Πριν από λίγες μέρες πέρασα δίπλα από έναν κάδο απορριμμάτων. Κι εκεί, προφανώς υποπροϊόντα κάποιας μετακόμισης ή κάποιου ξεσκαρταρίσματος, υπήρχαν 3-4 μεγάλες στοίβες με τόμους της εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος Λαρούς. Δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον πειρασμό να ξεφυλλίσω έναν τόμο, να διαβάσω λίγες λέξεις σε μια τυχαία σελίδα. Είχε πολύ ενδιαφέρον αυτό το στιγμιαίο ταξίδι στον χρόνο.
Να κρατάς ένα τόσο ογκώδες αντικείμενο, σε μια σίγουρα πολυτελή δερματόδετη έκδοση, με το πολυτονικό του και με τα όλα του. Και να ξέρεις ότι μαζί με τους υπόλοιπους τόμους περιείχε το σύνολο της γνώσης μιας εποχής.
Μια φωτογραφία
Δεν με έχει πιάσει νοσταλγία για τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, τότε που σε όποιο σπίτι έμπαινες, έβλεπες ένα μεγάλο μέρος της βιβλιοθήκης να καταλαμβάνεται από εγκυκλοπαίδειες και επίτομα λεξικά, τότε που ο πλασιέ εγκυκλοπαιδειών («ο ένας τόμος δωρεάν») ήταν ένα κανονικό επάγγελμα και που για να βρεις κάτι σχετικά γρήγορα, έπρεπε να ξέρεις την ορθογραφία του.
Απλώς, σκέφτομαι – όχι χωρίς μια ελαφρά μελαγχολία – ότι όλοι αυτοί οι τόμοι που ζυγίζουν καμιά πενηνταριά κιλά, που τόσοι άνθρωποι συνεργάστηκαν για την παραγωγή τους, που άλλοι άνθρωποι τους αγόρασαν θεωρώντας ότι επενδύουν στη γνώση, δεν είναι πια παρά μια φωτογραφία. Αποτελούν πρακτικά μια στιγμιαία εικόνα του κόσμου, με πολλές λεπτομέρειες μεν, αλλά και πάλι μονάχα μια απεικόνιση του πώς ήταν ο κόσμος μια δεδομένη στιγμή πριν από αρκετές δεκαετίες.
Και βέβαια, όπως κάθε φωτογραφία, κι αυτή εξαρτάται από τη ματιά τού ή της φωτογράφου. Δηλαδή των ατόμων που δούλεψαν για αυτήν, όπως ασφαλώς εξαρτάται και από την κοινωνική και την πολιτική συγκυρία στην οποία δημιουργήθηκε. Διότι, με όλον τον σεβασμό προς την έννοια της εγκυκλοπαίδειας, φανταζόμαστε όλοι τι θα έγραφε μια εγκυκλοπαίδεια για τους μαύρους επί απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική ή για τους εβραίους επί ναζιστικής Γερμανίας.
Και σε έναν ίσως όχι και τόσο περίεργο συνειρμό, μιλώντας για τη Νότια Αφρική και τη ναζιστική Γερμανία, σκέφτηκα τον γεννημένο στην αφρικανική χώρα Ιλον Μασκ, που στις αρχές της περασμένης εβδομάδας παρουσίασε την αναβαθμισμένη εκδοχή του δικού του Μεγάλου Γλωσσικού Μοντέλου.
Ξέρετε, είναι αυτές οι εφαρμογές με τις οποίες μπορείς να «συζητήσεις» για οτιδήποτε ή μπορείς να τους κάνεις ερωτήσεις ώστε να σου παράσχουν πληροφορίες για ιστορικά ή τρέχοντα γεγονότα – και βέβαια, αν είσαι φοιτητής, μπορείς να τους ζητήσεις να σου γράψουν π.χ. μια εργασία 2.500 λέξεων για το αποχετευτικό σύστημα του Βυζαντίου.
Και πώς παρουσίασε (μεταξύ άλλων) την εφαρμογή ο πάμπλουτος επιχειρηματίας και εσχάτως συνδιαμορφωτής της αμερικανικής πραγματικότητας; Με την υπόσχεση ότι θα ευνοεί «την αλήθεια αντί για την πολιτική ορθότητα».
Αλλά τι είναι «αλήθεια» και τι είναι «πολιτική ορθότητα» σε αυτόν τον ρευστό κόσμο που ζούμε; Τελικά, π.χ., ο Ζελένσκι είναι ένας υπερασπιστής της ανεξαρτησίας και της αυτοδιάθεσης της Ουκρανίας που ονειρεύεται να δει τη χώρα του στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ ή ένας «δικτάτορας», όπως τον αποκάλεσε ο Ντόναλντ Τραμπ, και ένας άνθρωπος που τρέφει τις φιλοδοξίες του «με νεκρούς ουκρανούς στρατιώτες», όπως είπε ο ίδιος ο Μασκ;
Χαμογελώ
Ομολογώ ότι όταν ένας πολιτικός υπόσχεται να πει την αλήθεια, πιάνω το πορτοφόλι μου. Οταν το υπόσχεται εκ μέρους ενός συστήματος τεχνητής νοημοσύνης, απλά χαμογελάω. Ισως ήρθε η ώρα να σηκωθώ από τον υπολογιστή, να σκαρφαλώσω στα πάνω ράφια της βιβλιοθήκης και να κοιτάξω τι λέει η αρχαία εγκυκλοπαίδειά μου στο λήμμα «Ναπολέων». Σίγουρα θα μπορώ να βρω τα ίδια στοιχεία και στο Διαδίκτυο, αλλά πόσα να έχουν αλλάξει για τον Ναπολέοντα από το 1975; Και πόσα έχουν αλλάξει για το Διαδίκτυο από το 1975;
