Η ιδέα άρχισε να κυκλοφορεί στους διεθνείς πολιτικοοικονομικούς κύκλους από την αρχή της εκατονταετίας. Η αλματώδης ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας είχε ήδη αποκαλύψει τις γιγάντιες δυνατότητες φυσικών πόρων της θάλασσας και η εξάντληση πολλών φυσικών αποθεμάτων στην ξηρά σε συνδυασμό με τη στενότητα του χώρου οδήγησαν τις επενδύσεις σε θαλασσινούς δρόμους.
Οταν ανέλαβα τα καθήκοντα του Επιτρόπου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) το 2010, λίγοι πρόσεξαν πως στον κλασικό τίτλο του Επιτρόπου Αλιείας είχαν προστεθεί οι λέξεις «και θαλάσσιας πολιτικής». Ομως, οι αρμόδιες διευθύνσεις της ΕΕ είχαν ήδη προετοιμασθεί αρκετά ώστε να είμαι σε θέση να προτείνω μια συνολική θαλάσσια πολιτική, για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, τη Γαλάζια Ανάπτυξη, που υιοθετήθηκε ομόφωνα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Λευκωσία το 2012. Εισήγαγε την έννοια του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και κατηύθυνε τις ευρωπαϊκές επενδύσεις σε νέα πεδία – πέρα από την αλιεία και τις μεταφορές – όπως η βιοτεχνολογία, οι θαλάσσιες ενεργειακές πηγές, η περιβαλλοντική προστασία των εξορύξεων στα ευρωπαϊκά χωρικά ύδατα, οι νέες μορφές θαλάσσιου τουρισμού, η βιώσιμη ιχθυοκαλλιέργεια.
Το 2013 επισκέφθηκα την Ουάσιγκτον μετά από πρόσκληση της κυβέρνησης Ομπάμα. Είχαμε ήδη προχωρήσει την Ευρωαμερικανική συνεργασία, με πρωτόκολλα ανταλλαγής δεδομένων και συνεργασία σε θέματα αλιείας. Ο υπουργός Εξωτερικών John Kerry με ενημέρωσε για τα σχέδιά του: Ενα μεγάλο Συνέδριο για τους Ωκεανούς, με ολιστική προσέγγιση για αειφορία και οικονομία, που θα γίνεται κάθε χρόνο σε άλλη χώρα, με δύο καινοτομίες – την κοινή παρουσία του δημόσιου, του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας των πολιτών και με υποχρεωτικές χρηματοδοτικές κοστολογημένες δεσμεύσεις από τους συμμετέχοντες. Οι δύο αυτές καινοτομίες έδωσαν στο συνέδριο για τον Ωκεανό μας (Our Ocean Conference) την ξεχωριστή ταυτότητα, που του επέτρεψε να μακροημερεύσει. Η πρόταση του John Kerry για ευρωπαϊκή συνεργασία έγινε φυσικά αμέσως δεκτή και το πρώτο Συνέδριο διοργανώθηκε στην Ουάσιγκτον το 2014. Στις 14-17 Απριλίου φέτος οργανώνεται στην Αθήνα το 9ο Συνέδριο, κλείνοντας έναν κύκλο και για τον ίδιο τον John Kerry. Θα έλθει στην Αθήνα ως πολίτης. (Παραιτήθηκε από το αξίωμα του Υπατου Εκπροσώπου του Προέδρου Biden για το κλίμα πριν λίγες εβδομάδες.)
Στη διάρκεια των 10 αυτών χρόνων έγιναν πολλά.
Με ετήσια οικονομική αξία πάνω από 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια (UNEP) η γαλάζια οικονομία έχει απογειωθεί. Η ανθρώπινη απληστία έχει όμως προσθέσει μία ακόμη απειλή για τον θαλάσσιο χώρο. Εκτός από την κλιματική κρίση, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων καταστρέφει το φυσικό κεφάλαιο και τη βιοποικιλότητα που τροφοδοτούν τη γαλάζια ανάπτυξη. Και το χειρότερο: αυτές οι απειλές ανεβάζουν το κόστος αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών από ακραία καιρικά φαινόμενα σε ύψη δυσθεώρητα, στερώντας πολύτιμους πόρους από την κοινωνία. Πριονίζουμε δηλαδή το κλαδί πάνω στο οποίο καθόμαστε. Αντιδρώντας σε αυτούς τους κινδύνους η ΕΕ και η ΗΠΑ, έχουν αναπτύξει ΣΧΕΔΙΑ ΑΝΤΟΧΗΣ (Resilience), ολιστικά σχέδια οικονομίας και διακυβέρνησης, στηριγμένα στο τρίπτυχο: Επιστημονικά δεδομένα, χωροταξικός σχεδιασμός, περιβαλλοντική προστασία. Το επικείμενο συνέδριο της Αθήνας δίνει λοιπόν στην Ελλάδα – που έχει τόσο γαλάζιο στην ταυτότητά της – την ευκαιρία να υπερβεί τις καθυστερήσεις και να βρεθεί στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία. Να μπει στον δρόμο που ήδη ακολουθούν άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Νορβηγία, Πορτογαλία), που πρωτοπορούν, μέσα από σχετικές επενδύσεις και θεσμούς.
