Πενήντα χρόνια από τη Μεταπολίτευση, η δημοκρατία σημειώνει ραγδαία και επικίνδυνη οπισθοχώρηση. Ξεχωρίζω εδώ τέσσερις μόνο πλευρές.
Πρώτη είναι οι ατιμώρητες παράνομες πρακτικές των κρατικών λειτουργών και των κρατικών μηχανισμών. Οι παράνομες υποκλοπές και η παράνομη αστυνομική βία είναι δύο από τις σημαντικότερες εκφάνσεις του φαινομένου.
Δεύτερη είναι η ολοένα και συχνότερη παραβίαση διατάξεων του Συντάγματος. Αυτό συνέβη ήδη με τα μνημόνια, τα οποία βρίσκονται ακόμη σε ισχύ. Συμβαίνει επίσης με την ψήφιση αντισυνταγματικών νόμων, όπως ο πρόσφατος για τα ιδιωτικά «πανεπιστήμια». Θυμίζω ότι το άρθρο 16 παρ. 5 του Συντάγματος ορίζει ρητά και ξεκάθαρα πως «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδοίκηση» και η παρ. 8 του ίδιου άρθρου ότι «η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται». Η παραβίασή του αποτέλεσε μια ακραία αντισυνταγματική, αντιδημοκρατική επιλογή που προμηνύει ότι θα ακολουθήσουν άλλες, ακόμη σοβαρότερες παραβιάσεις.
Τρίτη είναι η συστηματική συρρίκνωση των ελευθεριών μέσω της ψήφισης νόμων που συχνά περιλαμβάνουν διατάξεις αντισυνταγματικές. Ο νόμος για τις διαδηλώσεις (Ν. 4703/2020), που προφανώς εισάγει περιορισμούς πέρα από εκείνους του άρθρου 11 παρ. 2 του Συντάγματος, η συρρίκνωση των συνδικαλιστικών ελευθεριών με τον Ν. 4808/2021, ο νόμος για την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου, ο νόμος για την πανεπιστημιακή αστυνομία, το δρακόντειο πειθαρχικό δίκαιο για τους φοιτητές είναι μερικά μόνο παραδείγματα.
Τέταρτη είναι ο έλεγχος της Δικαιοσύνης από την κυβέρνηση που διασφαλίζεται μέσω του άρθρου 90 παρ. 5 του Συντάγματος. Η διάταξη αυτή αποτελεί το βάθρο ενός θεσμικού πλαισίου αλλά και ενός άτυπου πλέγματος σχέσεων που στραγγαλίζει την όποια ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και διασφαλίζει τον έλεγχό της από την εκτελεστική εξουσία. Τούτο αποδείχθηκε «αναντίλεκτα» και με την πρόσφατη ανακοίνωση της Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου σχετικά με τις υποκλοπές. Υπάρχουν βέβαια δικαστές που διακρίνονται για το δημοκρατικό τους σθένος, όπως δείχνουν συχνά οι ανακοινώσεις της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων. Αλλά αυτό, δυστυχώς, δεν αλλάζει την ουσία του κυβερνητικού ελέγχου.
Μπορούμε με ασφάλεια να διαπιστώσουμε ότι οικοδομείται βαθμιαία αλλά συστηματικά μια «σιδερόφραχτη δημοκρατία». Ο στόχος της είναι η επιβολή, χωρίς κοινωνικές αντιδράσεις και αναταράξεις, μιας οικονομικής πολιτικής που αυξάνει τη φτώχεια για τους πολλούς, ανοίγει διαρκώς την ψαλίδα των κοινωνικών ανισοτήτων, καθιερώνει ένα ακόμη πιο στρεβλό «αναπτυξιακό» μοντέλο που καταστρέφει το φυσικό περιβάλλον και υπονομεύει παραπέρα την εναπομένουσα βιομηχανική και αγροτική παραγωγική βάση της χώρας. Επιδίωξη των κρατούντων είναι η απαλλαγή από το σύνολο των κοινωνικών κατακτήσεων του 20ού αιώνα, η δημιουργία μιας ακραία άδικης, εκμεταλλευτικής κοινωνίας.
Σε τέτοιες συνθήκες, χρήσιμη είναι η υπενθύμιση όσων ο Αριστόβουλος Μάνεσης είχε πει απευθυνόμενος στους νέους, λίγο πριν συλληφθεί από τη δικτατορία: «Μην επιτρέψετε να σας εξανδραποδίσουν. Διατηρήστε, μέσα στους ζοφερούς και άρρωστους καιρούς, άγρυπνη και ανυπόταχτη τη σκέψη σας».
Ο κύριος Δημήτρης Καλτσώνης είναι καθηγητής Θεωρίας Κράτους και Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
