Πριν από 2.500 χρόνια, ο Ξενοφών, στον Οικονομικό θεωρεί ότι καλός «μάνατζερ» (επιστάτης, διοικητής, καπετάνιος) είναι αυτός που κατορθώνει να οδηγήσει το πλοίο στον προορισμό του σε λιγότερες μέρες και με ευχαριστημένους ναύτες. Αντίθετα, κακός «μάνατζερ» είναι αυτός που οδηγεί το πλοίο στον ίδιο προορισμό σε περισσότερες μέρες και με δυσαρεστημένους ναύτες, με τις ίδιες καιρικές συνθήκες. Ο ηγέτης προφανώς είναι κάτι πολύ περισσότερο από «μάνατζερ». Στο παράδειγμα του Ξενοφώντα ο ηγέτης πρέπει όχι μόνο να επιτύχει όσα πετυχαίνει ο καλός «μάνατζερ», αλλά επιπλέον να μπορεί να επιλέξει και τον καλύτερο δυνατό προορισμό, στον οποίο θα οδηγήσει το πλοίο σε λιγότερο χρόνο με ευχαριστημένους ναύτες.
Μ’ άλλα λόγια ο καλός ηγέτης πρέπει, αλλά δεν αρκεί, να είναι καλός «μάνατζερ», δηλαδή να επιτυγχάνει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα στον μικρότερο χρόνο μέσα σε δεδομένο πλαίσιο (δεδομένος ο προορισμός στην περίπτωση του πλοίου). Ο ηγέτης πρέπει να διαμορφώνει και το πλαίσιο δράσης, να επιλέγει τον καλύτερο δυνατό προορισμό, τον καλύτερο δυνατό στόχο, το καλύτερο δυνατό όραμα, προς το οποίο θα οδηγήσει τη χώρα του, το κόμμα του ή την επιχείρησή του. Αυτή η ικανότητα του ηγέτη μιας χώρας, ενός κόμματος, μιας επιχείρησης, ενός δημόσιου οργανισμού, μπορεί να θεωρηθεί «χάρισμα».
Συχνά «χάρισμα» θεωρείται η ικανότητα του ηγέτη να πείθει ότι ο προορισμός, ο στόχος ή το όραμα είναι το καλύτερο για τη χώρα ή την επιχείρησή του χωρίς να έχει κατορθώσει να προβλέψει αν πράγματι ο προορισμός είναι ο καλύτερος δυνατός. Ομως, «χάρισμα» για έναν ηγέτη δεν είναι μόνο η ικανότητα της πειθούς, αλλά και η ικανότητα της μακροχρόνιας πρόβλεψης, ότι ο προορισμός, προς τον οποίο προσανατολίζει τη χώρα του ή την επιχείρησή του, με πειθώ και με αποτελεσματικότητα είναι πράγματι ο καλύτερος δυνατός στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία
Προφανώς, χρειάζεται χρόνος για να αποδειχθεί αν ο προορισμός που επέλεξε να οδηγήσει τη χώρα, το κόμμα ή την επιχείρησή του ο ηγέτης ήταν πράγματι ο καλύτερος δυνατός. Ετσι, μόνο η ιστορία των χωρών, των κομμάτων και των επιχειρήσεων μπορεί να δείξει το «μέγεθος» του ηγέτη. Τέτοιοι μεγάλοι ηγέτες που έχουν και την ικανότητα του καλού «μάνατζερ» είναι σπάνιοι, αλλά όταν εμφανισθούν είναι πολύτιμοι για τις χώρες, τα κόμματά τους ή τις επιχειρήσεις τους.
Σήμερα συχνά γίνεται λόγος για έλλειψη μεγάλων χαρισματικών ηγετών σε πολιτικό ή/και επιχειρηματικό επίπεδο. Πολλές φορές, θεωρείται ότι ένας καλός «μάνατζερ», με την έννοια του Ξενοφώντα, είναι αρκετός για μια χώρα, ένα κόμμα ή μια επιχείρηση, επειδή συχνά το πλαίσιο, δηλαδή οι πολιτικοί, οικονομικοί ή οι επιχειρηματικοί στόχοι, είναι σε μεγάλο βαθμό δεδομένοι από το ευρύτερο σύστημα πολιτικών, οικονομικών ή επιχειρηματικών συσχετισμών και έτσι ο ηγέτης καλείται απλώς να επιδείξει αποτελεσματικότητα στην εκτέλεση ενός «προδιαγεγραμμένου» έργου.
Πράγματι, στη σημερινή εποχή οι δυνατότητες χάραξης καινούργιων δρόμων και οι επιδιώξεις μεγάλων στόχων και οραμάτων σε πολιτικό ή επιχειρηματικό επίπεδο είναι περιορισμένες. Γι’ αυτό, ίσως, τον λόγο όλο και πιο σπάνια εμφανίζονται μεγάλοι χαρισματικοί ηγέτες. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει βιασύνη να χαρακτηρίσουμε τους ηγέτες, εφόσον, μόνον μέσα στον χρόνο μπορούν να κριθούν, αν πράγματι υπήρξαν μεγάλοι και χαρισματικοί. Για παράδειγμα, πολλοί ηγέτες ευρωπαϊκών χωρών, που θεωρούνται τώρα σπουδαίοι, στην εποχή τους κανείς δεν υποψιαζόταν ότι πράγματι θα αποδειχθούν τέτοιοι. Το ίδιο συμβαίνει και στην Ελλάδα. Ας μη βιαζόμαστε, συνεπώς, να κρίνουμε τους σημερινούς ηγέτες. Δεν αποκλείεται στο μέλλον να αποδειχθεί ότι με τις ηγετικές τους ικανότητες διέσωσαν τη χώρα, το κόμμα ή την επιχείρησή τους και την οδήγησαν σε επιτυχία. Μπορεί, αντίθετα, να αποδειχθεί ότι υπήρξαν μικροί μπροστά στην πολιτική και την οικονομική συγκυρία της εποχής τους και οδήγησαν στην καταστροφή τη χώρα, την επιχείρηση και το κόμμα τους με την ανικανότητά τους.
Ο κ. Ναπολέων Μαραβέγιας είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας {στο ΕΚΠΑ, πρώην υπουργός, πρώην αντιπρύτανης.