Επιπλέον, η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να αναβαθμίσει τη διεθνή γεωπολιτική της θέση, ως συνομιλητής του παγκόσμιου κυβερνητικού συνόλου. Με τη συμμετοχή της πλειοψηφίας των χωρών του πλανήτη, αναδεικνύει τον μεσογειακό της ρόλο και εγγράφει υποθήκες για τη διεύρυνση της αποδοχής της υποψηφιότητάς της ως μη μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας, στον ΟΗΕ.
Ορισμένες εξαγγελίες της κυβέρνησης, που δημοσιοποιήθηκαν, προδιαθέτουν θετικά για τις δεσμεύσεις που οφείλει να αναλάβει στο συνέδριο.
- Η επέκταση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών με δύο νέα πάρκα στο Ιόνιο (Ελληνική Τάφρος) και στα Δωδεκάνησα, εφόσον προχωρήσει, επιτρέπει την κατάκτηση του στόχου της προστασίας του 30% των Ελληνικών χωρικών υδάτων μέσα στο 2024, νωρίτερα από τον ευρωπαϊκό στόχο του 2030.
- Για πρώτη φορά, αναφέρονται μέτρα εφαρμογής της θαλάσσιας προστασίας με έλεγχο των συρόμενων αλιευτικών εργαλείων (τράτες βυθού). Μάλιστα, η εξασφάλιση καλύτερης επιτήρησης με συνεχή χρήση δεδομένων κίνησης των αλιευτικών σκαφών με τη χρήση δορυφόρων και τεχνητής νοημοσύνης σε συνεργασία με το Global Fishing Watch, συνιστά σημαντική καινοτομία.
- Η δέσμευση για μείωση του πλαστικού στη θάλασσα κατά 50% και των μικροπλαστικών κατά 30% μέχρι το 2030, με Εθνικό Πλάνο Δράσης σε συνεργασία με την Κοινωνία των Πολιτών και ιδιωτικές πρωτοβουλίες, είναι σημαντική.
Θα εφαρμοσθούν όλα αυτά; Δεν το ξέρω και οφείλω να παραδεχθώ ότι η διεθνής αξιοπιστία της Ελλάδας σε θέματα εφαρμογής υπεσχημένων δεν είναι η καλύτερη δυνατή. Ομως, εμείς οι ενδιαφερόμενοι (ελπίζω) πολίτες θα είμαστε εδώ και θα κρίνουμε αναλόγως. Και γιατί οφείλουμε να ενδιαφερθούμε για τη θάλασσα; Ακόμη και αν δεν την αγαπάμε; Οι επιστήμονες έχουν γράψει πολλά – ακριβή και κοστολογημένα – τρομακτικά σενάρια για το κόστος της ανθρώπινης αδιαφορίας και αλαζονείας προς τη φύση. Για την άνοδο της στάθμης της Μεσογείου, τις νέες επιδημίες από το λιώσιμο των παγετώνων, τη δημιουργία τυφώνων, που θα κάνουν τις πρόσφατες θεσσαλικές πλημμύρες να μοιάζουν με ασήμαντες. Οι άπιστοι θα πεισθούν από τη ζωή. Αλλά ειδικά για τον Ωκεανό, θα μπορούσα να θυμίσω πως δίνει το 50% του οξυγόνου που αναπνέουμε. Πάρε λοιπόν μια ανάσα. Ωραία! Τώρα μια δεύτερη. Αυτή τη δεύτερη τη δίνει η θάλασσα. Αν την καταστρέψεις, τη δεύτερη ανάσα θα τη στερηθείς.
H κυρία Μαρία Δαμανάκη είναι σύμβουλος για την κλιματική αλλαγή και την προστασία των ωκεανών σε διεθνείς οργανισμούς, πρώην επίτροπος της ΕΕ για την Αλιεία και τη Θαλάσσια Πολιτική.
