευτικό όργανο με ρευστή σύνθεση, η οποία μπορεί να διαμορφώνεται κατά το δοκούν από την εκάστοτε κοινοβουλευτική πλειοψηφία με μία απλή τροποποίηση του ΚτΒ. Αποτελείται δε από δεκάδες μέλη: από τον Πρόεδρο και τους Αντιπροέδρους της Βουλής μέχρι διατελέσαντες Προέδρους της Βουλής και Προέδρους διαφόρων Επιτροπών της. Η σύνθεση της Διάσκεψης διευρύνθηκε το τελευταίο έτος, με πρωτοβουλία του Προέδρου της Βουλής, συμπεριλαμβάνοντας μέλη που πρόσκεινται στην κυβερνητική πλειοψηφία, ώστε να σχηματίζεται ακόμη πιο εύκολα η πλειοψηφία των 3/5. Τον Σεπτέμβριο του 2023, η μεθόδευση της διεύρυνσης χρησιμοποιήθηκε, προκειμένου η σύμπηξη δυνάμεων ΝΔ και Ελληνικής Λύσης να εξαρκέσει – με τη βοήθεια και μιας δημιουργικής αριθμητικής – για την τοποθέτηση νέων μελών στην Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών και το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης.
Η παραπάνω εργαλειακή χρήση της Διάσκεψης των Προέδρων από την κυβερνητική πλειοψηφία έχει επιφέρει ένα ακόμη σοβαρό πλήγμα στους θεσμούς και, ειδικότερα, στη λειτουργία των ΑΑ. Εν όψει δε της συζητούμενης συνταγματικής αναθεώρησης, ήρθε, φρονώ, η στιγμή της επανεξέτασης της σχετικής αρμοδιότητας της Διάσκεψης. Ανάμεσα σε διάφορες λύσεις που έχουν προταθεί, νομίζω ότι προτιμότερη είναι εκείνη της ανάθεσης της επιλογής των μελών των ΑΑ στη Μόνιμη Επιτροπή Θεσμών & Διαφάνειας της Βουλής, και δη με αυξημένη πλειοψηφία (λ.χ. 3/4 των μελών της). Τουλάχιστον η σύνθεση της εν λόγω Επιτροπής είναι σταθερή και ανακλά την κοινοβουλευτική δύναμη των κομμάτων.
Πάντως, ας σημειωθεί εδώ ότι, ακόμη και με το ισχύον καθεστώς της διευρυμένης σύνθεσης της Διάσκεψης των Προέδρων, δεν έχει καταστεί ακόμη δυνατή η τοποθέτηση νέου Προέδρου στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα ή νέου Συνηγόρου του Πολίτη, τη στιγμή που η θητεία των υπηρετούντων προσώπων έχει λήξει εδώ και καιρό. Και αυτό οφείλεται στην αδυναμία επίτευξης ευρύτερης πολιτικής συναίνεσης.
Η αδυναμία αυτή φανερώνει ότι το πρόβλημα εδώ είναι, εν τέλει, πρωτίστως πολιτικό και δευτερευόντως συνταγματικό ή νομοθετικό. Ακόμη και η τελειότερη συνταγματική ή νομοθετική ρύθμιση δεν θα μπορέσει να αποδώσει τα δέοντα, αν οι πολιτικοί δρώντες δεν βάλουν την κρατική λειτουργία και τους θεσμούς πάνω από το πρόσκαιρο κομματικό συμφέρον. Και αυτό ισχύει προεχόντως για την κυβερνητική πλειοψηφία, που τα τελευταία χρόνια, εν γένει, δεν επιδεικνύει ιδιαίτερη ευαισθησία σε ζητήματα θεσμών και κράτους δικαίου.
Ο κύριος Αντώνης Καραμπατζός είναι καθηγητής στη Νομική Σχολή ΕΚΠΑ.
