Γίναμε σοφότεροι τη Δευτέρα των ευρωεκλογών; Ελπίζω ναι, αν μείνουμε στα δεδομένα.
Η καταστροφή δεν επήλθε. Η έκφραση «τη γλιτώσαμε» επικρατεί στις Βρυξέλλες. Ο βασικός κορμός «της πλειοψηφίας της λογικής», που κυβερνά την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ), είναι στη θέση του. Ωστόσο, ο γαλλογερμανικός άξονας, που υπήρξε για δεκαετίες η κινητήρια δύναμη, έχει διαταραχθεί σοβαρά. Οι πράσινοι και οι ανανεωτές δοκιμάζονται. Οι λαϊκιστικές και αντιευρωπαϊκές δυνάμεις έχουν ενισχυθεί.
Ωστόσο, η εύκολη κατηγοριοποίησή τους σε δυνάμεις της Ακροδεξιάς δεν αποδίδει ακριβώς την πραγματικότητα. Εκτός από τα προφανώς φασιστικά μορφώματα, εδώ αθροίζονται ποικίλες δυνάμεις με κοινή βάση τον εθνικισμό, τον λαϊκισμό της υπεραπλούστευσης, τον αντιμεταναστευτικό εξτρεμισμό και την απέχθεια στις πράσινες πολιτικές. Κάτι σαν μια οργισμένη πλατφόρμα Τραμπ για την Ευρώπη. Η ΕΕ είναι ο βολικός στόχος γιατί είναι μακριά από τους πολίτες. Οι Ευρωπαίοι τη βλέπουν να ρυθμίζει με τρόπο συνεχώς πιο περίτεχνο τις πολύπλοκες ισορροπίες κρατών, πολιτικών ομάδων και οικονομικών συμφερόντων, χωρίς να μπορούν να αντιληφθούν την «προστιθέμενη» αξία της στην καθημερινότητά τους. Επιπλέον τη θεωρούν δεδομένη και αθάνατη. Είναι όμως;
Η ΕΕ είναι ανθρώπινο δημιούργημα, προϊόν μιας εξαιρετικής συγκυρίας, μιας ιστορικής ρωγμής, όπου συνέπεσαν η λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η ύπαρξη διορατικής πολιτικής ηγεσίας. Εφοδιάστηκε με το χάρισμα μιας συμπεριληπτικής εξελικτικής διαδικασίας που της επέτρεψε να επιβιώνει, παρά τις αδυναμίες της. Σήμερα όμως η ανθρωπότητα και η ΕΕ ζουν σε μια άλλη εποχή που ανοίγει μια νέα ιστορική ρωγμή: ο κόσμος έγινε απρόβλεπτος, οι κανόνες διεθνούς δικαίου παραβιάζονται, οι πόλεμοι είναι παρόντες, οι κρίσεις είναι πλανητικές και η τεχνολογική επανάσταση αλλάζει τα πάντα και τον ίδιο τον άνθρωπο. Η ανθρωπόκαινος περίοδος ανατέλλει. Μπορεί η Ευρώπη να εξακολουθήσει να είναι υπολογίσιμη παγκόσμια δύναμη;
Μέχρι σήμερα η ΕΕ στηριζόταν στην παραγωγική της ικανότητα που υπερέβαινε τα δημογραφικά και γεωγραφικά της δεδομένα. Στρατό δεν διέθετε, ούτε κυρίαρχη παρουσία στη γεωπολιτική σκακιέρα. Ομως είχε παραγωγικό και εξαγωγικό προβάδισμα χάρη στην αμυντική ομπρέλα των ΗΠΑ, τη φθηνή ενέργεια της Ρωσίας, τις εισαγωγικές ανάγκες της Κίνας. Τίποτε από όλα αυτά δεν υπάρχει πλέον και το μερίδιο της ΕΕ στην παγκόσμια ανάπτυξη περιορίζεται κάτω από το ένα έκτο. (Ακούσατε το σοκαριστικό 12% που ανακοινώθηκε πρόσφατα;)
Η νέα ιστορική ρωγμή απαιτεί από την Ευρώπη να κάνει ένα άλμα εξαντλώντας τα όρια των συνθηκών – και ίσως να τα υπερβεί – για να αξιοποιήσει τον μόνο δρόμο που διαθέτει. Την παραπέρα ενοποίησή της που θα της επιτρέψει να κάνει επενδύσεις και οικονομίες κλίμακας, αντίστοιχες με το μέγεθός της.
Για να επιτευχθούν οι διακηρυγμένοι ευρωπαϊκοί στόχοι απαιτούνται πολλά τρισεκατομμύρια ευρώ. Αυτά σήμερα δεν υπάρχουν. Η Ευρώπη έχει μεγάλες ιδέες, αλλά μικρές τσέπες, λένε στην Αμερική. Η ενοποίηση όμως, αν επιτευχθεί, θα επιτρέψει τον Κοινό Ευρωπαϊκό Δανεισμό, απαραίτητο όρο στην εξίσωση.
Είναι αυτή η ΕΕ εδώ, μετά τη Δευτέρα των ευρωεκλογών; Με μια λέξη: όχι. Με δύο λέξεις: δεν αποκλείεται.
Ισχυρίζομαι ότι τα δυσάρεστα αποτελέσματα της μεγάλης αποχής των ψηφοφόρων και της ανόδου του λαϊκισμού μπορεί να λειτουργήσουν ως καμπανάκι κινδύνου που δείχνει προς τα πού οφείλουμε να κινηθούμε.
Στο κάτω-κάτω, όπως διάβασα πρόσφατα, ο φόβος είναι μια αντίδραση. Η θέληση είναι μια απόφαση.
Η κυρία Μαρία Δαμανάκη είναι πρώην επίτροπος της ΕΕ.
