Θα επιβιώσει η Ευρωπαϊκή Ενωση;

Θα επιβιώσει η Ευρωπαϊκή Ενωση ως στρατηγικά αυτόνομο πολιτικό σχέδιο ή θα «εντοιχιστεί» σε ΝΑΤΟ/ΗΠΑ/Δύση με ό,τι αυτό συνεπάγεται; Ο ουρανός έχει σκοτεινιάσει βαριά πάνω από την Ευρώπη. Δεν είναι μόνο ο απεχθής πόλεμος και τα «εγκλήματα πολέμου» που διαπράττονται στην Ουκρανία. Είναι και το γεγονός ότι δύο αυταρχικοί ηγέτες, υποστηρικτές του προέδρου Πούτιν, ο Β. Ορμπαν στην Ουγγαρία και ο Αλ. Βούτσικ στη Σερβία, επανεξελέγησαν με μεγάλες πλειοψηφίες. Κάτω από ανελεύθερες, αυταρχικές συνθήκες βέβαια, αλλά κάποιοι λαοί φαίνεται ότι ούτε βλέπουν ούτε ακούν τίποτα. Οι κατακλυσμικές συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία και η άνοδος του αυταρχισμού στην καρδιά της Ευρώπης που σαρώνουν τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων απειλούν και την πολιτική θεσμική αυτονομία της ΕΕ αλλά και την καντιανή λογική πάνω στην οποία εδράζεται. Βέβαια τα τελευταία χρόνια πολλοί με την ευκαιρία άλλων κρίσεων ανήγγειλαν τον θάνατο της Ενωσης για να διαψευσθούν (βλέπε π.χ. J. R. Gillingham, «The EU, An Obituary» / «ΕΕ, Ενας Επικήδειος», Λονδίνο, Verso, B. Simms, T. Less, «The End of Europe» / «Το τέλος της Ευρώπης», «New Statesman», 6 Νοεμβρίου 2015). Η σημερινή όμως κρίση είναι εντελώς διαφορετική. Και αν και η Ενωση βγαίνει προσώρας ενισχυμένη, οι κίνδυνοι ωστόσο είναι ορατοί. Σε πρόσφατο κείμενο του ΕΛΙΑΜΕΠ οι συγγραφείς του υποστηρίζουν ότι η στρατιωτική αυτονομία της ΕΕ καθίσταται τώρα άνευ σημασίας (irrelevant) μπροστά στις παγκόσμιες συστημικές απειλές όπως αυτές από τη Ρωσία που αντιμετωπίζει (βλέπε, Sp. Blavoukos, G. Pagoulatos, «Europe after Putin’s War: EU foreign policy in the new European security architecture», Policy Paper no. 95/2022).

Πώς μπορεί να αποτραπεί ο κίνδυνος αυτοακρωτηριασμού της ΕΕ; Μόνο με βαθύτερη ενοποίηση, περισσότερη Ευρώπη. Η σημερινή Ενωση εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να είναι θεσμικά και πολιτικά κατακερματισμένη (fragmented), ανήμπορη να λάβει γρήγορα τις αναγκαίες αποφάσεις στον υψηλότερο παρονομαστή κυρίως στο πεδίο της κοινής εξωτερικής πολιτικής παρά μόνο ως εξαίρεση σε στιγμές ακραίας κρίσης. Χρειαζεται  ένα νέο επίπεδο θεσμικής ανάπτυξης σύστοιχο με τις προκλήσεις και απειλές που αντιμετωπίζει. Διότι, ως γνωστόν, δεν είναι μόνο η «ρωσική απειλή», είναι πληθώρα άλλων που τις περιγράφει εύγλωττα το κείμενο της «Στρατηγικής Πυξίδας» από την κλιματική κρίση, την ευρύτερη περιφερειακή αστάθεια, τρομοκρατία, κ.λπ. Και το νέο «θεσμικό επίπεδο ανάπτυξης» απαιτεί τώρα τολμηρά βήματα για τη συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη λογική ομοσπονδίας, sui generis ομοσπονδίας εθνικών κρατών όπως την έχει περιγράψει ο μεγάλος Ζακ Ντελόρ.