Το ιδιαίτερο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και τοπίο των νησιών μας που έχει εμπνεύσει ζωγράφους, ποιητές και συγγραφείς και έχει αποτελέσει ποιοτικό τόπο ζωής για πολλές γενιές κατοίκων και επισκεπτών, αλλοιώνεται στις ημέρες μας με την άναρχη τουριστική ανάπτυξη που εισβάλλει χωρίς έλεγχο μέσα στους οικισμούς και χωρίς σχεδιασμό στο ευρύτερο περιβάλλον τους. Παράλληλα καταστρέφει την κοινωνική ταυτότητα και την άυλη κληρονομιά των ιδιαίτερων αυτών τόπων, αλλά και την οικονομική σταθερότητα των τοπικών κοινωνιών.
Τόσο τα κτίσματα όσο και ο δημόσιος χώρος των νησιωτικών οικισμών – και όχι μόνο – μετατρέπονται σε ένα απέραντο ξενοδοχείο και χώρο αναψυχής, με τους μόνιμους κατοίκους να απομακρύνονται από τον τόπο τους ή να αφιερώνονται αποκλειστικά στην εξυπηρέτηση των τουριστών, εγκαταλείποντας κάθε άλλη παραγωγική ενασχόληση. Παράλληλα, οι μεγάλες τουριστικές επενδύσεις που κτίζονται εκτός σχεδίου, με ειδικές διαδικασίες που υπερβαίνουν τις ισχύουσες χωροταξικές και πολεοδομικές ρυθμίσεις, υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον, με τη μεγάλη κλίμακα κτιριακών κατασκευών και με τη διάνοιξη νέων δρόμων σε ευαίσθητες περιοχές.
Και επιπλέον, επιβαρύνουν οικονομικά τους δήμους που υποχρεώνονται στην αποκομιδή σκουπιδιών και στην επέκταση των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειες και ύδρευσης, χωρίς να αφήνουν κανένα όφελος στις τοπικές κοινωνίες και ενίοτε κανένα όφελος στη χώρα μας. Και εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εκτός σχεδίου δόμηση αποτελεί μια ελληνική ιδιαιτερότητα άγνωστη στα ευρωπαϊκά κράτη.
Η φέρουσα ικανότητα των οικισμών που κρίνεται από την ισορροπία μεταξύ του αριθμού των κατοίκων και του αριθμού των τουριστών και από την επάρκεια των υποδομών στο να εξυπηρετήσουν τον πληθυσμό χωρίς υπερεκμετάλλευση ή καταστροφή των φυσικών πόρων, έχει ξεπεραστεί προ πολλού σε πολλά νησιά μας – και όχι μόνον.
Η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) ανάδειξε και εξακολουθεί να αναδεικνύει τα προβλήματα που έχει δημιουργήσει ο υπερτουρισμός σε τόπους με μοναδική πολιτιστική και αρχιτεκτονική κληρονομιά. Πρόσφατα ανέδειξε ως παράδειγμα την κατάσταση που επικρατεί στα νησιά των Κυκλάδων, που αποτελούν ενδεικτικές – και δυστυχώς όχι μοναδικές – περιπτώσεις στις οποίες απαντώνται όλα τα παραπάνω προβλήματα.
Με πρόταση που υπέβαλε στο πρόγραμμα για τα «7 πιο απειλούμενα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης το 2024» της Europa Nostra έχει ως στόχο να προκαλέσει έναν ευρύτερο προβληματισμό γύρω από τα θέματα του υπερτουρισμού, ώστε να εξασφαλισθεί τουριστική ανάπτυξη με όρους βιωσιμότητας, που δεν θα απομακρύνει τους κατοίκους και δεν θα καταστρέφει αυτά ακριβώς τα στοιχεία που έλκουν τους επισκέπτες σε έναν τόπο.
Και με την ευκαιρία αυτή, η εταιρεία επισημαίνει την ανάγκη να ολοκληρωθεί το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό και το περιφερειακό χωροταξικό πλαίσιο για το Νότιο Αιγαίο – το μόνο που δεν έχει κυρωθεί έως σήμερα –, καθώς και οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες για τις περιοχές Natura 2000 που εκκρεμούν εδώ και μία διετία. Και ακόμη, επισημαίνει, ότι τα υπό εκπόνηση πολεοδομικά σχέδια των νησιών πρέπει να ορίσουν ζώνες προστασίας με περιορισμό της δόμησης, ώστε να διαφυλάξουν την ενότητα του τοπίου, όπως και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Τοπίου – που κυρώθηκε με Νόμο και από το ελληνικό κράτος – ορίζει.
Και με βάση τα παραπάνω, ένα ερώτημα που προκύπτει είναι το κατά πόσο έχει φροντίσει η πολιτεία να εξασφαλίσει τη βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών μας; Ο αγώνας προσέλκυσης όλο και περισσότερων τουριστών που παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια την εξασφαλίζουν;
Η κυρία Ελένη Μαΐστρου είναι αρχιτέκτων, ομότιμη καθηγήτρια ΕΜΠ, πρόεδρος του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της ΕΛΛΕΤ.
